Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ημιπολύτιμοι λίθοι, είδος κρυστάλλων, που σε παλαιότερες εποχές ανευρίσκονταν στην επαρχία της Πάφου, και αναφέρονται στις πηγές ως «διαμάντια της Πάφου». Υπήρξαν μάλιστα εποχές κατά τις οποίες οι λίθοι αυτοί ήσαν πολύ καλά γνωστοί και εκτός Κύπρου και είχαν μάλιστα μεγάλη ζήτηση.

Βεβαίως ήδη από την Αρχαιότητα γινόταν λόγος για «κυπριακά διαμάντια» (αναφέρονται από τον Πλίνιο) που είχαν περίπου το χρώμα του χαλκού και που χρησιμοποιούνταν μάλιστα στην φαρμακολογία. Ο Πλίνιος κάνει λόγο και για «κυπριακά σμαράγδια», όπως και για άλλους πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους που ανευρίσκονταν στην Κύπρο, όπως το οπάλιον, ο αμέθυστος, ο αχάτης, η ίασπις, ο αετίτης.

Ωστόσο, ειδικότερα για τα «διαμάντια της Πάφου» έχουμε πολλές αναφορές από τα Μεσαιωνικά χρόνια και εξής, σε κείμενα ξένων επισκεπτών της Κύπρου.

Ο Γάλλος επισκέπτης Σεμπαστιέν Μαμερώ, που πέρασε από την Κύπρο το 1474/5, γράφει ότι κοντά στην πόλη της Πάφου «υπάρχουν πετρώματα που περιέχουν διαμάντια τα οποία λέγονται de Bef» (=της Πάφου). Ο ταξιδιώτης Νικόλ λε Ουέν, που πέρασε από την Κύπρο το 1487, μαρτυρεί ότι αυτά τα «διαμάντια της Πάφου» κόβονταν (=ετύγχαναν επεξεργασίας) σε ειδικά εργαστήρια στη Λευκωσία. Προκύπτει από την αναφορά του, συνεπώς, ότι αυτοί οι λίθοι ετύγχαναν επεξεργασίας και αποτελούσαν εμπορεύσιμο είδος κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (τουλάχιστον κατά τα τέλη της). Εξάλλου και ο επισκέπτης Ράινχαρτ φον Μπέμμελμπεργκ, που πέρασε από την Κύπρο το 1493 (περίοδος Βενετοκρατίας), μαρτυρεί ότι είχε βρει «διαμάντια και αμέθυστους» στο λιμάνι της Πάφου (προφανώς επρόκειτο για είδη που οι ντόπιοι έμποροι προσέφεραν προς πώληση στους ξένους, στο λιμάνι της πόλης).

Ο Τομμάσο Πορκάκκι (1576) λέγει ότι τα «διαμάντια» της Κύπρου δεν ήσαν πρώτης ποιότητος. Ο επισκέπτης ντε Βιλλαμόντ πάλι, που πέρασε από την Κύπρο το 1589, γράφει ότι στην Πάφο «υπάρχουν σε μεγάλες ποσότητες πολύ όμορφα πετράδια που ονομάζονται «διαμάντια της Πάφου», και ότι «πολλά από αυτά είναι πράγματι  τόσο ωραία ώστε να ξεγελούν ακόμη και έναν ειδικό επί των πολυτίμων λίθων». Αυτή του η αναφορά υποδηλώνει ότι δεν επρόκειτο για πραγματικά διαμάντια αλλά για λίθους που ομοίαζαν πολύ με διαμάντια. Ο ίδιος επισκέπτης προσθέτει ότι «οι χωρικοί τα μαζεύουν και τα διαθέτουν προς πώληση σε πολύ χαμηλές τιμές».

Οι επισκέπτες Νύενμπουργκ και Χέϋμαν, που πέρασαν από την Κύπρο κατά τις αρχές του 18ου αιώνα, μαρτυρούν ότι κοντά στην Πάφο υπήρχαν τότε ακόμη και «ορυχεία κρυστάλλινων λίθων... που συνήθως ονομάζονται «διαμάντια της Πάφου» και... [μερικά] είναι δυνατό να περάσουν ως [πραγματικά] διαμάντια». Επίσης για τα «διαμάντια της Πάφου» κάνουν αναφορές και ο Βασίλειος Μπάρσκυ (πρώτες 10ετίες του 18ου αιώνα), ο Ρίτσαρντ Πόκοκ (1738), ο Φρέντερικ Χάσσελκιστ (1751) και άλλοι. Ο Χάσσελκιστ λέγει μάλιστα ότι τότε (μέσα του 18ου αιώνα), τέτοιοι λίθοι έφθασαν μέχρι τα χέρια του σουλτάνου, που θεώρησε ότι «είχε ένα αδαμαντορυχείο στην επικράτειά του», οπότε και «έστειλε αμέσως εργάτες στην Κύπρο για να ανακαλύψουν αυτούς τους θησαυρούς», μάλιστα η περιοχή άρχισε να φρουρείται όταν η εργασία ξεκίνησε, μία όμως εργασία που τελικά δεν απέδωσε τα αναμενόμενα. Ο αββάς Τζιοβάννι Μαρίτι εξάλλου, μαρτυρεί ότι η ίδια περιοχή εφρουρείτο και γύρω στα 1760 και προβλέπονταν αυστηρές ποινές για όσους μετέφεραν έστω και το μικρότερο «διαμάντι». Ο ίδιος λέγει ότι επρόκειτο για «ένα τέλειο είδος βραχώδους κρυστάλλου» που εξ αιτίας της λάμψης του ονομαζόταν «διαμάντι της Πάφου». Ο Τζων Σίπθορπ, που το 1787 εξέτασε αυτά τα «διαμάντια» σε έναν λόφο κοντά στην Πάφο, που ονομαζόταν «Λόφος των Διαμαντιών», απεφάνθη ότι επρόκειτο απλώς για «συνήθεις κρυσταλλώδεις χαλαζίτες λίθους».

Ο Χέπγουωρθ Ντίξον (1878) λέγει ότι επρόκειτο για «χωράφια με διαμάντια», περί τα δύο μίλια από την Πάφο, που ήσαν γνωστά ως «γαλάζια διαμάντια» (blue diamonds) ή και «διαμάντια της Πάφου» και η αξία τους ήταν παρόμοια προς εκείνη των ζαφειριών. Η δε Άννυ Μπράσσεϋ (1878) λέγει επίσης ότι έχαιραν εκτιμήσεως τα «παφίτικα διαμάντια» (paphian diamonds) που δεν ήταν διαμάντια αλλά ένα «ανώτερο είδος κρυστάλλου».

Είναι, τέλος, γνωστή και η περίπτωση ενός τοπικού Τούρκου διοικητή που, τον 18ο αιώνα, είχε επενδύσει πολλά χρήματα προκειμένου να «αξιοποιήσει» τα «διαμάντια της Πάφου» προς ίδιον όφελος. Είχε αρχίσει μια επιχείρηση δημιουργίας ορυχείου διαμαντιών, είχε επιστρατεύσει εργάτες και άλλο προσωπικό, και το μόνο που κατόρθωσε ήταν να χάσει τις οικονομίες του.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια