Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το Τάγμα των Δομινικανών ήταν το σπουδαιότερο λατινικό μοναστικό Τάγμα της μεσαιωνικής Κύπρου. Οι Δομινικανοί εγκαταστάθηκαν στο νησί γύρω στα 1226, όταν η κόμησσα Αλίκη ντ' Ιμπελέν τους παραχώρησε σημαντική έκταση στη Λευκωσία, κοντά στη σημερινή πύλη Πάφου, με δυο κήπους που απέκτησαν μεγάλη φήμη για τα ψηλά ωραία τους δέντρα. Στον χώρο αυτό οι Δομινικανοί οικοδόμησαν μεγάλα μοναστικά οικήματα και μεγαλοπρεπή ναό, που συγκρινόταν σε κάλλος και φινέτσα προς το αββαείο του Πέλλα Παΐς. Το δομινικανικό μοναστήρι της Λευκωσίας στα 1228, όταν ιδρύθηκε η «Δομινικανική επαρχία της Αγίας Γης», περιελήφθη σ' αυτήν. Κι όταν σ' ένα περίπου αιώνα η επαρχία έχασε τις κτήσεις της στην Παλαιστίνη, περιορίστηκε στα τρία ή τέσσερα μοναστήρια που κατείχε στην Κύπρο. Στην εκκλησία των Δομινικανών στη Λευκωσία θάβονταν κατά κανόνα τα μέλη της βασιλικής οικογένειας των Λουζινιανών, που ευνοούσαν το Τάγμα και που το δεύτερο παλάτι τους, με ακρόπολη και πύργο, περιελήφθη στον χώρο του Τάγματος πλάι στην εκκλησία και το μοναστήρι που περιέφραξε με τείχος ο Ιάκωβος Α' (1382-1398).

Βλέπε λήμμα: Δομινικανών Εκκλησίες και Μοναστήρια

Στα 1306, όταν ο βασιλιάς Ερρίκος Β' κινδύνευε από την σφετεριστική προσπάθεια του αδελφού του Αμωρύ, που είχε ανακηρυχθεί κυβερνήτης από τους εχθρούς του βασιλιά, παρέδωσε υπό μεσεγγύηση στους Δομινικανούς την περιουσία του, για να μη μπορεί να τη θίξει ο Αμωρύ, και τους ανέθεσε να δημοπρατήσουν τις γαίες του, τα προϊόντα και τις προμήθειες των αποθηκών των χωριών του, τα άλογά του, τα χρυσοποίκιλτα φορέματά του και τα χρυσαφικά του για να εισπράξει χρήματα και να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του στις πληρωμές που είχε διατάξει ο Αμωρύ εξ ονόματός του (χωρίς να τον ερωτήσει).

Στις 24 Σεπτεμβρίου 1309 ο Αμωρύ κήρυξε άκυρη την εμπίστευση των περιουσιακών στοιχείων του αδελφού του στους Δομινικανούς, που είχαν αναλάβει μέσω της υποθήκης αυτής να εμποδίσουν τον γάμο των πριγκιπισσών αδελφών των Αμωρύ και Ερρίκου Β', και μετέφερε το σχετικό έγγραφο στο σπίτι του, όπου συνέταξε νοταριακό έγγραφο που καθόριζε ότι τα στοιχεία αυτά χρειάζονταν για τις ανάγκες του βασιλείου. Έτσι εισέπραξε 114.000 λευκά βυζάντια καθαρά (αφού πρώτα πληρώθηκαν τα χρέη του Ερρίκου Β' και του πατέρα του Ούγου Γ' Λουζινιανού).

Όταν οι Μαμελούκοι κατέστρεψαν την ακρόπολη της Λευκωσίας στα 1426, το μοναστήρι διέφυγε την τύχη του και επέζησε ως το 1567, οπότε κατεδαφίστηκε μαζί με άλλα μοναστήρια, εκκλησίες και κτίρια της πρωτεύουσας από τους Βενετούς στα πλαίσια της σμικρύνσεως των τειχών της για διευκόλυνση της άμυνας εναντίον της επικείμενης οθωμανικής εισβολής. Η παλαιά πύλη του Αγίου Δομίνικου, δυτικότερα της σημερινής πύλης Πάφου, κατεδαφίστηκε μαζί με το γύρω της τείχος, και αντικαταστάθηκε από την τελευταία, που πρέπει να ήταν κολλητή στα ερείπια του μοναστηριού. Ως το 1570 η πύλη Πάφου, όπως λεγόταν επί Οθωμανοκρατίας, ήταν γνωστή ως πύλη του Αγίου Δομινίκου, όπως δηλαδή και η κοντινή της πύλη του παλαιοτέρου κατεδαφισθέντος τείχους.

Ήδη όμως από το 1461 το Τάγμα είχε χάσει τη δύναμη και την περιουσία του όταν ετάχθη με το μέρος της Καρλόττας Λουζινιανής και του συζύγου της Λουδοβίκου της Σαβοΐας στον δυναστικό αγώνα προς τον αδελφό της Ιάκωβο τον Νόθο. Η Καρλόττα όταν κατέφυγε στο φρούριο της Κερύνειας με όσα χρυσαφικά και άλλα πολύτιμα σκεύη μπορούσε, ζήτησε τη βοήθεια των Δομινικανών, που είχαν και αυτοί ταυτόχρονα καταφύγει στην Κερύνεια μαζί με τη βασίλισσα και τον βασιλιά, τους ευγενείς και άλλους μοναχούς και κληρικούς, μεταφέροντας όλα τα εκκλησιαστικά τους σκεύη. Οι Δομινικανοί, εκδηλώνοντας έτσι την ευγνωμοσύνη τους προς τους Λουζινιανούς για όση έμπρακτη εύνοια τους είχαν δείξει ώς τότε, παρέδωσαν πρόθυμα τους θησαυρούς τους στην Καρλόττα, η οποία υποσχέθηκε να τους αποζημιώσει μετά την αποκατάστασήτης στον θρόνο του βασιλείου της, που είχε σφετερισθεί ο Ιάκωβος. Για να εισπράξει ρευστό χρήμα για τη διεξαγωγή του πολέμου η Καρλόττα εμπιστεύθηκε τους θησαυρούς των Δομινικανών στον Ιωαννίτη ναύαρχο ιππότη Μερλ ντε Πιοζάσκ ως αντιπρόσωπο του συζύγου της Λουδοβίκου, για να του τα ενεχυριάσει στη Ρόδο, έδρα των Ιωαννιτών. Οι Δομινικανοί δεν ξαναείδαν τους πολύτιμους θησαυρούς τους από τότε, ούτε αποζημιώθηκαν γι’ αυτούς, κι αυτή η καταστροφή ήταν η αρχή του τέλους της ισχύος τους στην Κύπρο, αν και ο Ιάκωβος Β' αργότερα τους φέρθηκε με επιείκεια, εκχωρώντας τους ένα μικρό εισόδημα.

Η Καρλόττα στα 1466 παρεκάλεσε τον μεγάλο μάγιστρο των Ιωαννιτών και το Συμβούλιό τους να μη επιτρέψουν τη μεταφορά στην Ιταλία μερικών ιερών κειμηλίων από την Κύπρο που ο Πιοζάσκ είχε ενεχυριάσει στη Ρόδο στον Γενουάτη Imperiale Doria, γιατί, τόνιζε, τα ιερά αντικείμενα δεν δίδονται ως ενέχυρο, και αν ο Doria τα μετέφερε στη Γένουα, δεν θα γύριζαν ποτέ πια στην Κύπρο. Προφανώς εδώ πρόκειται για μέρος των θησαυρών των Δομινικανών. Ο Πιοζάσκ απάντησε ότι τα είχε ενεχυριάσει κατ' εντολή του συζύγου της Καρλόττας, βασιλιά της Κύπρου, για πολύ μεγάλο ποσό που οφειλόταν (από αυτόν) στον Doria. Ο μεγάλος μάγιστρος και το Συμβούλιο αρνήθηκαν να αναμειχθούν στο ζήτημα, όπως πληροφορεί ο Στέφανος Λουζινιανός, (στην Description, 1580, f. 174), που όμως στο ιταλικό πρωτότυπο της, την Chorograffia (1573, f. 33β) υπαινίσσεται ότι η Καρλόττα η ίδια τα μετέφερε στην Ιταλία. Ο ίδιος στην Description (f. 173β, 174α) περιγράφοντας λεπτομερώς τους θησαυρούς των Δομινικανών, αναφέρει ότι ως ένα από τα μέσα αποπληρωμής τους, η Καρλόττα πρόσφερε στους Δομινικανούς πλήρη αφορολογησία, που φυσικά δεν είχε αξία μια και η ίδια δεν ήταν πια βασίλισσα στο νησί. Αργότερα επί Αικατερίνης Κορνάρο (1473 - 1489) όταν ο εξάδελφός της Γεώργιος Κονταρίνι, κόμης της Γιάφφας, πέθανε και θα εθάπτετο, ανοίχθηκε ο τάφος των Λουζινιανών βασιλιάδων Ούγου Β' και Ιακώβου Α', οπότε η βασιλική εσθής από μπροκάτα, η ζώνη και η ασημένια «σφαίρα του κόσμου» (urbis, σύμβολο εξουσίας) του τελευταίου, που βρέθηκαν άθικτα, δόθηκαν στους Δομινικανούς. Από αυτά οι Δομινικανοί κατασκεύασαν νέα στολίδια για την εκκλησία τους. Όλα αυτά ήσαν μικρή ανταπόδοση στις υπηρεσίες τους προς την δυναστεία των Λουζινιανών, οι οποίοι τους εμπιστεύονταν σε όλα.

Τα πιστεύω των Δοιμινικανών

Το Τάγμα του Αγίου Δομινίκου ή Τάγμα Ιεροκηρύκων (Ordo Praedicatorum, O.P.)  ιδρύθηκε από τον ίδιον τον Αγιο Δομινικο το 1215 με κύριο σκοπό τη σωτηρία των ψυχών των ανθρώπων, την υπεράσπιση της πίστης και την καταπολέμηση των αιρετικών.

Το Τάγμα αυτό αναγνωρίσθηκε επίσημα από τον Πάπα Ονώριο Γ  στις 22 Δεκεμβρίου 1216.

Επικεφαλής του Τάγματος των Δομινικανών είναι ο λεγόμενος «Γενικός Μάγιστρος» (Magister Generalis), ο οποίος και διατηρεί ευρύτατη εξουσία επί πάντων των μοναχών του Τάγματος, οι οποίοι και οφείλουν προς αυτόν τυφλή υπακοή. Η εκλογή του Γ. Μάγιστρου γίνεται αρχικά από τη γενική συνέλευση του Τάγματος, όπου και στη συνέχεια επικυρώνεται από τον Πάπα, οπότε ο νεοεκλεγείς λαμβάνει και τον επίσημο τίτλο - αξίωμα του «Μagister sacri palatii«, αξίωμα που δόθηκε για πρώτη φορά από τον Πάπα Γρηγόριο Θ΄, το οποίο ο Γ. Μάγιστρος διατηρεί ισόβια. Κύριοι βοηθοί του Γ. Μάγιστρου στη διοίκηση του Τάγματος είναι οι λεγόμενοι «Socii».

Το Τάγμα αυτό διατηρεί επίσης και επαρχιακά τάγματα, (Μοναστήρια), των οποίων προΐσταται ο λεγόμενος «Prior provincialis», ο οποίος εκλέγεται ανά τετραετία. Κάθε επαρχιακό τάγμα των Δομινικανών, (Μοναστήρι), διοικείται από ιδιαίτερο «Prior» (= Ηγούμενο).

Το Τάγμα των Δομινικανών συνδέεται αναμφίβολα με το Τάγμα των Φραγκισκανών, την δε ακτημοσύνη που δέχεται το πρώτο τάγμα, παρέλαβε από το δεύτερο, από τον ίδιο τον ιδρυτή ως «μέσον ελευθερίας δράσης», σε αντίθεση με τους Φραγκισκανούς, που τη θεωρούσαν ως «μέσον σωτηρίας». Από πολύ νωρίς όμως μεταξύ των δύο αυτών Ταγμάτων δημιουργήθηκε μια έντονη αντιζηλία, η οποία κατέληξε σε έχθρα με έντονη αντίθεση ακόμη και στη διδασκαλία, με συνέπεια οι μεν Δομινικανοί να ακολουθήσουν αργότερα τον δικό τους Θωμά Ακινάτη, οι δε Φραγκισκανοί τον  Δουνς Σκώτο, λεγόμενοι οι πρώτοι Θωμιστές (εκ του Θωμά) και οι δεύτεροι Σκωτιστές (εκ του Σκώτου).

Έτσι οι σπουδαιότερες διαφορές μεταξύ των θρησκευτικών ταγμάτων των Θωμιστών και των Σκωτιστών ήταν και είναι:

1. Οι Θωμιστές τόνιζαν περισσότερο τη γνώση, ενώ οι Σκωτιστές περισσότερο την πράξη και το ήθος.
2. Γενικά ως προς τις διάφορες έριδες ιδεών, οι Θωμιστές έκλειναν προς τον Αριστοτέλη, ενώ οι Σκωτιστές προς τον Πλάτωνα.
3. Ως προς τη σχέση της Θείας χάριτος προς την ελευθερία, οι πρώτοι έκλειναν προς τον Αυγουστίνο, ενώ οι δεύτεροι προς τον Πελάγιο.
4. Εκείνο όμως που όξυνε περισσότερο τις μεταξύ τους διαφορές ήταν το ζήτημα της «αμώμου συλλήψεως» της Παναγίας, όπου το καταπολεμούσαν οι Δομινικανοί, αλλά το υποστήριζαν οι Φραγκισκανοί, οι οποίοι και βρήκαν θερμούς υποστηρικτές του ζητήματος τους Ιησουίτες, που αντιμαχόταν τους Δομινικανούς.

Πηγή:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Wikipedia