Απόσπασμα από το Χρονικό του Λεοντίου Μαχαιρά
8.- Καί ὃνταν ἐπεσῶσαν καί ἐράξαν εἰς τήν γῆν ἒβγαλεν τό σεντούκιν μέ τούς β' σταυρούς, καί ἒφαν εἰς τό Βασιλοπόταμον. Καί ὃνταν ἀπόφαν, ἒππεσεν ἀπό τόν κόπον τῆς θαλάσσου καί ἐκοιμήθην, καί εἶδεν ἓναν ὃρωμαν, ὃτι ἓνας παιδίος ἂνθρωπος εἶπεν της: «Κυρία μου Ἑλένη, ὡς γοιόν ἐποῖκες εἰς τήν Ἱερουσαλήμ καί ἒκτισες πολλούς ναούς, ἢτζου ποῖσε καί ὧδε, ὃτι ὁρισμός εἶνε εἰς τήν αὐτήν χώρα νά κατοικοῦσιν ἀνθρῶποι ἓως τῆς συντελείας, καί νά μέν ξηλειφθῇ εἰς τούς αἰῶνας ∙ καί κτίσει ναόν εἰς τό ὂνομαν τοῦ τιμίου καί ζωοποίου σταυροῦ καί βάλε ἀπό τά τίμια ξύλα, ἀποῦ βαστᾷς». Καί ἐξύπνησεν καί ἐσηκώθην ἀπέ τόν ὓπνον καί ἐγύρεψεν τό σεντούκιν καί τούς σταυρούς τούς μεγάλους ∙ ὢ τοῦ θαύματος! ὁ ν- εἷς μέγας ἀχάθην καί ἒπεψεν γυρεύγοντά του, καί εὑρέθην εἰς τό βουνίν τό λεγόμενον Ὀλυμπία, διά τόν σταυρόν τοῦ Ὀλυμπᾶ, τό ὂνομα τοῦ καλοῦ ληστή- καί ἒκτισε ναόν τοῦ τιμίου σταυροῦ καί ἒβαλεν εἰς τήν καρδίαν τοῦ σταυροῦ μερτικόν ἀπέ τό τίμιον\ ξύλον. Τἄπισα εἶδεν ἓναν στύλλον λαμπρόν ἀπό τήν γῆν ὡς τόν οὐρανόν, καί ἐπῆγε νά τό ἰδῇ τό θαῦμα, καί ηὗρεν εἰς τό πλευρόν τοῦ ποταμοῦ τόν ἓναν μικρόν σταυρόν ἀπό τούς δ', καί φωνή ἀπό τόν οὐρανόν καί εἶπεν: «Ἑλένη, ποῖσε νά κτίσῃς ὡδά ἐκκλησίαν εἰς τόν αὐτόν τόπον λεγόμενoν Τόγνην.» Καί ἐποῖκε ναόν τοῦ τιμίου σταυροῦ καί ἓναν γιοφύριν νά περνοῦν οἱ ἀνθρῶποι, καί ἐσήμωσεν τόν αὐτόν σταυρόν μετά ἀργύρου καί χρυσίου καί μαργ(αρ)ιτάρου. Καί ἀπό τότε ὁ Κύριος ἒπεψεν τόν ὑετόν, καί ἐγροικήθην εἰς πᾶσα τόπον˙ καί ἐγροίκησεν ὁ λαός καί ἐστράφησαν εἰς τάς κατοικίας τους ∙ τό ποῖον μετά τούς ἦλθαν καί πολλοί πάροικοι, καί ἐκατοικῆσαν εἰς τό νησσίν. Καί τελειώννοντα τά κτίσματα, ἐνέβην εἰς τό κάτεργον καί ἐπῆγεν εἰς τήν Κωνσταντινόπολιν.
Λεοντίου Μαχαιρά Χρονικόν, παρ. 8