Δάση
Τα δάση της Κύπρου είναι φυσικά δάση, βρίσκονται κυρίως στις οροσειρές του Τροόδους και του Πενταδάκτυλου και καλύπτουν περίπου το 19% της ολικής έκτασης του νησιού. Είναι σχεδόν στο σύνολό τους κρατικά δάση. Ποσοστό περίπου 74,5% των κρατικών δασών βρίσκεται στις ελεύθερες περιοχές και το υπόλοιπο στις κατεχόμενες από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής.
Βλέπε λήμματα: Πενταδάκτυλος και Τρόοδος
Τα δάση διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοοικονομική ζωή της Κύπρου κατά τη διάρκεια της μακράς ιστορίας της. Σήμερα, αν και η συμβολή των δασών στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν είναι λιγότερη του 1%, ωστόσο συνεχίζουν να συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου με τα άμεσα και έμμεσα οφέλη που παρέχουν.
Ιστορικές αναφορές
Ιστορικές μαρτυρίες για τα δάση της Κύπρου ή και για δέντρα και φυτά των δασών, υπάρχουν πολλές στις αρχαίες φιλολογικές πηγές. Ο Στράβων γράφει χαρακτηριστικά, αντλώντας από τον αρχαιότερό του Ερατοσθένη, ότι στην παλιά εποχή δάση υπήρχαν και στις πεδιάδες, κι ήταν τόσα πολλά ώστε τις σκέπαζαν ολόκληρες σε σημείο που να μη μπορούν να καλλιεργηθούν ...κι έκοβαν τα δέντρα για την καμίνευση του χαλκού και του αργύρου, ενώ άρχισε και η ναυπήγηση των στόλων... Αλλά και πάλι δεν τα 'βγαζαν πέρα με τα δάση, γιατί φούντωναν πάλι ξανά, κι έτσι επετράπη σ' όσους ήθελαν και μπορούσαν, να κόβουν τα δάση και να καθαρίζουν τη γη και η γη που θα καθάριζαν θα ήταν δικό τους κτήμα, απαλλαγμένο από τη φορολογία...
Ο Θεόφραστος, πάλι, γράφει ότι οι Κύπριοι βασιλιάδες δεν έκοβαν τα δέντρα των δασών, αλλά τα φύλαγαν και τα οικονομούσαν, αλλά και γιατί ήταν δύσκολη η μεταφορά τους. Το μήκος των δέντρων που έκοψαν για να κατασκευαστεί το πολεμικό πλοίο του Δημητρίου [του Πολιορκητή] ...ήταν 13 οργιές, και η ξυλεία που έδωσαν ήταν εκπληκτική σε μήκος και ομαλή, χωρίς ρόζους...
Βλέπε λήμμα: Δημήτριος ο Πολιορκητής
Ο Θεόφραστος, πάλι, αναφέρει ένα είδος πλατάνου που υπήρχε στην Κύπρο, καθώς και είδη φοινικιάς και συκιάς. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει την κυπριακή συκομουριά, που την αναφέρει και ο Ησύχιος, ενώ ο Αθήναιος έχει παρόμοιες αναφορές. Ο Διοσκουρίδης ομιλεί πάλι για την κουρτουνιά της Κύπρου, για τα καλάμια κ.ά. Για την κατασκευή καραβιών από τα κυπριακά δάση κάνουν αναφορά κι ο Στράβων, ο Διοσκουρίδης κ.ά. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι οι Κύπριοι τις τριήρεις και τα πολεμικά πλοία τα κατασκεύαζαν από ξύλα ελάτων επειδή είναι πιο ελαφρά, ενώ τα εμπορικά πλοία κατασκευάζονται από πεύκο που δεν σήπεται... Ακόμη οι Κύπριοι κατασκευάζουν καράβια από ξύλα κουκουναριών, γιατί υπάρχουν τέτοιες στο νησί και θεωρούνται καλύτερες από τα πεύκα.
Βλέπε λήμμα: Ναυτιλία και Κύπρος
Ο Πλίνιος αναφέρει ότι οι κέρκυροι (είδος κυπριακού ελαφρού καραβιού) που διέσχιζαν τη Μεσόγειο και ταξίδευαν και στον Νείλο, κατασκευάζονταν από κυπριακή ξυλεία.
Κατά την Προϊστορική εποχή, αλλά και αργότερα, οι οικισμοί κτίζονταν κοντά σε δάση, τα οποία προμήθευαν τη ξυλεία για το κτίσιμο των σπιτιών αλλά πρόσφεραν και άφθονο κυνήγι. Μετά την ανακάλυψη του χαλκού, τεράστιες ποσότητες ξυλείας εχρησιμοποιούντο για την επεξεργασία του. Ωστόσο μεταγενέστερα ο Όμηρος ονόμασε την Κύπρο πράσινο νησί, εξαιτίας των δασών της που αφθονούσαν.
Βλέπε λήμμα: Χαλκός
Κυπριακή ξυλεία για κατασκευή πλοίων, χρησιμοποιούσαν και οι Φοίνικες, αλλά και οι Πτολεμαίοι και άλλοι. Τα δάση της Κύπρου έτυχαν εκμετάλλευσης σε μεγάλη κλίμακα και κατά τη Ρωμαϊκή εποχή αλλά και κατά τον Μεσαίωνα, από τους Λουζινιανούς και τους Βενετούς. Κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής της Κύπρου (1570/1 - 1878), τα δάση του νησιού υπέστησαν μεγάλες καταστροφές. Τόσο ο Samuel Baker (1879) όσο και ο Hutchins (1909), σημείωναν ότι τότε τα δάση της Κύπρου βρίσκονταν σε κατάσταση ταχείας καταστροφής.
Οι Άγγλοι θεσπίζουν νομοθεσίες για προστασία των δασών
Οι Βρετανοί (1878 -1960), αν και κυρίαρχοι αποικίας, έδωσαν μεγάλη σημασία στην προστασία και διατήρηση των δασών της Κύπρου. Τα κυριότερα σχετικά επιτεύγματα της περιόδου αυτής ήταν:
* Θέσπιση νομοθεσίας που απέβλεπε στην προστασία των δασών (1879).
* Οριοθέτηση των δασών και εφαρμογή αποτελεσματικού συστήματος περιπολιών και προστασίας τους (1891).
* Θέσπιση του Περί Αιγών νόμου που βοήθησε πολύ στην ελάττωση της πίεσης από την ελεύθερη βόσκηση, κυρίως στην περιφέρεια των δασών (1913).
* Τερματισμός της ελεύθερης βόσκησης μέσα στα δάση (1940).
* Έγκριση και εισαγωγή κυβερνητικής πολιτικής για δασικά θέματα (1950).
- Ίδρυση Δασικού Κολλεγίου για εκπαίδευση δασικών υπαλλήλων (1951).
Βλέπε λήμμα: Δασικό Κολλέγιο Κύπρου
Επίσης ιδρύθηκε και επανδρώθηκε κατάλληλα το Τμήμα Δασών, δημιουργήθηκαν Δασικοί Σταθμοί και ετέθησαν τα θεμέλια για ένα καλό οδικό και τηλεπικοινωνιακό δίκτυο για την καλύτερη διαχείριση των δασών. Τα κυπριακά δάση συνέδραμαν και κατά τους δυο Παγκοσμίους πολέμους. Ιδιαίτερα κατά τον πρώτο, οι δασικές περιοχές Καρπασίας και Παραλιμνίου αποψιλώθηκαν για την παραγωγή ξυλανθράκων.
Τα δάση μετά την ανεξαρτησία
Μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου (1960), η καλή εργασία η σχετική με τη δασοπονία, που άρχισε κατά την εποχή της βρετανικής κατοχής, συνεχίστηκε με γοργότερο ρυθμό. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι αρκετοί επιστήμονες αποδίδουν και την ίδια την ονομασία Κύπρος σε ένα φυτό που υπάρχει στο νησί, το φυτό κύπρος, γνωστό σήμερα ως χεννά (Lawsonia alba). Με το όνομα κύπρος ήταν γνωστό το φυτό αυτό κατά την αρχαιότητα.
Σπουδαιότητα και έκταση των δασών της Κύπρου:
Η σπουδαιότητα των δασών της Κύπρου είναι μεγάλη, γιατί τα ποικίλα οφέλη τους, άμεσα και έμμεσα, συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία των Κυπρίων. Επιδρούν πάνω στο κλίμα μετριάζοντας την υπερβολική θερμοκρασία της ατμόσφαιρας και του εδάφους και συμβάλλουν κατ' αυτό τον τρόπο στη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών για τη ζωή. Παρεμποδίζουν τη διάβρωση του εδάφους και το εμπλουτίζουν με οργανικές ουσίες. Παρεμποδίζουν την ταχεία απορροή των νερών της βροχής και περιορίζουν τις πλημμύρες, ενώ ταυτόχρονα εμπλουτίζονται τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα τα οποία μας αποδίδουν το νερό τους, είτε από τις πηγές, είτε από τις διατρήσεις. Τα φράγματα τα οποία έχουν λύσει ως ένα βαθμό το υδατικό πρόβλημα της Κύπρου, αν καταστραφούν τα δάση, θα αχρηστευθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα, από την εναπόθεση σε αυτά της ιλύος που θα προέρχεται από τη διάβρωση των λεκανών απορροής.
Βλέπε λήμμα: Πλημμύρες
Τα δάση, με τη βελτίωση των κλιματικών συνθηκών, με την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση, με τη συμβολή τους στην παραγωγή του νερού, με τον περιορισμό των πλημμυρών και με την προστασία που παρέχουν σε γεωργικές καλλιέργειες, υποβοηθούν σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη της γεωργίας και την αύξηση της γεωργικής παραγωγής.
Για την ανάπτυξη του τουρισμού τα δάση προσφέρουν χώρους για αναψυχή και ψυχαγωγία τόσο του εσωτερικού, όσο και του εξωτερικού τουρισμού. Με την πάροδο του χρόνου τα δάση αποκτούν μεγαλύτερη αξία σαν χώροι αναψυχής, όπου το κοινό πηγαίνει για εκδρομές, κατασκηνώσεις, περπάτημα και απόλαυση της φύσης.
Η πολυτιμότητα των δασών δεν περιορίζεται στα έμμεσα οφέλη, αλλά ενισχύεται και από τα άμεσα οφέλη. Προσφέρουν ξυλεία, καυσόξυλα και άλλα δασικά προϊόντα, τα οποία αποτελούν πηγές προσόδων για τον τόπο. Η ξυλεία και τα καυσόξυλα είναι και θα συνεχίσουν να είναι ζωτικές ανάγκες της ζωής. Η προμήθεια ξυλείας, καυσόξυλων, πασσάλων, δοκών, ξυλανθράκων και άλλων προϊόντων, υποβοηθεί στην εξύψωση του βιοτικού επιπέδου. Η ανάπτυξη και λειτουργία των δασικών βιομηχανιών του τόπου στηρίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην πρώτη ύλη, την οποία προμηθεύονται από τα δάση μας.
Σ. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ
Φώτο Γκάλερι
