Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κύπριος αρχαιολόγος με τεράστια θεμελιακή προσφορά στον τομέα της κυπριακής αρχαιολογίας. Γεννήθηκε στη Λευκωσία στις 16 Αυγούστου 1904 και πέθανε στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας στις 23 Αυγούστου 1971. Ο πατέρας του, που καταγόταν από τον Καραβά, ήταν ράφτης στη Λευκωσία και ο Πορφύριος, τέταρτο παιδί της οικογένειας, τον βοηθούσε στη ραπτική ενώ φοιτούσε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Αποφοίτησε το 1921 και για τα επόμενα δυο χρόνια εργάστηκε ως υπάλληλος εμπορικού οίκου της Λευκωσίας. Το 1923 κέρδισε υποτροφία της επιτροπής του Κυπριακού Μουσείου για σπουδές στην αρχαιολογία. Φοίτησε στην Αρχαιολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στην εκεί βρετανική Αρχαιολογική Σχολή (1924 - 25), καθώς και στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ (1925 - 26). Διέκοψε όμως τις σπουδές του στην Αγγλία και τις συνέχισε στο Πανεπιστήμιο της Λυών και στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Παρίσι) απ’ όπου και αποφοίτησε το 1929.

Τμήμα Αρχαιοτήτων

Τον ίδιο χρόνο επέστρεψε στην Κύπρο όπου και διορίστηκε, σε ηλικία 25 χρόνων, βοηθός έφορος του Κυπριακού Μουσείου. Από τον επόμενο χρόνο άρχισε το ανασκαφικό του έργο. Το 1931 διορίστηκε έφορος του Κυπριακού Μουσείου και το 1961, μετά την ανακήρυξη της Κύπρου σε ανεξάρτητη Δημοκρατία και την αποχώρηση των Βρετανών, έγινε διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Στη θέση αυτή υπηρέτησε για 3 χρόνια. Το 1963 αφυπηρέτησε και πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής όπου έζησε 3 χρόνια και δίδαξε στα Πανεπιστήμια του Πρίνστον και Μπράντις, στη Νέα Ιερσέη και στη Μασσαχουσέττη αντιστοίχως. Το 1966 πήγε στη Χαϊδελβέργη της Δυτικής Γερμανίας όπου εργάστηκε ως καθηγητής της αρχαιολογίας της Εγγύς Ανατολής στο εκεί Πανεπιστήμιο, μέχρι τον θάνατό του, τον Αύγουστο του 1971.

Το αρχαιολογικό ανασκαφικό του έργο κάλυψε πολλά μέρη της Κύπρου και αρκετούς από τους πλέον σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους του νησιού. Κατά χρονολογική σειρά, οι κύριες αρχαιολογικές του ανασκαφές ήταν:

• Βουνούς (Πρώιμη Εποχή του Χαλκού), 1931-32
• Ερήμη (Χαλκολιθική Εποχή), 1933-35
• Χοιροκοιτία (Νεολιθική Εποχή), 1936-39 και 1946
• Τρουλλί (Νεολιθική Εποχή), 1941
• Αμπελικού (Χαλκολιθική Εποχή), 1942 και 1953
• Φιλιά    (Πρώιμη Εποχή του Χαλκού), 1943
• Καλαβασός Α (Νεολιθική Εποχή), 1947
• Καλαβασός    Β    (Χαλκολιθική   Εποχή), 1947
• Σωτήρα (Νεολιθική Εποχή), 1947, 1951-52, 1954 και 1956
• Έγκωμη (Υστερη Εποχή του Χαλκού), 1948-58
• Πύλα - Κοκκινόκρεμμος- Βεργί (Ύστερη Εποχή του Χαλκού), 1952
• Παλαιόκαστρο - Μάα (Ύστερη Εποχή του Χαλκού), 1954
• Νεκρόπολη Σαλαμίνος (Εποχή του Σιδήρου), 1957

