Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κυπριακό πολιτικό σχήμα της Αριστεράς, που έδρασε μεταξύ 1948 και 1953, σε συνεργασία με το ΑΚΕΛ από το οποίο και εξαρτάτο σε μεγάλο βαθμό, διάδοχο της Παράταξης Εθνικής Συνεργασίας.

Ο ΕΑΣ ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του1947, με την παρουσία στην ιδρυτική του συνέλευση, στις 7 του μήνα στη Λευκωσία, 800 αντιπροσώπων από όλες τις πόλεις και από 200 περίπου χωριά της Κύπρου. Πρόεδρος του ΕΑΣ εξελέγη ο τότε δήμαρχος Λευκωσίας Ιωάννης Κληρίδης, ενώ στην ανωτάτη ηγεσία του εξελέγησαν παράγοντες της Αριστεράς, όπως ο Μιλτιάδης Χριστοδούλου, ο Φιφής Ιωάννου, ο Ματθαίος Παπαπέτρου, ο Ανδρέας Ζιαρτίδης κ.α.).

Σκοποί

Σκοποί του ΕΑΣ σύμφωνα με το καταστατικό του, ήταν ὁ συντονισμός τοῦ διεξαγομένου ἀγῶνος γιά τήν ἐθνική ἀπελευθέρωση τῆς Κύπρου καί τήν ἓνωσιν αὐτῆς μετά τῆς μητρός Ἑλλάδος, ταυτόχρονα δε και μέχρι την πραγματοποίηση της ένωσης, ἡ συνεχής καί ὀργανωμένη προσπάθεια πρός προαγωγήν τῆς κοινωνικῆς εὐημερίας τοῦ Κυπριακοῦ λαοῦ με βάση τή δημοκρατία καί τήν εἰρήνη.

Ειδικότερα στόχος του ΕΑΣ ήταν η εντατικοποίηση του αγώνα για αυτοκυβέρνηση – αυτοδιάθεση, αφού η επίτευξη της ένωσης με την Ελλάδα δεν ήταν άμεσα εφικτός. Έτσι ο ΕΑΣ στόχευε σε ένα αγώνα για φιλελεύθερο σύνταγμα, με βελτιωμένες τις συνθήκες ζωής, μέχρι να επιτρέψουν οι διεθνείς συνθήκες την ικανοποίηση του αιτήματος για αυτοδιάθεση – ένωση.

Στον αντίποδα

Ο ΕΑΣ ιδρύθηκε από την οργανωμένη Αριστερά ως αντίποδας προς την εθνική κίνηση της εθναρχούσας Κυπριακής Εκκλησίας που μόλις τότε είχε αρχίσει να αναδιοργανώνεται, αλλά και της οργανωμένης ήδη τότε Δεξιάς, στο χώρο της οποίας κυριαρχούσε το Κυπριακόν Εθνικόν Κόμμα (ΚΕΚ) με ηγέτη του τον Θεμιστοκλή Δέρβη. Με το ΚΕΚ συγκρούστηκε ο ΕΑΣ από την αρχή της ίδρυσής του, η δε σύγκρουσή τους εκδηλωνόταν με μαχητικές αντεγκλήσεις αλλά και με άλλους τρόπους που οδήγησαν μέχρι και σε δικαστικούς αγώνες.

Σχόλια εφημερίδων

Στις εφημερίδες της εποχής υπάρχουν εκτενείς αναφορές από το μεγάλο συλλαλητήριο που πραγματοποιήθηκε για την ίδρυση του ΕΑΣ.

Η εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος» αναφέρεται σε ημέρα σταθμό για την ιστορία του Λαϊκού Απελευθερωτικού Αγώνα, με τις χιλιάδες λαού  από πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά, εκδήλωσαν πανηγυρικά τα ενωτικά τους αισθήματα αξιώνοντας την παροχή άμεσης αυτοκυβέρνησης.

Η εφημερίδα «Εσπερινή» παρουσιάζει αρνητικά την ίδρυση του ΕΑΣ χαρακτηρίζοντας τους ιδρυτές και τους υποστηρικτές του ως αυτονομιστές που απορρίπτουν την ένωση. Αναφέρει ότι στο «θορυβωδώς προπαγανδρισθέν συλλαλητήριον των Αυτονομιστών» ομιλητές ήταν οι Ι. Κληρίδης, Λήσος Σανταμάς, Βάσος Βασιλείου, Λοΐζος Φιλίππου, Φιφής Ιωάννου και Οδ. Ελληνόπουλος. Γράφει επίσης ότι οι ομιλητές «με ασταθή επιχειρήματα προσεπάθησαν να πείσουν τους ακροατάς των ότι η Αυτοκυβέρνησις δεν πρόκειται να επηρεάση το ενωτικόν κίνημα του λαού και ότι μία, Κυβέρνησις από Κυπρίους θα καλλιεργήση τον Κυπριακόν πολιτισμόν και θα προάγη την Εθνικήν Παιδείαν του τόπου».

Εκφραστικό όργανο του ΕΑΣ ορίστηκε η εφημερίδα «Ανεξάρτητος», η οποία αναγγέλλει την είδηση πρωτοσέλιδα και σε πλαίσιο, τονίζοντας ότι «Η εφημερίδα μας αισθάνεται υπερφήφανος δια την τιμή αυτήν, και υπόσχεται να ανταποκριθεί επαξίως».

Παραίτηση Κληρίδη

Μισό περίπου χρόνο μετά την ίδρυση του ΕΑΣ, σημειώνεται σύγκρουση του προέδρου του Ιωάννη Κληρίδη με την ηγεσία του ΑΚΕΛ και ο Κληρίδης παραιτείται στις 29 Ιουλίου 1948.

Ο ΕΑΣ πήρε μέρος στις δημαρχιακές εκλογές του επόμενου χρόνου, σε συνεργασία με το ΑΚΕΛ και τις υπ’ αυτό λαϊκές οργανώσεις. Στη συνέχεια ακολούθησε ενωτική πολιτική και υποστήριξε το ενωτικό δημοψήφισμα που οργάνωσε η εθναρχούσα Εκκλησία τον Ιανουάριο του 1950, προς τούτο δε εξέδωσε στις 10 Δεκεμβρίου 1949 προκήρυξη υπέρ του ενωτικού δημοψηφίσματος.

Μετά τη διενέργεια του δημοψηφίσματος, και αφού κανένα μέλος της Αριστεράς δεν περιελήφθη στην «πρεσβεία» που συνεστήθη με πρόεδρο τον μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό για να μεταφέρει τα αποτελέσματα στην Αθήνα, στο Λονδίνο και στην έδρα του ΟΗΕ, ο ΕΑΣ οργάνωσε δική του «πρεσβεία», που ανέλαβε παράλληλη αποστολή. Την απετέλεσαν ο Εζεκίας Παπαϊωάννου, γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ, ο Αδάμος Αδάμαντος, δήμαρχος Αμμοχώστου, και ο Εύδωρας Ιωαννίδης, εκπρόσωπος της Αριστεράς της κυπριακής παροικίας Λονδίνου. Η «εθνική λαϊκή πρεσβεία», όπως ονομάστηκε, αναχώρησε στις 31 Μάιου 1950 (η«πρεσβεία» της Εθναρχίας είχε αναχωρήσει 17 μέρες νωρίτερα) για πολύμηνη αποστολή στην Ελλάδα, στην Αγγλία, στη Γαλλία και σε χώρες του ανατολικού συνασπισμού όπως τη Τσεχοσλοβακία, τη Ρουμανία, την Ουγγαρία, την Πολωνία.

Το 1952, εν όψει συζητήσεως του Κυπριακού ζητήματος στον ΟΗΕ, η Κυπριακή Αριστερά πρότεινε στην Εθναρχία την οργάνωση κοινών εκδηλώσεων στην Κύπρο, πρόταση που είχε γίνει αρκετές φορές και πιο πριν και μετά. Επίσης, ο ΕΑΣ με επιστολή του ημερομηνίας 13 Σεπτεμβρίου 1952 προς τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, του πρότεινε την αποστολή νέας κυπριακής «πρεσβείας» στον ΟΗΕ. Ο Μακάριος δεν απάντησε στην πρόταση κι ετοιμαζόταν να μεταβεί ο ίδιος στην έδρα του ΟΗΕ. Τότε ο ΕΑΣ αποφάσισε να στείλει δική του «πρεσβεία», αποτελούμενη από τους Εζεκία Παπαϊωάννου και Κώστα Παρτασίδη, δήμαρχο Λεμεσού. Η αποστολή όμως αυτή του ΕΑΣ -ΑΚΕΛ δεν μπόρεσε να φθάσει στην έδρα του ΟΗΕ γιατί οι αμερικανικές αρχές αρνήθηκαν τη θεώρηση των διαβατηρίων των Παπαΐωάννου και Παρτασίδη, οι οποίοι και στράφηκαν προς χώρες του ανατολικού συνασπισμού προς τις οποίες και παρουσίασαν ξανά το Κυπριακό.

Απορρόφηση 

Στον ΕΑΣ σημειώθηκαν διαφωνίες, ιδίως το 1950, που οδήγησαν σε παραίτηση διάφορα ανώτατα στελέχη του. Μερικά απ’ αυτά κατηγόρησαν τον ΕΑΣ ότι είχε καταστεί πλήρως εξαρτώμενος από το ΑΚΕΛ, με το οποίο, εν πάση περιπτώσει, ταυτίστηκε πλήρως στη συνέχεια και από το οποίο απορροφήθηκε.

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Χαραυγή: Η ίδρυση του ΕΑΣ