Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ελιά Kερύvειας- Elia Keryneias.  Xωριό της επαρχίας Κερύνειας, στη γεωγραφική περιφέρεια του Πενταδάκτυλου. Βρίσκεται 11 χμ. περίπου δυτικά της πόλης της Κερύνειας και περί τα 4 χμ. νοτιοανατολικά του χωριού Καραβάς. Είναι το δεύτερο μικρότερο σε διοικητική έκταση χωριό της επαρχίας του, με τελευταίο το χωριό Καράκουμι.

Από γεωλογικής απόψεως, στα βόρεια του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις των θαλάσσιων αναβαθμίδων (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, άμμοι, χαλίκια κλπ.) της Πλειστόκαινης γεωλογικής περιόδου, ενώ στα νότια επικρατεί ο φλύσχης της Κυθρέας. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν εδάφη τέρρα ρόζα και ξερορεντζίνες.

Η Ελιά είναι κτισμένη στους βόρειους πρόποδες του Πενταδάκτυλου, σε μέσο υψόμετρο 125 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το ανάγλυφο είναι διαμελισμένο από πολλά μικρά ρυάκια που πηγάζουν νοτιότερα, από την κορυφογραμμή, και χύνονται στη θαλάσσια περιοχή της Κερύνειας, στα βόρεια του χωριού. Το ανάγλυφο στην περιοχή του χωριού έχει μια κλίση από τα νότια προς τα βόρεια. Το υψόμετρο από τα 200 μέτρα στα νότιά του σύνορα μειώνεται στα 125 μέτρα στον οικισμό και στα 20 μέτρα στα βόρειά του σύνορα.

Η περιοχή της Ελιάς δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 525 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, κυρίως εσπεριδοειδή και δημητριακά, καθώς και λιγότερες ελιές και χαρουπιές. Στα νότια του χωριού φυτρώνει μια ποικίλη φυσική βλάστηση από κυπαρίσσια, αγριόπευκα, ξισταρκές, αντρουκλιές, τριμιθιές κ.α. είδη.

Το 1973 εκτρέφονταν μόνο 5 κατσίκες και 145 πουλερικά.

Το χωριό συνδέεται οδικά με σκυρόστρωτους δρόμους, στα βόρεια με τον κύριο δρόμο Λευκωσίας-Κερύνειας (που απέχει περί τα 2 χμ), στα νότια με το γειτονικό χωριό Φτέρυχα (που βρίσκεται σε απόσταση 1,5 χμ.) και στα δυτικά με το επίσης γειτονικό χωριό Μότιδες (που βρίσκεται σε απόσταση 1 χμ.). Πολύ κοντά βρίσκεται και το κεφαλοχώρι Καραβάς.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Μετά την προσφυγοποίηση των κατοίκων του χωριού, συνεπεία της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής του 1974, στην Ελιά κατοίκησαν λίγοι Τουρκοκύπριοι.

Ιστορικά στοιχεία

Η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στον άγιο Νικόλαο, ανοικοδομήθηκε στις αρχές του αιώνα μας. Στον βόρειο τοίχο της υπήρχε γύψινη πλάκα με μορφή πάνοπλου άντρα σε φυσικό μέγεθος, και με οικόσημο. Ο Γκάννις, βασιζόμενος στον τύπο της πανοπλίας, την χρονολόγησε στα τέλη του 15ου αιώνα. Η επιγραφή, στην ελληνική, που την περιβάλλει, είναι πολύ κατεστραμμένη. Περί το 1,5 χμ. από το χωριό υπάρχει ερειπωμένη εκκλησία αφιερωμένη στον αρχάγγελο Μιχαήλ, με κατάλοιπα τοιχογραφιών.

Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) αναφέρει επίσης την Ελιά με το αυτό όνομα (Eglia) ως ένα των χωριών που πότιζε ο ποταμός Καρκώτης στην κοιλάδα της Σολιάς. Ο ίδιος συγγραφέας δίνει και μια πρόσθετη πληροφορία: Μνημονεύει το χωριό ως φέουδο με την ονομασία Ελιά της Πεντάγυιας (Eglia de Pendaia). Όταν ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ προέβη σε ανακατανομή των φέουδων του νησιού μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, την Ελιά της Πεντάγυιας παραχώρησε στον ευγενή Βαλιάν ντε Νόρες, της γνωστής και μεγάλης μεσαιωνικής οικογένειας των ντε Νόρες.

Κατάλοιπα παλαιού υδραγωγείου, γρανίτη και λαξευμένου μαρμάρου που βρίσκονταν στο χωριό, πιθανώς ν’ αποτελούν μέλη κάποιου πύργου ή άλλου οικοδομήματος που υφίστατο στην περιοχή κατά τα μεσαιωνικά χρόνια. Ακόμη, η περιοχή πιθανώς να είχε κατοικηθεί από τα αρχαία χρόνια, γιατί σ’ αυτήν έχουν βρεθεί διάφορα αρχαία αντικείμενα.

Το χωριό πήρε την ονομασία του από το ομώνυμο δέντρο. Οι Τούρκοι, στα πλαίσια του προγράμματός τους για αλλοίωση των ελληνικών τοπωνυμίων στις περιοχές που κατέχουν, μετονόμασαν το 1975 την Ελιά σε Yeşiltepe, που σημαίνει Πράσινος Λόφος. Το 1976 άλλαξαν και πάλι την ονομασία του χωριού, σε Kocatepe, του έδωσαν δηλαδή την ονομασία του πολεμικού πλοίου της Τουρκίας Κοτσιάτεπε που βυθίστηκε το 1974 κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Οι Τούρκοι άλλαξαν ξανά την ονομασία που είχαν δώσει στο χωριό αυτό, επανερχόμενοι «επίσημα» στην ονομασία Yeşiltepe.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια