Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αγγλονορμανδικής καταγωγής, η οικογένεια Δενόρες υπήρξε μια από τις εξοχότερες αριστοκρατικές κυπριακές οικογένειες του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Κυριότεροι από τους Δενόρες, εκτός του Ιάσονος Δενόρες*, ήταν οι εξής: Ο Μπαντίν Δενόρες, που μαζί με τον αδελφό του Φίλιππο και τον σιρ Ιωάννη ντε Γκρινιέ διορίστηκαν σύμβουλοι του νέου βασιλιά της Κύπρου Ιανού Λουζινιανού (1398 - 1432). Κατά τον Αύγουστο του 1425, όταν οι Μαμελούκοι αποβιβάστηκαν στην περιοχή του Κάβο Γκρέκο και έκαιγαν και επετίθεντο κατά των χωριών, οι τρεις αυτοί σύμβουλοι εμπόδισαν τον αδελφό του Ιανού πρίγκιπα της Γαλιλαίας να τους αντιμετωπίσει όπως διέταξε ο Ιανός. Κατά την ολέθρια μάχη της Χοιροκοιτίας* (7 Ιουλίου 1426) με τους Μαμελούκους ο Μπαντίν και ο Ιωάννης ντε Γκρινιέ ήταν στο αριστερό κέρας του στρατού του βασιλιά και στο δεξιό ο πρίγκιπας. Μετά την ήττα και τη σύλληψη του Ιανού και την αναχώρηση των Μαμελούκων, που ακολουθήθηκε από την επανάσταση του Ρε Αλέξη, (βλ. λήμμα Αλέξης Ρήγας), ο Μπαντίν, τώρα στρατάρχης της Ιερουσαλήμ, εστάλη από τον αρχιεπίσκοπο Ούγο, τώρα αντιβασιλιά, μαζί με τον Ερρίκο Γιβλέτ και τον Πέτρο Μαχαιρά και δυνάμεις ενόπλων στη Λευκωσία, να καταδιώξουν τους επαναστάτες. Ο Μπαντίν μετείχε στο 40μελές συμβούλιο αντιβασιλείας που ορίστηκε να συμβουλεύει τον Ιωάννη Β' Λουζινιανό (1432 - 1458) και ασκούσε μεγάλη επιρροή σ' αυτόν.

Ο Βαλιάν ή Μπαλιάν Δενόρες ήταν ο εμπνευστής της συνωμοσίας εναντίον του Ιακώβου Β' του Νόθου στα 1470, επειδή ο τελευταίος είχε αποπλανήσει την αδελφή του Εχίβη. Μετά την αποφυλάκισή του — μόλις πρόλαβε να σωθεί από την εκτέλεση — έφυγε στη Γαλλία, σπούδασε ιατρική και επέστρεψε στην Κύπρο, όπου εξάσκησε υπό βενετική, πλέον, κυριαρχία το επάγγελμά του μέχρι το θάνατό του στα 1528. Ο Βάλτερ Δενόρες, με τους δυο γιους- του και άλλους Κυπρίους ευγενείς, στις αρχές του 1461 ναυάγησαν, με πλοίο που τους έφερε από τη Ρόδο στην Πεντάγυια για να εργασθούν για την υπόθεση της έκπτωτης βασίλισσας Καρλόττας και του συζύγου της Λουδοβίκου, συνελήφθησαν και φυλακίσθηκαν στη Λευκωσία. Κατά τη συνωμοσία του 1470, ο Βάλτερ αν και είχε αρνηθεί να υποστηρίξει την Καρλόττα, ήταν μέλος της Υψηλής Αυλής (είχε στο μεταξύ αποφυλακιστεί), και πήρε θέση σχετικά με τις κατηγορίες εναντίον των συνωμοτών: Οι ασσίζες λεν ότι τόσοι σύντροφοι ενός δολοφόνου θα καταδικασθούν, όσες πληγές υπάρχουν στο σώμα του ανθρώπου που σκότωσε· μετρήστε τις πληγές στην περίπτωση αυτή κι ας καταδικάσουμε τότε τους δολοφόνους. Αλλά η πλειοψηφία ψήφισε θανατική καταδίκη και δήμευση των περιουσιών των συνωμοτών για έγκλημα εσχάτης προδοσίας. Ο Ιάκωβος αφαίρεσε από τον Βάλτερ τα 36 καζάλια του και του έδωσε ένα βυζάντιο (χρυσό νόμισμα) ημερησίως ως αποζημίωση. Σε έγγραφα του 1469 ο Βάλτερ εμφανίζεται πρόεδρος της βασιλικής γραμματείας, ενώ ο γιος του Θωμασσίν έλαβε από τον Ιάκωβο δυο καζάλια. Η Εχίβη Δενόρες, μητέρα του Κλαρίωνος Λουζινιανού, νομιμόφρονος προς την Καρλόττα, υπήρξε αφορμή να ενταθεί το μίσος του κατά του Ιακώβου Β' διότι ο Κλαρίων τον υποπτευόταν για ερωτικές σχέσεις με αυτήν, όπως και ο αδελφός της Βαλιάν Δενόρες. Η Εχίβη ή Ζίβα λαμβάνει στα 1468 το καζάλι της Επισκοπής.

Ένας Τζιαννέττο Δενόρες και ο γιος του Έκτωρ διέφυγαν την σφαγή στη Λευκωσία κατά την είσοδο των Τούρκων στα 1570, ενώ λίγο πριν ο Φραγκίσκος Μαρία Δενόρες διαδέχθηκε στη θέση του διοικητή τον αδελφό του κόμητα της Τριπόλεως Ιάκωβο που είχε μόλις σκοτωθεί από τουρκικά πυρά, και είχε ήδη πολεμήσει γενναία αν και χωρίς πολλές στρατιωτικές γνώσεις. Ο Αντζελο Καλλέπιο, αυτόπτης μάρτυρας του πολέμου του 1570-71, που ευρισκόταν στην Λευκωσία όταν η πόλη αυτή πολιορκήθηκε και τελικά αλώθηκε από τους Οθωμανούς το1570, αναφέρει ότι ο Φραγκίσκος- Μαρία ντε Νόρεςείχε πάρει μέρος στην υπεράσπιση της κυπριακής πρωτεύουσας. Με το βαθμό του λοχαγού (που θα πρέπει να του είχε απονεμηθεί τότε, αφού δεν ήταν στρατιωτικός), ο Φραγκίσκος- Μαρία ντε Νόρες πολέμησε κατά των Οθωμανών εισβολέων επικεφαλής σώματος 200 επιστρατευθέντων ανδρών. Κατά την διάρκεια της πολιορκίας, σκοτώθηκε ο αδελφός του Ιάκωβος ντε Νόρες, κόμης της Τριπόλεως, ο δε Φραγκίσκος- Μαρία τον αντικατέστησε στο αξίωμα του διοικητή των Κυπρίων εθελοντών και επιστρατευθέντων. Ωστόσο ούτε και αυτός επεβίωσε, αφού και ο Φραγκίσκος-Μαρία έπεσε μαχόμενος στη Λευκωσία. Ο Φραγκίσκος- Μαρία ήταν ένα από τα πέντε παιδιά του Λουδοβίκου ντε Νόρες, που το 1570 έπεσαν όλα, αγωνιζόμενα στη Λευκωσία κατά των Οθωμανών, πλην ενός. Ήσαν:

ο Ιάκωβος, πρωτότοκος,

ο Φραγκίσκος- Μαρία,

ο Ιωάννης,

ο Οκτάβιος και

ο Καίσαρ.

Ο τελευταίος, ο Καίσαρ ντε Νόρες, ιερωμένος και λίγο αργότερα επίσκοπος στην Ιταλία, ήταν ο μόνος από τους πέντε γιους του Λουδοβίκου ντε Νόρεςπου σώθηκε το 1570. Εάν ο αναφερόμενος στο αμέσως προηγούμενο λήμμα Ιάσων ντε Νόρες ήταν άλλος από τον Ιάκωβο, τότε δεν θα ήταν γιος του Λουδοβίκου ούτε αδελφός του Φραγκίσκου-Μαρία αλλά ίσως εξάδελφος. Πάντως όμως μέλος της μεγάλης και σημαντικής αυτής οικογένειας.

Ο Ιάκωβος ήταν γιος του Λουδοβίκου Δενόρες, ένας από πέντε παιδιά που έπεσαν όλα πλην ενός (του Καίσαρος, επισκόπου [1573] του Παρέντζο, διδάκτορος αμφοτέρων των δικαίων, τέως αρχιδιακόνου Πάφου) στην πολιορκία της Λευκωσίας, ενώ η σύζυγός του, το γένος Ποδοκάταρο, πνίγηκε με άλλες Κυπρίες ευγενείς καθώς μεταφέρονταν στην Κωνσταντινούπολη αιχμάλωτες. Ωστόσο μια από τις αιχμαλώτους, ανεψιά του Ιακώβου, τελικά έφθασε στην Κωνσταντινούπολη κι έγινε σύζυγος του σουλτάνου Μωάμεθ Γ' ˙ ήταν θυγατέρα του αδελφού του Ιακώβου, Ιωάννη. Μια άλλη κόρη του ιδίου έγινε σύζυγος του Κυπρίου εξωμότη Θωμά Φλαγγίνη, που τούρκεψε στα 1571, ανώτατου αξιωματούχου της οθωμανικής Αυλής και ευνοουμένου του Μωάμεθ. Ο Ιάκωβος Δενόρες, πρωτότοκος γιος του Λουδοβίκου Δενόρες, στα 1567 -1568 είχε, μαζί με τον Αντώνιο Δάβιλα*, συμβάλει οικονομικά στην ανοικοδόμηση των τειχών της Λευκωσίας. Για τον αδελφό του Ιακώβου, κόμητα Οκτάβιο Δενόρες, ξέρουμε ότι σκοτώθηκε στη Λευκωσία στους προμαχώνες από βομβαρδισμό των Τούρκων.

Ο Σασσών Δενόρες, κοντοστάβλης της Ιερουσαλήμ, είχε λάβει μέρος στις ταραχές που ακολούθησαν τον θάνατο του Ιακώβου Β' του Νόθου, ως μέλος του Καταλανικού κόμματος (Νοέμβριος 1473).

Ένας άλλος Ιάκωβος Δενόρες ήταν τουρκοπουλιέρης του βασιλιά Πέτρου Α' Λουζινιανού (1359 - 1369), τον οποίο συνόδευσε σ’ εκστρατεία του στην Αττάλεια. Όταν η πόλη κατελήφθη, ο Ιάκωβος Δενόρες διορίσθηκε αρχηγός της φρουράς της από τον Πέτρο. Στα 1366 ο Ιάκωβος Δενόρες διορίσθηκε αντιβασιλιάς. Στα 1367 εστάλη από τον Πέτρο με τρεις άλλους πρέσβεις στο Κάιρο για να μεταφέρει τις προτάσεις του προς τον Αιγύπτιο εμίρη Γιαλμπουγά* για ειρήνευση. Στα 1367 πάλι, ο Ιάκωβος Δενόρες συνόδευσε μαζί με άλλους τον Πέτρο στην αποστολή του στη Ρώμη. Στα 1369, ωστόσο, ήταν ένας από τους πέντε ευγενείς, δολοφόνους του Πέτρου ˙ ο Δενόρες περίμενε έξω από τον κοιτώνα του Πέτρου κι όταν οι άλλοι τον σκότωσαν και του έκοψαν το κεφάλι, αυτός όρμησε μέσα με το σπαθί του και απέκοψε τα γεννητικά όργανα του νεκρού φωνάζοντας: αυτά σου στοίχισαν τη ζωή.

Μετά την τουρκική κατάκτηση, οι Δενόρες που έμειναν στο νησί γι' αρκετό καιρό κρύβονταν με το ψευδώνυμο Καλημέρης. Στη Δύση, όμως, απεκάλυπταν το όνομά τους, όπως αργότερα στην Κύπρο όταν χαλάρωσαν τα απαγορευτικά για τους Λατίνους μέτρα. Έτσι ο Ιερώνυμος Δενόρες, Λευκωσιάτης, που γεννήθηκε στα 1569, εγγράφεται με το όνομα αυτό στο Ελληνικό Κολλέγιο Ρώμης.

Σημερινοί απόγονοι των Δενόρες είναι οι Καθολικοί Cirilli (- Denores) Λάρνακας και Λευκωσίας, που αναβίωσαν το οικόσημο της παλαιάς ευγενείας και από τα μέσα του 18ου αι. ως το 1960 τηρούσαν κατάστιχο ληξιαρχικών πράξεων της λατινικής κοινότητας στην Κύπρο και διατηρούσαν σημαντικό ιστορικό αρχείο. Μέρος αυτού χάθηκε στη βόρεια Λευκωσία κατά την τουρκοκυπριακή ανταρσία του 1963 - 64, οπότε η συνοικία Νεαπόλεως, όπου έμεναν, κατελήφθη από τους Τούρκους στασιαστές.