Δόγης
(Από το βενετ. doge = δούκας, λατιν. dux). Τίτλος που έφερε ο ανώτατος άρχοντας της Δημοκρατίας της Βενετίας και της Γένουας. Οι δόγηδες που εκλέγονταν στη Βενετία από τον 8ο αιώνα μ.Χ. ήσαν ισόβιοι με σχεδόν απολυταρχική εξουσία. Αυτοί αργότερα επεδίωξαν να κάνουν το αξίωμα κληρονομικό και απόλυτο, όμως αυτή τους η προσπάθεια συνάντησε την αντίδραση των οικογενειών των ευγενών που διεκδικούσαν το αξίωμα. Η πάλη αυτή, περί τα τέλη του 12ου αιώνα, κατέληξε σε πολιτειακή μεταρρύθμιση που περιόρισε τα δικαιώματα των δόγηδων. Το Μεγάλο Συμβούλιο εξέλεγε εξαμελές Μικρό Συμβούλιο, που περιόρισε την εκτελεστική εξουσία του δόγη. Σύμφωνα με το νέο αυτό πολιτικό σύστημα, ο δόγης εκλεγόταν από ένα σώμα που απετελείτο από 41 εκλέκτορες - μέλη του Μεγάλου Συμβουλίου και όχι απευθείας από το λαό. Στη συνέχεια η εκλογή του δόγη υποβαλλόταν στην έγκριση του λαού, αλλά αυτό είχε τυπικό μόνο χαρακτήρα. Έτσι ο δόγης έπαψε να είναι ο απόλυτος άρχοντας που αντλούσε τη δύναμή του απευθείας από το λαό, κέρδισε όμως σε αίγλη. Πρώτος δόγης κατά το νέο αυτό σύστημα εξελέγη ο Σεβαστιανός Τσιάνι (1172-1179). Αυτός καθόρισε πρώτος τον τρόπο του εορτασμού των γάμων των δόγηδων με την Αδριατική θάλασσα, που γίνονταν μια φορά το χρόνο με κάθε μεγαλοπρέπεια.
Η προσπάθεια μερικών δόγηδων να αντιδράσουν σ' ορισμένους περιορισμούς που στρέφονταν ενάντια στο θεσμό, το 1310 οδήγησε στην ίδρυση του Συμβουλίου των Δέκα, που ουσιαστικά συγκέντρωσε όλη την εξουσία, ενώ ο δόγης έγινε ο εκτελεστής των αποφάσεών του. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι την κατάλυση της Βενετικής Δημοκρατίας το 1797. Ο δόγης και το Συμβούλιο των Δέκα ήταν άμεσα συνδεδεμένοι με την Κύπρο, αφού κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας, το κέντρο λήψεως αποφάσεων που αφορούσαν την Κύπρο μετατοπίστηκε στη Βενετία. Στη λήψη των αποφάσεων αυτών σημαντική ήταν η συμβολή του Συμβουλίου των Δέκα και του δόγη.
Στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας σώζεται ογκώδες αρχειακό υλικό, που αναφέρεται στην ιστορία της Κύπρου. Ένα μέρος αυτού αναφέρεται στην αλληλογραφία που διεξαγόταν μεταξύ των εκάστοτε τοποτηρητών και συμβούλων της Κύπρου με το δόγη και το Συμβούλιο των Δέκα. Χάρη στην αλληλογραφία αυτή, που αποτελεί σπάνια και αξιόλογη πηγή έγκυρων πληροφοριών, είναι δυνατόν να διαμορφωθεί πλήρης σχεδόν εικόνα για την πολιτική και την οικονομική κατάσταση που επικρατούσε τότε στην Κύπρο. Κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας στην Κύπρο, που κράτησε 82 χρόνια (1489 - 1571), στη Βενετία εξελέγησαν δώδεκα δόγηδες. Ο κατάλογος και τα χρόνια υπηρεσίας τους είναι:
Agostino Barbarigo 1486-1501
Leonardo Loredan 1501-1521
Antonio Grimani 1521-1523
Andrea Gritti 1523-1538
Pietro Lando 1539-1545
Francesco Dona 1545-1553
Marcantonio Trevisan 1553-1554
Francesco Venier 1554-1556
Lorenzo Priuli 1556-1559
Girolamo Priuli 1559-1567
Pietro Loredan 1567-1570
Aluise Mocenigo I 1570-1577
Με την Κύπρο συνδέεται και ο θεσμός των δόγηδων στη Γένουα, αφού η Αμμόχωστος διετέλεσε υπό την κατοχή των Γενουατών για 91 ολόκληρα χρόνια (1373- 1464). Κατά την περίοδο αυτή, ουσιαστικά ο ανώτατος άρχοντας της Αμμοχώστου ήταν ο δόγης της Γένουας. Ο θεσμός του δόγη στη Γένουα, που καθιερώθηκε το 1339, διαμορφώθηκε με πρότυπο εκείνου της Βενετίας, με σκοπό να βοηθήσει στον τερματισμό των διαταραχών ανάμεσα στις φατρίες. Για την άσκηση της νομοθετικής εξουσίας υπήρχαν δυο σώματα, το Μεγάλο και το Μικρό Συμβούλιο, ενώ την εκτελεστική εξουσία ασκούσε ο δόγης βοηθούμενος από 8 βοηθούς του και 5 ελεγκτές. Πρώτος ισόβιος δόγης της Γένουας υπήρξε ο Σίμων Μποκκανέρα.
Ο θεσμός του δόγη στη Γένουα διατηρήθηκε για περισσότερο από τέσσερις και μισό αιώνες (1339-1797) και κατά την περίοδο αυτή υπέστη διάφορες τροποποιήσεις. Από το 1384 μέχρι το 1515, με μόνη εξαίρεση μια σύντομη περίοδο ξένης κυριαρχίας, το αξίωμα του δόγη έλεγχαν τα λαϊκά στοιχεία της Γένουας. Ο θεσμός των δόγηδων εδραιώθηκε το 1528, όταν στερεώθηκε η πολιτική ανεξαρτησία της Γένουας από τον Αντρέα Ντόρια. Από το έτος αυτό η θητεία του δόγη ήταν διετής και περιορίστηκε στους αριστοκράτες. Το αξίωμα του δόγη, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Βενετίας, καταργήθηκε το 1797 με την κατάληψη της ιταλικής χερσονήσου από τον Μεγάλο Ναπολέοντα.