Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Με τον όρο διασκεπτική είναι γνωστή η συμβουλευτική διάσκεψη την οποία συγκάλεσαν στη Λευκωσία το 1947 - 48 οι Βρετανοί, με σκοπό την εφαρμογή στην Κύπρο, που ήταν τότε βρετανική αποικία, ενός νέου και πιο φιλελεύθερου συντάγματος. Η προσφορά εκ μέρους των  Άγγλων φιλελεύθερων συνταγμάτων αποτελούσε, για πολλά χρόνια, την αντιπρότασή τους στο αίτημα των Ελλήνων της Κύπρου για ένωση του νησιού τους με την Ελλάδα.

Ο δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος, στη διάρκεια του οποίου οι Άγγλοι κάλεσαν τους Κυπρίους να πολεμήσουν στο πλευρό τους ενάντια στο ναζισμό και τον φασισμό, τερμάτισε και την σκληρή δικτατορική διακυβέρνηση του νησιού από την αγγλική αποικιακή κυβέρνηση. Η δικτατορική αυτή διακυβέρνηση και τα σκληρά μέτρα είχαν εφαρμοστεί μετά την εξέγερση του Οκτωβρίου του 1931, τα γνωστά Οκτωβριανά. Με τη λήξη του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου και τη νίκη των συμμάχων, με τη δημιουργία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και με τον φιλελευθερισμό που παγκόσμια αναπτύχθηκε και οδήγησε στην αυτοδιάθεση και την απελευθέρωση πολλών λαών, το ενωτικό αίτημα των Ελλήνων της Κύπρου επανήλθε απαιτητικά. 

Στις 27 Μαρτίου 1947 ανέλαβε τα καθήκοντά του ο νέος κυβερνήτης της Κύπρου λόρδος Γουϊνστερ, που είχε επιλεγεί από την κυβέρνηση του Λονδίνου και είχε σταλεί στην Κύπρο με κύριο σκοπό «να βοηθήσει στην εξασφάλιση ενός νέου συντάγματος για το νησί», όπως προκύπτει από την επιστολή παραίτησης του ημερομηνίας 25 Ιανουαρίου 1949. Στην Κύπρο, το Εθναρχικό Συμβούλιο είχε καλέσει το λαό να μη συμμετάσχει στην υποδοχή του νέου κυβερνήτη, που όταν έφθασε αντιμετώπισε ψυχρότητα. Ταυτόχρονα, ο μητροπολίτης Λεόντιος, τοποτηρητής του χηρεύοντος αρχιεπισκοπικού θρόνου, υπέβαλε υπόμνημα στο νέο κυβερνήτη την πρώτη μέρα της άφιξής του με το οποίο του δήλωνε ότι ο λαός της Κύπρου αισθανόταν ότι είχε διαψευσθεί στις προσδοκίες του για ελευθερία και απέρριπτε τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις έστω και ως προσωρινή λύση του Κυπριακού προβλήματος.

Ο λόρδος Γουΐνστερ ωστόσο ανακοίνωσε με διάγγελμά του στις 9 Ιουλίου 1947 τη συγκρότηση συμβουλευτικής διάσκεψης με σκοπό τη μελέτη της μορφής του νέου συντάγματος, που η πρόθεση εισαγωγής του είχε ήδη αναγγελθεί από τον Οκτώβριο του προηγούμενου χρόνου. Η πρόσκληση του κυβερνήτη ήταν ανοικτή. Πρόεδρος της συνέλευσης είχε οριστεί ο τότε Βρετανός αρχιδικαστής της Κύπρου σερ Έντουαρντ Τζάκσον. Η Δεξιά, με επικεφαλής την Εκκλησία, απέρριψε αμέσως την πρόσκληση του κυβερνήτη. Αντίθετα, το ΑΚΕΛ αποδέχθηκε την πρόσκληση, τονίζοντας ταυτόχρονα με ανακοίνωσή του ότι ἡ ἀποδοχή της δεν σημαίνει παραμέρισιν τῆς ἑνωτικῆς ἀξιώσεως τοῦ λαοῦ καί ὃτι ὁ λαός θά χρησιμοποιήση τάς ἐξουσίας τάς ὁποίας θά ἀποκτήσῃ μέ τό νέον σύνταγμα διά νά ἐπιδιώξῃ ἐντονώτερον καί ἀποτελεσματικῶς τήν ἐθνικήν ἀπελευθέρωσιν τῆς νήσου.

Την αγγλική πρόσκληση αποδέχθηκαν και οι Τουρκοκύπριοι. Με αποχή της ελληνοκυπριακής Δεξιάς, η διασκεπτική συνέλευση άρχισε τις εργασίες της την 1η Νοεμβρίου 1947 με συμμετοχή των ακολούθων: Ιωάννη Κληρίδη, δημάρχου Λευκωσίας, Πλουτή Σέρβα, δημάρχου Λεμεσού, Αδάμου Αδάμαντος, δημάρχου Αμμοχώστου, Λ. Σανταμά, δημάρχου Λάρνακας, Π. Νικολόπουλου, δημάρχου Μόρφου, Α. Ζιαρτίδη και Α. Φάντη, αντιπροσώπων της ΠΕΟ, Γ.Π. Αραδιππιώτη, Σ. Ευαγγελίδη και Π.Χ. Μιχαήλ (οι τρεις τελευταίοι ως ανεξάρτητοι παράγοντες). Συμμετείχαν επίσης οι Τουρκοκύπριοι: Ν. Φαντήλ, δήμαρχος Λεύκας, Χασάν Α. Σιασμάς, των τουρκικών συντεχνιών, Ιρφάν Χουσεΐν, της Τουρκικής Αγροτικής  Ένωσης, Σ. Κεναάν, δημοτικός σύμβουλος Λάρνακας, Αλή Ρατίτ, Σαϊντ Γκαλίπ και Ραούφ Ραϊφ (Ντενκτάς) ως παράγοντες της τουρκικής κοινότητας.

Κατά τη διάρκεια των εργασιών της συνέλευσης υποβλήθηκαν συνταγματικές προτάσεις τόσο από την αγγλική κυβέρνηση όσο και από τους Ελληνοκυπρίους αριστερούς εκπροσώπους οι οποίοι, μαζί με το νέο σύνταγμα υπέβαλαν και το αίτημα για αυτοκυβέρνηση. Αφού οι εργασίες της συνέλευσης διακόπηκαν για να γίνουν διαβουλεύσεις και συνεννοήσεις στην Κύπρο και στο Λονδίνο όπου είχε πάει ο κυβερνήτης Γουΐνστερ, επαναλήφθηκαν στη Λευκωσία τον Μάιο του 1948. Στις 20 Μαιου 1948 οι Άγγλοι υπέβαλαν σχέδιο συντάγματος που προνοούσε, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία Νομοθετικού Συμβουλίου (Βουλής) με εκπροσώπηση και των δυο κοινοτήτων με βάση την πληθυσμιακή τους αναλογία, καθώς και Εκτελεστικού Συμβουλίου, με συμβουλευτικό μόνο χαρακτήρα. Η Κύπρος παρέμενε βέβαια υπό αγγλική κατοχή και οι περισσότερες και πιο σημαντικές εξουσίες παρέμεναν στα χέρια του κυβερνήτη. Το σχέδιο αυτό απερρίφθη από τους Ελληνοκυπρίους εκπροσώπους πλην των τριών ανεξαρτήτων, και έγινε αποδεκτό από τους Τουρκοκυπρίους. Όπως δήλωσε ο πρόεδρος της διασκεπτικής αρχιδικαστής Τζάκσον, οι αγγλικές προτάσεις δεν αποτελούσαν προσφορά για αυτοκυβέρνηοη, πράγμα που θεωρήθηκε από τους Άγγλους αδύνατο να γίνει.

Λίγο αργότερα, στις 12 Αυγούστου 1948, η διασκεπτική τερμάτισε τις εργασίες της και θεωρήθηκε ως αποτυχημένη. Οι  Άγγλοι   δεν δοκίμασαν να προχωρήσουν στην εφαρμογή του συντάγματος που δεν ήταν δυνατό να γίνει αποδεκτό από την πλειοψηφία του λαού, αφού η Δεξιά δεν το ήθελε από την αρχή και η Αριστερά το καταψήφισε στη διασκεπτική.

Ο κυβερνήτης λόρδος Γουΐνστερ έφυγε για το Λονδίνο και επέστρεψε στην Κύπρο στις 16 Ιανουαρίου 1949 για να υποβάλει από εδώ την παραίτησή του 9 μέρες αργότερα. Το ΑΚΕΛ, ύστερα από διαβουλεύσεις και με τον ηγέτη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας Νίκο Ζαχαριάδη, κάνει αυτοκριτική τον Ιανουάριο του 1949, εκλέγει νέα ηγεσία και ακολουθεί ενωτική γραμμή.