Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Έτσι λέγεται η αναβαθμίδα, ο τοίχος που κτίζεται με ακανόνιστες πέτρες και, συνήθως, χωρίς πηλό ή κονίαμα, στους αμπελώνες και σε άλλα καλλιεργούμενα κτήματα που βρίσκονται στα ημιορεινά και ορεινά μέρη και σε απότομες πλαγιές. Η δόμη χρησιμεύει για να παρεμποδίζει τη διάβρωση αλλά και ως φράκτης ή και σύνορο μεταξύ των διαφόρων κτημάτων. Γενικότερα, δόμη ονομάζεται κάθε μικρός τοίχος των χωραφιών και των περιβολιών.

Η λέξη απαντάται και στον Ηρόδοτο, όπου δόμος - συναρμογή πλίνθων. Εκ του αρχ. δομή = δόμησις. Πρβλ. και λαϊκό τραγούδι:

Στον νώμον του τόν έβαλεν,

της δόμης τζ'έβκαλέν τον...

Η τέχνη της Ξερολιθιάς συμπεριλήφθηκε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας την οποία ενέκρινε η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO. Η απόφαση λήφθηκε στην 13η ετήσια συνεδρία της UNESCO, στις 26 Νοεμβρίου 2018, με βάση τον πλήρη φάκελο υποψηφιότητας που υπέβαλε η Κύπρος, σε συνεργασία με τη Γαλλία, την Ελβετία, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Ιταλία, την Κροατία και τη Σλοβενία.

Η τέχνη της ξερολιθιάς συνδέεται με έθιμα και πρακτικές που σχετίζονται με την παραδοσιακή οργάνωση του αγροτικού κυρίως χώρου, με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα κάθε περιοχής (ορεινής, ημιορεινής, παράλιας) και με τη λειτουργία της κατασκευής. Η γνώση για την τέχνη της ξερολιθιάς μεταβιβάζεται με τρόπο προφορικό από γενιά σε γενιά, παράλληλα με την πρακτική της εφαρμογή στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε τόπου. Η μετάδοση των τεχνικών διαμόρφωσης και αξιοποίησης του αγροτικού χώρου γίνεται κατά τη διάρκεια των αγροτικών εργασιών, στις οποίες μετέχουν τα περισσότερα (νεαρά και ηλικιωμένα) μέλη της κοινότητας.

Σήμερα, στην Κύπρο ξερολιθιές διασώζονται σε μεγαλύτερο βαθμό στις ορεινές (Πιτσιλιά, Σολέα, Μαραθάσα) και ημιορεινές περιοχές (κρασοχώρια Λεμεσού, οικισμοί Ακάμα) και σε μικρότερο στις πεδινές (Κάμπος Μεσαορίας, οικισμοί Λάρνακας) και τα παράλια.

Πρόκειται για την τέταρτη εγγραφή της Κύπρου στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, μετά  το Λευκαρίτικο Κέντημα (2009), τα Τσιαττιστά (2011) και τη Μεσογειακή Διατροφή (2013).

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Unesco- Κυπριακή Εθνική Επιτροπή