Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Βενετός ανώτατος αξιωματούχος της Κύπρου, που υπηρέτησε στο νησί ως τοποτηρητής (luogotenente), κατά το 1569 - 70. Ο τοποτηρητής, με έδρα του τη Λευκωσία, και με βοηθούς δυο συμβούλους, ασκούσε την ανώτατη εξουσία στην Κύπρο κατά την εποχή της βενετικής κυριαρχίας, εκτός σε περίοδο πολέμου, οπότε την ανώτατη διοίκηση ασκούσε ο γενικός προβλεπτής που αποστελλόταν από τη Βενετία.

Ο Νικόλαος Δάνδολος ήταν ο τελευταίος από όσους Βενετούς υπηρέτησαν στην Κύπρο ως τοποτηρητές. Όταν άρχισε η τουρκική εισβολή στις 27 Ιουλίου 1570, ο Δάνδολος μπήκε επικεφαλής της άμυνας της Λευκωσίας. Η πρωτεύουσα, της οποίας οι νέες βενετικές οχυρώσεις που αντικατέστησαν τις προγενέστερες των Λουζινιανών δεν είχαν ακόμη ολοκληρωθεί, άντεξε στις τουρκικές επιθέσεις επί 44 ημέρες. Μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1570, ο Νικόλαος Δάνδολος εκτελέστηκε.

Δυο μέρες αργότερα, στις 11 Σεπτεμβρίου του 1570, απεσταλμένος του αρχηγού των εισβολέων Λαλά Μουσταφά έφθασε στην Αμμόχωστο, κομίζοντας στους εκεί κλεισμένους υπερασπιστές της, σε δίσκο, την κεφαλή του Νικολάου Δάνδολου μαζί με επιστολή γραμμένη σε φιλικό ύφος με την οποία τους ζητούσε να του παραδώσουν την πόλη.

Για την προσωπικότητα του Νικολάου Δάνδολου υπάρχουν αμφιλεγόμενες μαρτυρίες, οι περισσότερες από τις οποίες τον παρουσιάζουν ανίκανο και δειλό, ακόμη και προδότη˙ κατηγορήθηκε, μεταξύ άλλων, ότι αδικαιολόγητα καθυστερούσε την πρόοδο των εργασιών για συμπλήρωση και ενδυνάμωση των οχυρώσεων της Λευκωσίας, που έπρεπε, αντίθετα, να είχαν επιταχυνθεί. Ακόμη, στις παραμονές της (αναμενόμενης) επίθεσης των Τούρκων κατά της Κύπρου, είχαν προκύψει διαφωνίες και αντιγνωμίες για διάφορα σοβαρά ζητήματα άμυνας μεταξύ του Δάνδολου και του Αστόρρε Βαγλιόνε* που εκτελούσε καθήκοντα γενικού προβλεπτή. Ο Δάνδολος εργοδοτούσε, στις εργασίες οχύρωσης της πρωτεύουσας, ελάχιστους εργάτες, προχωρώντας με βραδύ ρυθμό σε δικά του οχυρωματικά σχέδια. Ο Βαγλιόνε, που ανέμενε την τουρκική επίθεση, αναγκάστηκε να εργάζεται ακόμη και ο ίδιος στην οχύρωση της Λευκωσίας (βλέπε λήμμα Βαγλιόνε Αστόρρε). Σημαντική μεταξύ αυτού και του Δάνδολου διαφορά - που μπορεί να οφειλόταν και σε κακή συνεννόηση- προέκυψε μετά την άφιξη τουρκικής δύναμης στην Πάφο και λίγο αργότερα στη Λάρνακα που πυρπολήθηκε. Δυο διαφορετικές εκθέσεις (η μια του Δάνδολου) μιλούν για αντίθετες διαταγές προς το στρατιωτικό σώμα που διοικούσε ο κόμης ντε Ρουσιά, που φέρεται ότι είχε διαταχθεί από τον Βαγλιόνε να εγκαταλείψει την Πάφο, και αργότερα και τη Λάρνακα, και να μεταβεί στην Αμμόχωστο ή στη Λευκωσία, ενώ ταυτόχρονα φέρεται ότι είχε διαταχθεί από τον Δάνδολο να μη προβάλει αντίσταση στους Τούρκους. Μετά τη σύγχυση ή αντίθεση αυτή, ο Βαγλιόνε εισήλθε οριστικά στην Αμμόχωστο, όπου υπήρξε ο ένας από τους δυο πρωταγωνιστές (μαζί με τον Βραγαδίνο) της επικής 11μηνης αντίστασης της πόλης αυτής, αφήνοντας όμως την άμυνα της πρωτεύουσας στα χέρια του Δάνδολου που, όπως φαίνεται, δεν ήταν αγαπητός ούτε στους δικούς του άνδρες.

Αμφιλεγόμενες για τον Δάνδολο είναι οι πληροφορίες και για τις τελευταίες ώρες πριν από την πτώση της Λευκωσίας και την απώλεια και της δικής του ζωής: στην κρίσιμη επίθεση των Τούρκων στις 9.9.1570, ημέρα πτώσης της Λευκωσίας, αναφέρεται ότι ο Δάνδολος, αντί να παραμείνει στα τείχη καθοδηγώντας κι ενθαρρύνοντας τους στρατιώτες του, έφυγε και κλείστηκε στο παλάτι του, εγκαταλείποντας το συνηθισμένο πόστο του στην πύλη της Αμμοχώστου. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι δεν είχε εγκαταλείψει την άμυνα αλλά έτρεχε μαζί με τον επίσκοπο της Πάφου στα μέρη εκείνα που δεν είχαν δεχθεί σφοδρή επίθεση, για να μαζέψει άνδρες προς ενίσχυση του προμαχώνα Ποδοκατάρο (στα νότια) που κινδύνευε, κι όταν επέστρεψε ήταν πλέον αργά, οπότε αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να κλειστεί στο παλάτι.

Ωστόσο εκείνες τις ώρες κατά τις οποίες η Λευκωσία έπεφτε στα χέρια των Τούρκων, ο Νικόλαος Δάνδολος κατηγορήθηκε ανοικτά ως προδότης που παρέδωσε την πόλη στον εχθρό. Μάλιστα ο Βενετός ευγενής Ανδρέας Πεσσάρο, που τον κατηγόρησε, δοκίμασε να του επιτεθεί κιόλας με το σπαθί του, πρόλαβαν όμως οι σωματοφύλακες του Δάνδολου και τον σκότωσαν. Λίγο αργότερα, οι Τούρκοι έκοψαν το κεφάλι του Δάνδολου, που το έστειλαν στην Αμμόχωστο για να φοβερίσουν τους υπερασπιστές της.

Για την άμυνα της Λευκωσίας, ο Νικόλαος Δάνδολος και ο συνεργάτης του Ευγένιος Συγκλητικός, κόμης ντε Ρουσιά (ελληνικής καταγωγής γενικός διοικητής του κυπριακού ιππικού), είχαν υπό τις διαταγές τους, σύμφωνα προς τις πηγές, 20.000 άνδρες. Ο αριθμός θεωρείται υπερβολικός και υπολογίζεται ότι οι πειθαρχημένες και πραγματικά αξιόμαχες δυνάμεις που υπεράσπιζαν την πρωτεύουσα δεν υπερέβαιναν τις 3.000. Στις 44 μέρες της πολιορκίας (27 Ιουλίου- 9 Σεπτεμβρίου του 1570) η πόλη δέχθηκε 15 συνολικά επιθέσεις των Τούρκων, και υπέκυψε στη 15η ύστερα από σκληρότατες συγκρούσεις στους προμαχώνες, στα τείχη και στους δρόμους της, που κράτησαν 7 - 8 ώρες.