Δαυλός αρχαιολογικός χώρος
Στην περιοχή του χωριού Δαυλός υπάρχουν πολλά αρχαία κατάλοιπα, όμως δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές. Δυστυχώς πολλοί αρχαίοι τάφοι είχαν συληθεί στο παρελθόν, ενώ αρκετά άλλα αρχαία ερείπια είχαν καταστραφεί από εκσκαφείς για γεωργικούς σκοπούς. Η περιοχή βρίσκεται από το 1974 κάτω από τουρκική στρατιωτική κατοχή και είναι απροσπέλαστη για περαιτέρω αρχαιολογικές έρευνες.
Βλέπε λήμματα: Γαλούνια και Δάσος Καντάρας
Ο ευρύτερος αρχαιολογικός χώρος του Δαυλού, που δεν έχει ανασκαφεί, εκτείνεται από το μικρό ποτάμι που ονομάζεται Τενιός στα δυτικά του σημερινού οικισμού, μέχρι την τοποθεσία Γαλούνια στα ανατολικά, και από την παραλία στα βόρεια, μέχρι το δάσος της Καντάρας στα νότια. Σ’ ολόκληρη την περιοχή αυτή υφίστανται κατάσπαρτα αρχαία κατάλοιπα: στην τοποθεσία Πύργος, που δεσπόζει του ορμίσκου στ’ ανατολικά του χωριού, υπάρχουν αρχαία ερείπια που χρονολογούνται στην Ύστερη Χαλκοκρατία με βάση όστρακα και άλλα ευρήματα.
Βλέπε λήμμα: Εποχή του Χαλκού
Δεν αποκλείεται σε μεταγενέστερη εποχή να υφίστατο εκεί κάποιο οχυρωματικό έργο, το οποίο έδωσε και το τοπωνύμιο Πύργος. Υπάρχουν επίσης ερείπια άλλου οικισμού, πιθανόν της Ελληνιστικής εποχής, στην τοποθεσία Τερτσιελλόβουνον, λίγο νοτιότερα. Στην ίδια τοποθεσία υπάρχουν κατάσπαρτα ερείπια της Ρωμαϊκής εποχής, η έκταση των οποίων φανερώνει ότι κατά την εποχή αυτή υφίστατο εκεί μεγάλος οικισμός, που γνώρισε μάλιστα και οικονομική άνθηση. Άλλος αρχαίος οικισμός υφίστατο στην τοποθεσία Γαλούνια, όπου υπάρχουν επίσης κατάσπαρτα ερείπια.
Βλέπε λήμμα: Αφροδίσιον
Η τοποθεσία αυτή είχε ταυτιστεί από παλαιότερους μελετητές με την αρχαία κυπριακή πόλη Αφροδίσιον, που όμως σήμερα τοποθετείται δυτικότερα, στην τοποθεσία Λιαστρικά, στα διοικητικά όρια της Ακανθούς. Άλλοι ερευνητές ταύτισαν την τοποθεσία Γαλούνια με την Αχαιών Ακτή, τοποθεσία όπου, κατά την παράδοση, είχαν αφιχθεί οι πρώτοι Αχαιοί που αποίκισαν την Κύπρο, με αρχηγό τους τον Τεύκρο, οικιστή της Σαλαμίνος. Κοντά στην τοποθεσία αυτή, υφίστατο αρχαίο νεκροταφείο, που καταστράφηκε το 1973 από εκσκαφείς. Άλλο μεγάλο νεκροταφείο βρίσκεται ανατολικά του συνοικισμού στην τοποθεσία Τερτσιελλόβουνον.
Βλέπε λήμμα: Αχαιών ακτή
Άλλοι τρεις αρχαίοι οικισμοί βρίσκονται στα νοτιοανατολικά του σημερινού χωριού, ενώ στα νότιά του, στην πλαγιά της κορυφής όπου βρίσκεται το μεσαιωνικό κάστρο της Καντάρας, υπάρχουν ερείπια που ανήκουν, πιθανότατα, σε αρχαίο ιερό. Άλλος αρχαίος οικισμός υπήρχε στα δυτικά του χωριού, καθώς και νεκροταφείο. Τα αρχαιολογικά του κατάλοιπα εκτείνονται από την παραλία μέχρι την κορυφή ενός οροπεδίου που ονομάζεται Τραπεζού. Βορειότερα, υπάρχουν τα ερείπια μιας εκκλησίας αφιερωμένης στην αγία Αικατερίνη, και γύρω απ' αυτά, υπάρχουν άλλα ερείπια οικισμού, πιθανότατα της Βυζαντινής εποχής. Ακόμη πιο βόρεια, στην τοποθεσία Βάρκες υπάρχουν ερείπια άλλου αρχαίου οικισμού, ίσως της Ρωμαϊκής εποχής και αργότερα, μεταξύ δε των ερειπίων, και αρκετές καμένες πέτρες, που φανερώνουν την χρησιμοποίηση καμινιών. Κοντά στον οικισμό αυτό υπάρχει ένας πεσμένος μεγάλιθος, διαστάσεων 4X2X1 μ., απροσδιόριστης χρήσης. Παρόμοιοι μεγάλιθοι υπάρχουν και στην κοντινή περιοχή Λιθόσωρκα του χωριού Φλαμούδι.
Ακόμη βορειότερα, υπάρχουν τα αρχαία ερείπια ενός ακόμη οικισμού, πιθανόν της Ελληνιστικής και της Ρωμαϊκής εποχής, και βορειοανατολικά του υπάρχουν τα κατάλοιπα αρχαίου νεκροταφείου.
Μεταξύ του σημερινού οικισμού του Δαυλού και του μεσαιωνικού κάστρου της Καντάρας, υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου που δεσπόζει μιας ωραίας κοιλάδας. Η εκκλησία ανήκε σε ομώνυμο μοναστήρι που δεν σώζεται πια.
Τελεσίδικα συμπεράσματα για τον μεγάλο αυτό αρχαιολογικό χώρο δεν είναι δυνατό να εξαχθούν, αφού δεν υπάρχουν οποιαδήποτε πορίσματα από συστηματικές ανασκαφές. Φαίνεται πάντως ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί από την Ύστερη εποχή του Χαλκού μέχρι και τα Βυζαντινά χρόνια. Δεν έχουν επισημανθεί κατάλοιπα της Κυπρο - Γεωμετρικής και της Αρχαϊκής εποχής.
Μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο ότι οι αρχαίοι οικισμοί στην περιοχή του Δαυλού συνδέονται με τους γειτονικούς αρχαιολογικούς χώρους της Ακανθούς και του Φλαμουδιού.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια