Δονάτος Σταμάτιος
Κύπριος, προφανώς εξελληνισμένος απόγονος ή συγγενής κάποιου από τους Βενετούς Δονάτο που έδρασαν στην Κύπρο επί Βενετοκρατίας. Στα 1579, πρόσφυγας από την πατρίδα του, μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους, επεσκέφθη στην Τυβίγκη της Γερμανίας τον τότε διάσημο θεολόγο και ελληνιστή Μαρτίνο Κρούσιο, καθηγητή του Πανεπιστημίου της πόλης, για να ζητήσει βοήθεια γι’ απελευθέρωση συγγενών του, όπως κι άλλοι τότε Κύπριοι έπρατταν. Ο Μαρτίνος Κρούσιος επωφελήθηκε και από του Δονάτου την παρουσία στην πόλη του για να πληροφορηθεί για την κατάσταση της πατρίδας του επισκέπτη του. Ανάμεσα στις πληροφορίες που ο Σταμάτιος Δονάτος δίδει στον Κρούσιο περιλαμβάνονται και λεπτομέρειες για τα είδη των κυπριακών όφεων, ειδικά για ένα ζῶον τῷ σώματι καί τῇ οὐρᾷ ὀφιοειδές τετράπουν, μέγα, μῆκος ἳππου ἒχον, καί ἀρκούντως ὑψηλόν, ρωμαλέον τῇ δορᾷ, σιδήρου μή φροντίζον, τούς ἀνθρώπους κατά πάροδον ἀπαντῶν καταπίνει, όπως γράφει ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός ( Ἱστορία..., Βενετία, 1788, σ.5), μεταφέροντας από την Turcograecia του Μ. Κρουσίου, βιβλ. ια'. Ο Κυπριανός όμως αμφισβητεί αν πράγματι τότε (1579) υπήρχε τέτοιο τέρας στην Κύπρο (ειδικά στο όρος Όλυμπο το τοποθετούσε ο Σταμάτιος Δονάτος), και το θεωρεί, όπως κι άλλα, παλαιότατο ζώο που είχε αφανιστεί από τους κατοίκους, προσθέτοντας: ἢ οὗτοι οἱ ἱστορικοί πλανηθέντες ὑπό τῆς ἀκοῆς, ἒγραψαν ἐκεῖνο ὁποῦ δεν εἶναι, έτσι επιρρίπτοντας μομφή στον Σταμάτιο Δονάτο για αναξιοπιστία.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα πληροφορία που ο Δονάτος δίδει στον Κρούσιο είναι για την ηρωική δράση του μεγαλόσωμου Έλληνα Αμμοχωστιανού Μαρμαρά* κατά τη διάρκεια της επικής άμυνας της Αμμοχώστου στα 1570 - 1571. Στην περίπτωση του ὀφιοειδοῦς ο Δονάτος προφανώς εννοούσε το θερκόν, αλλά το παραμόρφωνε παρουσιάζοντάς το σαν ζώο, ενώ στην περίπτωση του Μαρμαρά πιθανώς εξέφραζε με μικρή υπερβολή μια πραγματικότητα. Πάντως είναι φανερό ότι ρέπει προς την θαυμαστική τερατολογία.
Η εκδότρια των Κυπριακῶν Ἐρωτικῶν Ποιημάτων (1952) Θέμις Πιτσιλλίδου - Σιαπκαρά πίστεψε ότι απεκάλυψε τον Σταμάτιο Δονάτο πίσω από ένα λογοπαίγνιο του ποιήματος υπ. αρ. 137, όπου εμφανίζεται ως φίλος του ποιητή των πιο πάνω ποιημάτων. Ο Κ. Π. Χατζηιωάννου απέκρουσε την ερμηνεία αυτή με λογικά επιχειρήματα (Κυπριακά Γράμματα, ΚΑ', 1956). Ανεξάρτητα από αυτό όμως, ο Δονάτος φαίνεται να αποτελεί μέλος του ίδιου κύκλου Ελληνοϊταλών λογίων, διανοουμένων και λογοτεχνών της εποχής, όπως ο Ζαχαρίας και ο Μπουστρούς (Zaccaria, Bustron[io]) του ποιήματος 137, και ο Μανογήλης του ποιήματος 141.
Η οικογένεια Δονάτο απαντάται και σε οικόσημα, που ανήκαν σε μέλη της συνδεόμενα προς τα οικοδομήματα όπου βρέθηκαν, π.χ. στη βενετική στήλη στην πλατεία Σεραγίου στη Λευκωσία (δυο ράβδοι, τρία ρόδα), στο τζαμί Αράπ Αχμέτ στη Λευκωσία (δυο ράβδοι, η καθεμιά με δυο μικρούς σταυρούς), στον καθεδρικό ναό Αγίου Ιωάννη Πίπη στη Λευκωσία στο νότιο υπέρθυρο (δυο ράβδοι, τρία ρόδα). Η τελευταία περίπτωση προφανώς αναφέρεται σε χορηγό στην οικοδόμηση του ναού στα 1662 από κάποιον εξελληνισμένο Δονάτο.