Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κύπριος λόγιος και θεωρητικός του θεάτρου, ο σημαντικότερος ίσως Κύπριος λόγιος του 16ου αι. Ο Ιάσων Δενόρες, που ανήκε στην επιφανή οικογένεια Δενόρες, γεννήθηκε το 1510 στη Λευκωσία και μεγάλωσε στην Κύπρο, αλλά σπούδασε στην Πάδουα, έχοντας στενούς δεσμούς και με την σπουδαία αναγεννησιακή πόλη Φερράρα, όπου γνώρισε το έργο του Φερραρέζου συγγραφέα Γκουαρίνι (Guarini), με το οποίο έμελλε να ασχοληθεί και να γίνει διάσημος.

Στο Πανεπιστήμιο της Πάδουας ο Ιάσων Δενόρες σπούδασε φιλοσοφία στα 1530 - 1535 και γνωρίστηκε με τους κύκλους των Βενετών λογίων και λογοτεχνών (Τρύφωνα, Γκαμπριέλε, κλπ.), από το αναγεννησιακό πνεύμα των οποίων επηρεάστηκε πολύ. Μετά τις σπουδές του στην Πάδουα επέστρεψε στην Κύπρο, όπου έγραψε τα ανέκδοτα ελληνικά επιγράμματα, λατινικά επιγράμματα, ποιήματα και λόγους, καθώς και εκλογή ποιμενικών κειμένων, του 1539, που σώζονται στον Κώδικα Παλατινό 260 της Παλατινής Βιβλιοθήκης της Πάρμας. Τα ελληνικά αυτά κείμενα του Ιάσονος Δενόρες είναι τα μόνα που έγραψε στην ελληνική γλώσσα, γύρω στα 1539.

Ανικανοποίητος από τη ζωή του επαρχιώτη λογίου, έφυγε πάλι για την Ιταλία μετά το 1549 και προ του 1553, οπότε και τύπωσε το πρώτο του βιβλίο στη Βενετία, ερμηνεία του De Arte Poetica του Οράτιου κατά την διδασκαλία του Γκαμπριέλε, την πραγματεία του Γκαμπριέλε De spherica ratione (Περί του σφαιρικού λογισμού) και την brevis et distincta summa (= σύνοψη των κανόνων) του Κικέρωνα. Τότε ο Ιάσων εντάχθηκε στην Academia Pellegrina της Βενετίας και προσκλήθηκε από τον Σιγισμούνδο Β' (1548-1572) της Πολωνίας να διδάξει εκεί. Στην Κύπρο επέστρεψε προ του 1559 και έμεινε ως το 1570, βυθισμένος στη μελέτη των πολλών βιβλίων του. Από αυτή την κυπριακή ερευνητική του περισυλλογή προήλθαν τα μελλοντικά πνευματικά του δημιουργήματα που εξέδωσε στην Ιταλία. Με την τουρκική κατοχή έφυγε πάμπτωχος στη Βενετία, όπου εργάστηκε ως διδάσκαλος σε σπίτια ευγενών, αλλά σύντομα εκχωρήθηκαν στην οικογένειά του μεγάλα κτήματα στην Κρήτη, μαζί με τίτλο κρητικής ευγενείας. Ο ίδιος έμεινε στη Βενετία και στην Πάδουα, ζώντας από τα εισοδήματά τους και τη διδασκαλική αμοιβή.

Το 1571 τύπωσε στη Βενετία το δεύτερο έργο του, κοσμογραφική πραγματεία (Breve Traltato del Mondo...). Στα 1573 διορίστηκε στην Ακαδημία των Rinascenti της Πάδουας ως καθηγητής της ρητορικής για τους νέους βλαστούς των μελών της. Σ' αυτή την Ακαδημία αφιέρωσε το τρίτο βιβλίο του Breve Traltato del Oratore (Σύντομη Πραγματεία Περί Ρητορικής),1573,που στόχο είχε να διδάξει την άσκηση αποτελεσματικής εξουσίας. Στα 1577 ορίστηκε εκπρόσωπος των Κυπρίων προσφύγων στη Βενετία για να εκθέσει τα αιτήματά τους στο νέο δόγη Σεβαστιανό Βενιέρο και εκφωνεί συγκλονιστικό λόγο προς αυτόν, που τυπώθηκε στα 1578 στην Πάδουα (Oratione  di  Iason Denores  al  Serenissimo  Principe  di  Venetia  Sebastian  Veniero) και αποτέλεσμά του ήταν η εκχώρηση γαιών στους πρόσφυγες αυτούς για εγκατάστασή τους στην Πάλα της Ίστριας. Η αύξηση της επιρροής του Δενόρες μετά απ' αυτό συνέβαλε στο να εκλεγεί, στα 1578, καθηγητής της ηθικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Πάδουας. Στο διάστημα αυτό έγραψε τα πιο σπουδαία έργα του, 13 βιβλία, από τα οποία αναφέρουμε:

Introduttione sopra i tre libri della Rhetorica di Aristotele (Εισαγωγή στα τρία βιβλία της Ρητορικής του Αριστοτέλους),1578.

Κοσμογραφία   (Tavola  ...del Mondo...), 1582.

Λόγο στο Πανεπιστήμιο περί Αριστοτελείου φιλοσοφίας, στα λατινικά, 1584.

Το σπουδαιότερο του έργο: Della Rhetorica, 1584.

Στα 1586 τύπωσε στη Βενετία το Discorso  a  que' principii, cause  et  accrescimenti  che  la  comedia, la  tragedia  et  il  poema  heroico  vicevono  della Philosophia  morale  et  civile (Ομιλία για τις αρχές, αιτίες και τις αναπτύξεις, τις οποίες η κωμωδία, η τραγωδία και το ηρωικό ποίημα παραλαμβάνουν από την ηθική και πολιτική φιλοσοφία), που προκάλεσε την οργή του Γκουαρίνι και την ανταπάντηση του Δενόρες. 

Poetica, 1588.

Sphere..., 1589.

Πανηγυρικό λόγο προς έπαινο της Βενετίας,  1589, που θεωρείται υποδειγματικής κομψότητας.

Ανέκδοτα έργα του σώζονται στον Κώδικα Παλατινό 260 της Πάρμας, στην Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνου, στη Μαρκιανή της Βενετίας και σ' άλλους κώδικες της Παλατινής Βιβλιοθήκης της Πάρμας.

Ο θάνατός του, στα 1590, προήλθε μάλλον από λύπη για τη διαρκή εξορία του γιου του Πέτρου από τη βενετική επικράτεια για φόνο Βενετού ευπατρίδη σε μονομαχία, και για τις ανοικτές επιθέσεις του Γκουαρίνι εναντίον του. Η φήμη του Ιάσονος Δενόρες οφειλόταν στη διαμάχη του με τον τελευταίο, που αποτέλεσε μεγάλο θέμα (cause célébre) στην Ιταλία της Αναγέννησης. Ο Δενόρες στο Discorsο του και στην Poetica επικρίνει τα νεοφανέρωτα τότε δραματικά είδη, την τραγικωμωδία και το ποιμενικό δράμα ως είδη χωρίς φιλολογική και φιλοσοφική βασιμότητα. Αν και δεν αναφέρεται ο Ιάσων Δενόρες στο φημισμένο έργο του Γκουαρίνι Pastor Fido, που θα επηρεάσει τη δραματουργία όλης της Ευρώπης, φαίνεται ότι το ξέρει, γιατί κυκλοφορούσε χειρόγραφο από χέρι σε χέρι. Πάντως ο Γκουαρίνι στην απάντησή του (1588) πιστεύει ότι η απρόσωπη πολεμική του Δενόρες στρεφόταν κατά του έργου αυτού, που ήταν και τραγικωμωδία και ποιμενικό δράμα, γι’ αυτό επιχειρεί να ανασκευάσει, ως άμεσα θιγόμενος, τα επιχειρήματα του Δενόρες ένα προς ένα, σε ύφος οργίλο, σχεδόν λιβελλογραφικό. Ο Γκουαρίνι δεν υπογράφει την απάντησή του, αλλά την αποδίδει στον Βερράτο (Verrato), γνωστό τότε ηθοποιό της Φερράρας. Η ανταπάντηση του Δενόρες ήταν άμεση αλλά πολύ νηφάλια (Apologia contra d' auttor del Verrato, Πάδουα, 1590)∙ προσποιούμενος ότι δεν γνωρίζει ποιος κρυβόταν πίσω από τον Βερράτο επιτίθεται λάβρος και πάλι κατά των μειονεκτημάτων της τραγικωμωδίας και του ποιμενικού δράματος, χρησιμοποιώντας μια «εντυπωσιακή σε εύρος φιλολογική και φιλοσοφική εμβρίθεια» (Ν. Παναγιωτάκης, Ιάσων Δενόρες: Κύπριος θεωρητικός του θεάτρου, Αθήνα, 1985), και εκδηλώνοντας την δική του οργή για το προσβλητικό ύφος του Γκουαρίνι για τον ίδιο. Με την ευκαιρία ο Ιάσων Δενόρες δίνει πολύτιμες πληροφορίες για την οικογένειά του και τον εαυτό του. Ο Γκουαρίνι απάντησε με το οξύτατο έργο του Il Secondo Verrato, Φλωρεντία, 1593, με το ψευδώνυμο Αttizzato Accademico Ferrarese, γιατί ο Βερράτο είχε ήδη πεθάνει, όπως και ο Ιάσων Δενόρες.