Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο θεσμός του αντιπροέδρου υφίσταται στην Κύπρο από της ανακηρύξεώς της σε ανεξάρτητο κράτος, τόσο για το σώμα της νομοθετικής εξουσίας (αντιπρόεδρος της Βουλής), όσο και για την εκτελεστική εξουσία (αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας). Τόσο οι συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου όσο και το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας προνοούν για Έλληνα Κύπριο πρόεδρο και για Τούρκο Κύπριο αντιπρόεδρο, καθώς και για Έλληνα Κύπριο πρόεδρο της Βουλής και για Τούρκο Κύπριο αντιπρόεδρο της Βουλής.

Αντιπρόεδρος της Βουλής: Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας ορίζει ότι τη νομοθετική εξουσία ασκεί η Βουλή των αντιπροσώπων. Ο αριθμός των βουλευτών είναι 50, εκ των οποίων το 70% (δηλαδή 35 βουλευτές) εκλέγονται από την ελληνική κοινότητα και το 30% (δηλαδή 15 βουλευτές) εκλέγονται από την τουρκική κοινότητα. Οι βουλευτές εκλέγονται για περίοδο 5 χρόνων. Οι αξιωματούχοι του σώματος εκλέγονται μεταξύ των ίδιων των βουλευτών. Το άρθρο 72 του Συντάγματος καθορίζει ότι ο πρόεδρος της Βουλής είναι Έλληνας και εκλέγεται από τους Έλληνες βουλευτές, ο δε αντιπρόεδρος της Βουλής είναι Τούρκος και εκλέγεται από τους Τούρκους βουλευτές. Τόσο ο πρόεδρος όσο και ο αντιπρόεδρος είναι ήδη εκλελεγμένοι από τον λαό βουλευτές και απολαμβάνουν όλων των πλεονεκτημάτων και προνομίων, αλλά υπόκεινται και στις ίδιες απαγορεύσεις όπως κι όλοι οι άλλοι βουλευτές. Σε περίπτωση απουσίας του προέδρου ή του αντιπροέδρου της Βουλής, αυτός αντικαθίσταται από τον γηραιότερο Έλληνα ή τον γηραιότερο Τούρκο βουλευτή αντίστοιχα. Επίσης, όπως ο Έλληνας πρόεδρος της Βουλής αντικαθιστά τον Έλληνα πρόεδρο της Δημοκρατίας στην απουσία του, παρόμοια και ο Τούρκος αντιπρόεδρος της Βουλής αντικαθιστά τον Τούρκο αντιπρόεδρο της Δημοκρατίας.

Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές στην Κύπρο έγιναν στις 31 Ιουλίου 1960. Πρώτος πρόεδρος της Βουλής εξελέγη ο Γλαύκος Κληρίδης (που διατήρησε το αξίωμα αυτό μέχρι το 1975), ενώ πρώτος αντιπρόεδρος της Βουλής εξελέγη ο Ορχάν Μουντερίσογλου.

Ο Τούρκος αντιπρόεδρος της Βουλής, όπως κι όλοι οι Τούρκοι βουλευτές απεχώρησαν κι εγκατέλειψαν τα καθήκοντα και τα αξιώματά τους το 1964, μετά το ξέσπασμα της τουρκοκυπριακής ανταρσίας. Έκτοτε η Βουλή λειτουργεί χωρίς την παρουσία των Τουρκοκυπρίων.

Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας: Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, που γεννήθηκε με βάση τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, προνοεί για Έλληνα Κύπριο πρόεδρο και για Τούρκο Κύπριο αντιπρόεδρο της Δημοκρατίας. Ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος εκλέγονται ο μεν πρώτος από την ελληνική κοινότητα της Κύπρου, ο δε δεύτερος από την τουρκική.

Σύμφωνα προς το Σύνταγμα (μέρος III, άρθρον 36), ὁ ἀντιπρόεδρος τῆς Δημοκρατίας εἶναι ὁ Ὑπαρχηγός τῆς Πολιτείας καί προηγεῖται πάντων ἐν τῇ Δημοκρατίᾳ, ἑπόμενος τῷ προέδρῳ τῆς Δημοκρατίας.

Επειδή το Σύνταγμα προνοεί όπως πάντοτε ο πρόεδρος είναι Έλληνας Κύπριος, ο αντιπρόεδρος, που είναι Τούρκος, δεν αντικαθιστά τον πρόεδρο σε καμιά περίπτωση. Τον πρόεδρο αντικαθιστά πάντοτε ο πρόεδρος της Βουλής (που επίσης είναι Έλληνας), και τον αντιπρόεδρο αντικαθιστά ο αντιπρόεδρος της Βουλής (που επίσης είναι Τούρκος).

Σύμφωνα προς το άρθρο 38 του Συντάγματος, ο αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας ως υπαρχηγός της Πολιτείας, έχει το δικαίωμα να:

α) παρίσταται εις πάσας τας επισήμους εκδηλώσεις,

(β) παρίσταται κατά την υποβολήν των διαπιστευτηρίων των ξένων διπλωματικών απεσταλμένων,

(γ) εισηγείται εις τον πρόεδρον της Δημοκρατίας την απονομήν τιμητικών διακρίσεων ή... παρασήμων... εις μέλη της τουρκικής κοινότητος...

Ο αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας, όπως κι ο πρόεδρος, εκλέγεται με μυστική καθολική ψηφοφορία και για την εκλογή του απαιτείται η συγκέντρωση πέραν του 50% των ψήφων, που αν δεν συγκεντρωθούν, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται. Οποιοσδήποτε Τούρκος μπορεί να διεκδικήσει εκλογή στο αξίωμα του αντιπροέδρου, εάν πληροί τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

1. Είναι πολίτης της Δημοκρατίας.
2. Συμπλήρωσε το 35ο έτος της ηλικίας του.
3. Δεν έχει εις βάρος του καταδίκες για αδικήματα ή δεν έχει στερηθεί από δικαστήριο του δικαιώματος του εκλέγεσθαι.
4. Δεν πάσχει διανοητικά.

Ο πρόεδρος κι ο αντιπρόεδρος εγκαθίστανται στα αξιώματά τους από τη Βουλή, ενώπιον της οποίας δίνουν επίσημη διαβεβαίωση πίστης και σεβασμού στο Σύνταγμα και στους νόμους και στη διατήρηση της ανεξαρτησίας και ακεραιότητας της Δημοκρατίας της Κύπρου. Και των δυο η θητεία είναι πενταετής. Ο αντιπρόεδρος ασκεί, μαζί με τον πρόεδρο, τα καθήκοντα της εκτελεστικής εξουσίας που καθορίζονται από το Σύνταγμα. Μεταξύ των δικαιωμάτων του αντιπροέδρου είναι και η απονομή χάρης σε άτομα της κοινότητάς του που έχουν καταδικαστεί σε θάνατο. Ένα άλλο, ουσιώδους σημασίας δικαίωμα του προέδρου και του αντιπροέδρου, είναι το δικαίωμα της αρνησικυρίας (βέτο) πάνω σε σημαντικά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας και ασφάλειας, που καθορίζονται από το άρθρο 50 του Συντάγματος, άρθρο που βασίστηκε στα σημεία 5 και 8, καθώς και στο παράρτημα 1 των συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου. Η εγκατάλειψη του δικαιώματος αρνησικυρίας του προέδρου και του αντιπροέδρου ήταν το πρώτο από τα 13 σημεία των προτάσεων Μακαρίου για τροποποίηση του Συντάγματος, που ο τελευταίος υπέβαλε τον Νοέμβριο του 1963. Το σημείο 2 των προτάσεων εκείνων του Μακαρίου εισηγείτο όπως ο αντιπρόεδρος αναπληροί τον πρόεδρο σε περίπτωση προσωρινής απουσίας του τελευταίου. Το δικαίωμα τούτο απεδείχθη ήδη από την πρώτη περίοδο ζωής της Κυπριακής Δημοκρατίας, ότι αποτελούσε τροχοπέδη στην ομαλή πολιτική ζωή της χώρας. Οι Τούρκοι το εκμεταλλεύθηκαν, παράλληλα προς άλλα υπερπρονόμιά τους στη Βουλή, για να πλήξουν το κράτος και να εξυπηρετήσουν τη γραμμή της διχοτόμησης, καθ' υπόδειξη της Άγκυρας. Το 1961, ο Τούρκος αντιπρόεδρος Φαζίλ Κουτσιούκ άσκησε το δικαίωμα αυτό σε μια προσπάθειά του να εμποδίσει τον πρόεδρο Μακάριο να μεταβεί στην ιδρυτική διάσκεψη των Αδεσμεύτων στο Βελιγράδι και να εντάξει την Κύπρο στις τάξεις του κινήματος αυτού. Ο Μακάριος αρνήθηκε να υπακούσει κι έκτοτε η Κύπρος εισήλθε στην οικογένεια των αδεσμεύτων χωρών.

Οι πρώτες εκλογές στην Κύπρο για ανάδειξη προέδρου και αντιπροέδρου, έγιναν κατά τη μεταβατική περίοδο, λίγο πριν η Κύπρος ανακηρυχθεί επίσημα ως ανεξάρτητη Δημοκρατία. Οι εκλογές έγιναν στις 13 Δεκεμβρίου του 1959. Οι Τουρκοκύπριοι τελικά δεν χρειάστηκε να ψηφίσουν γιατί μόνο ένας υποψήφιος για την αντιπροεδρία κατήλθε στις εκλογές, ο δόκτωρ Φαζίλ Κουτσιούκ. Αντίθετα, οι Ελληνοκύπριοι προσήλθαν στις κάλπες γιατί το αξίωμα του προέδρου διεκδικούσαν δυο υποψήφιοι, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος κι ο Ιωάννης Κληρίδης. Εξελέγη ο πρώτος με ποσοστό 67%. Η εγκαθίδρυση και των δυο έγινε στη Βουλή στις 16 Αυγούστου 1960.

Ο αντιπρόεδρος Φαζίλ Κουτσιούκ άσκησε τα καθήκοντα του αντιπροέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας μέχρι τις αρχές του 1964. Μετά την εκδήλωση της ανταρσίας των Τουρκοκυπρίων και κατόπιν οδηγιών της Άγκυρας, τόσο ο αντιπρόεδρος Κουτσιούκ όσο κι οι Τουρκοκύπριοι υπουργοί, βουλευτές και δημόσιοι υπάλληλοι, απεχώρησαν κι αυτοεγκλωβίστηκαν στους θυλάκους που δημιούργησαν, κάνοντας ένα ακόμη σημαντικό βήμα προς τη διχοτόμηση του νησιού. Τη διχοτόμηση είχε εξάλλου εισηγηθεί ως οριστική λύση του Κυπριακού ζητήματος, ήδη από το 1957, κι ο Φαζίλ Κουτσιούκ.

Παρόλο ότι οι Τουρκοκύπριοι αρνούνταν, στα χρόνια που ακολούθησαν, να συμμετάσχουν στη διακυβέρνηση της χώρας, ωστόσο μιμούμενοι τους Ελληνοκυπρίους, διενεργούσαν εκλογές κάθε φορά που αυτό γινόταν για εκλογή προέδρου, και ψήφιζαν αντιπρόεδρο (επανεκλογή του Φαζίλ Κουτσιούκ, κι ύστερα εκλογή του Ραούφ Ντενκτάς). Όμως ουσιαστικά ο αντιπρόεδρος δεν εκτελούσε τα νόμιμα και συνταγματικά του καθήκοντα από το 1964 κ.ε. Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, οι Τουρκοκύπριοι προχώρησαν σε ανακήρυξη δικού τους «κράτους», με «πρόεδρο» και «πρωθυπουργό».