Για όλες τις πιο πάνω ανασκαφές, ο Πορφύριος Δίκαιος έγραψε και δημοσίευσε τα πορίσματα και τα αποτελέσματά τους, σε διάφορα έντυπα, ή και σε χωριστούς τόμους (βλέπε και λήμμα ανασκαφές). Ακόμη, ο Δίκαιος έκαμε αρχαιολογικές επισκοπήσεις και εντόπισε και πολλούς άλλους αρχαιολογικούς χώρους στην Κύπρο, μερικοί από τους οποίους ανασκάφηκαν αργότερα από άλλους. Παράλληλα προς το ανασκαφικό του έργο, ο Δίκαιος επέδειξε και οργανωτικό και διοικητικό έργο, τόσο στην καλύτερη θεμελίωση του Τμήματος Αρχαιοτήτων όσο και στην καλύτερη οργάνωση του Κυπριακού Μουσείου. Ειδικότερα για το Μουσείο, την επιστημονικότερη και καλύτερη παρουσίαση και κατάταξη των εκθεμάτων ανέλαβε και έκαμε ο Πορφύριος Δίκαιος το 1935. Στη συνέχεια εξέδωσε και τον πρώτο σημαντικό και επιστημονικό Οδηγό του Κυπριακού Μουσείου. Το βιβλίο του αυτό, πρώτα στην αγγλική με τίτλο A Guide to the Cyprus Museum, εκδόθηκε στη Λευκωσία το 1947 και επανεκδόθηκε το 1953 και το 1961. Το ίδιο εκδόθηκε και στην ελληνική, με τίτλο Οδηγός του Κυπριακού Μουσείου, το 1951.

Χοιροκοιτία  

Σημαντική συμβολή του στην αρχαιολογία θεωρείται το ανασκαφικό του έργο και τα πορίσματά του για τη Νεολιθική Εποχή της Κύπρου (ανασκαφές στη Χοιροκοιτία, στο Τρουλλί, στην Καλαβασό και στη Σωτήρα) που για πρώτη φορά φώτισαν την κυπριακή προϊστορία και έθεσαν τις βάσεις για όλες τις πάρα πέρα σχετικές έρευνες. Άλλες σημαντικές ανακαλύψεις του ανήκουν στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (ανασκαφές στη Φιλιά και στους Βουνούς).   Ύψιστης όμως αρχαιολογικής και επιστημονικής αξίας είναι και το ανασκαφικό του έργο στην   Έγκωμη της Αμμοχώστου, που έφερε στο φως μια ολόκληρη πόλη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, κατά τη δεκαετία 1948-58. Τα πορίσματά του από τις ανασκαφές στην Έγκωμη ο Πορφύριος Δίκαιος τα δημοσίευσε σε 4 τόμους στη Γερμανία, μεταξύ 1969 και 1971, με τίτλο Enkomi Excavations, 1948 - 1958 (τόμοι 1 - 2: κείμενο και τόμοι 3 - 4: πίνακες).

Άλλα εκδοθέντα συγγράμματα του Πορφύριου Δίκαιου είναι:

• The Excavations at Erimi, Λευκωσία, 1937
• The Excavations at Vounous - Βella- pais, Οξφόρδη, 1938
• Khirokitia, Οξφόρδη, 1953
• Sotira, Φιλαδέλφεια, 1962
• The Stone Age and the Early Bronze Age in Cyprus, στη σειρά SCE, vol. IV, Pt 1A, Lund, 1962

Πολλά άλλα αρχαιολογικά άρθρα, μελέτες και πορίσματα ανασκαφών του δημοσίευσε κατά καιρούς στις ετήσιες Εκθέσεις του Τμήματος Αρχαιοτήτων (Reports of the Department of Antiquities Cyprus), στο περιοδικό Κυπριακαί Σπουδαί και σε άλλα κυπριακά και ξένα επιστημονικά έντυπα. Σχετική βιβλιογραφία για τον Πορφύριο Δίκαιο έχει εκδοθεί από την Λυγία Ιερομόναχου ('Bibliography of Porphyrios Dikaios', Studies presented in memory of Porphyrios Dikaios, Nicosia, 1979).

Ο Πορφύριος Δίκαιος έχει δώσει πάρα πολλές διαλέξεις, κυρίως για την προϊστορία της Κύπρου και τις δικές του ανακαλύψεις, σε πανεπιστήμια και αρχαιολογικά ιδρύματα των ΗΠΑ, της Μ. Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και άλλων χωρών.   Ήταν επίσης κάτοχος πολλών τιμητικών τίτλων, μεταξύ δε αυτών: Licencié des Lettres της Σορβόννης, D. Litt. H.C. του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Docteur des Lettres Honours Causa του Πανεπιστημίου της Νανσύ, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας της Χαϊδελβέργης, τακτικό μέλος του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Δανίας, επίτιμος εταίρος της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών, μέλος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου κ.ά.

Πηγή

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια