Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Σε ελάχιστη απόσταση από τα νοτιοανατολικά σύνορα του χωριού Δένεια βρίσκεται μικρό υψίπεδο, που καταλαμβάνει μια έκταση 3 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων και που αποτελεί το εκτενές νεκροταφείο του άγνωστου μέχρι σήμερα προϊστορικού συνοικισμού της Δένειας, το οποίο εντάσσεται χρονολογικά στην πρώτη φάση της Πρώιμης εποχής του Χαλκού (2500-2075 π.Χ.). Από τη συστηματική επιφανειακή έρευνα και την ενδελεχή αρχαιολογική επισκόπηση ολοκλήρου του νεκροταφείου, που έγινε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων το 1946, αποδείχτηκε ότι τούτο συλήθηκε ολότελα πριν από πολλά χρόνια. Οι αναρίθμητοι τάφοι του, που πυκνοκαλύπτουν ολόκληρο το υψίπεδο και την απότομη νοτιοανατολική του πλαγιά, είναι λαξευτοί στο σκληρό ασβεστολιθικό φυσικό βράχωμα και αποτελούνται κυρίως από ένα μεγάλο νεκρικό θάλαμο ακανόνιστου ορθογώνιου σχήματος, προσιτού από μικρό τετράγωνο ή ορθογώνιο στόμιο στο οποίο οδηγεί μικρή ορθογώνια τάφρος με κάθετες πλευρές, που αποτελεί το δρόμο του τάφου. Σε μερικές περιπτώσεις οι τάφοι, εκτός από τον κύριο νεκρικό θάλαμο, είναι εφοδιασμένοι και με δυο ή περισσότερες πλάγιες νεκρικές θήκες, γεγονός που φανερώνει ότι αυτοί ήταν οικογενειακοί τάφοι και χρησιμοποιούνταν για αρκετές διαδοχικές ταφές. Οι νεκροί, συνοδευόμενοι από πλούσια κτερίσματα, τοποθετούνταν σε οριζόντια θέση και μετά τις ταφές τα στόμια των τάφων σφραγίζονταν με αργούς λίθους και οι δρόμοι γεμίζονταν με το ίδιο χώμα που είχε ανορυχθεί στη διάρκεια της διάνοιξής τους. Από τα πολυάριθμα κεραμικά όστρακα, που κατακλύζουν όλους τους τάφους φαίνεται καθαρά ότι την πλειονότητα των κτερισμάτων αποτελούσαν τα πήλινα αγγεία, που ποικίλλουν σε σχήματα από τα μικρά αβαθή κύπελλα και τις μεγάλες βαθουλές λεκάνες μέχρι τις περίτεχνες ωοειδείς οινοχόες με κυλινδρικό ή λοξότμητο λαιμό και τα σφαιρικά αγγεία με διπλό λαιμό. Τα περισσότερα από τα αγγεία αυτά ανήκουν στους πρώιμους τύπους των ερυθροστιλβωτών αγγείων, στα οποία το ελαφρό ερυθρωπό στιλβωτό επίχρισμα, που καλύπτει ολόκληρη την επιφάνειά τους, είναι στολισμένο συνήθως με ομάδες απλών και τεθλασμένων γραμμών. Μερικά άλλα αγγεία από τους ίδιους τάφους φέρουν μελανό επίχρισμα κι άλλα κτενιστή διακόσμηση πάνω σε ερυθρό επίχρισμα και θυμίζουν τα  εξελιγμένα  πρότυπα  των χαλκολιθικών αγγείων της Σωτήρας. Τα ερυθροστιλβωτά αγγεία της Δένειας, που είναι πανομοιότυπα με τα αγγεία της ίδιας περιόδου από τους αρχαιολογικούς χώρους και τα νεκροταφεία της Φιλιάς, της Κυράς, της Βασίλειας και άλλων περιοχών, κυρίως κατά μήκος του ποταμού Οβγού  στη  βορειοδυτική  Κύπρο,  παρουσιάζουν έντονη επίδραση από την αγγειοπλαστική της Ανατολίας, στη νοτιοδυτική περιοχή της Μικράς Ασίας, και πολύ πιθανό να συνδέονται με την άφιξη πολλών προσφύγων στο νησί από την περιοχή αυτή, αμέσως μετά την καταστροφή των σημαντικότερων κέντρων της Ανατολίας γύρω στα μέσα της τρίτης χιλιετίας π.Χ.

Από τους τάφους της Δένειας προέρχονται και αρκετά δείγματα χάλκινων αντικειμένων, ανάμεσα στα οποία αξιόλογα θεωρούνται μερικά εγχειρίδια, ενώτια και άλλα κοσμήματα, που φανερώνουν ότι η επεξεργασία και αξιοποίηση του κυπριακού χαλκού βρισκόταν ήδη σε προχωρημένο στάδιο.