Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στην Κύπρο συναντάμε 22 διαφορετικά είδη ερπετών. 11 είδη σαύρας, δύο είδη θαλάσσιων χελωνών, μία χελώνα γλυκού νερού και οκτώ είδη φιδιών. Τα φίδια τα συναντάμε από το υψόμετρο της θάλασσας μέχρι τις ψηλότερες κορυφές του Τροόδους.

Από τα οκτώ είδη φιδιών της Κύπρου τα τρία είναι δηλητηριώδη, αλλά μόνο το ένα είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο, η φίνα. Τα δύο δηλητηριώδη που δεν είναι επικίνδυνα αποτελούν η σαΐτα και ο ξυλόδροπης, τα οποία είναι οπισθόγλυφα, δηλαδή έχουν τα δόντια τους στο πίσω μέρος του στόματός τους και με ακίνδυνο δηλητήριο για τον άνθρωπο. Ο λόγος που έχουν τα δόντια στο πίσω μέρος του στόματός τους είναι για να βάζουν το δηλητήριό τους στο θύμα τους την ώρα που το καταπίνουν και να το παραλύουν, οπόταν σε περίπτωση δαγκώματος δεν μπορούν να διοχετεύσουν το δηλητήριο.

Ένα από τα 8 φίδια που συναντούμε στην Κύπρο είναι ο ανήλιος, με το κοινό και επιστημονικό όνομα European blind snake or European worm snake – Xerotyphlops (Typhlops) vermicularis (Merrem, 1799), τυφλίνος, ανήλιος, σκουληκόφιδο ή τύφλωψ ο σκωληκοειδής. Ανήκει στην οικογένεια Τυφλοπίδαι (Typhlopidae) και στο γένος Τύφλωψ (Typhlops).

Σε ολόκληρο τον πλανήτη συναντούμε πέραν των 200 διαφορετικών ειδών τυφλών φιδιών που ανήκουν σε αυτή την οικογένεια και σε 18 διαφορετικά γένη. Τα συναντούμε κυρίως σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές του πλανήτη. Βρίσκονται κυρίως στις τροπικές περιοχές της Αφρικής, της Ασίας, της Αμερικής, σε όλη την ηπειρωτική Αυστραλία και σε διάφορα νησιά. Να σημειώσω ότι μόνο ο ανήλιος του γένους Typhlops υπάρχει στην Κύπρο και στην Ευρώπη.

Ο ανήλιος είναι κοινό είδος, δεν έχει δηλητήριο (άγλυφο) και είναι φίδι εντελώς ακίνδυνο για τον άνθρωπο. Πρόκειται για πολύ μικρό φίδι που δεν ξεπερνά τα 30-35 εκατοστά και αποτελεί το μικρότερο φίδι της Κύπρου αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης. Αν και κοινό είδος στην Κύπρο, για τους περισσοτέρους ανθρώπους είναι άγνωστο λόγω της κρυπτικής συμπεριφοράς του μέσα στο χώμα. Επίσης λόγω της κρυπτικής συμπεριφοράς του πολλά στοιχεία για τη βιολογία αυτού του είδους παραμένουν άγνωστα με ανεπαρκείς πληροφορίες.

Όταν πιάσεις αυτό το φίδι στο χέρι σου δεν δοκιμάζει καν να δαγκώσει, απλώς πιέζει δυνατά με τη σκληρή ουρά του, που μοιάζει σαν κέρατο, για να ξεφύγει. Διαθέτει πολύ μικρά δοντάκια στην κάτω γνάθο για να συγκρατεί τα θηράματά του. Ο ανήλιος είναι τυφλό φίδι, στη θέση των ματιών έχει δύο μαύρες κηλίδες καλυμμένες με δέρμα που χρησιμεύουν για να ανιχνεύουν το φως. Ζει κάτω από τις πέτρες και μέσα στο χώμα, σε λαγούμια που ανοίγει το ίδιο. Συνήθως μετά από έντονες βροχές βγαίνει από το χώμα και κρύβεται κάτω από τις πέτρες για να μην πνιγεί. Έχει χρώμα έντονο ροζ και στην εμφάνιση μοιάζει πολύ με γαιοσκώληκα (σκουλήκι που ζει στο χώμα). Οι διαφορές του ανήλιου από τον γαιοσκώληκα είναι: ο ανήλιος είναι στεγνός, κινείται σαν φίδι, έχει φολίδες στο σώμα και τα δύο στίγματα στη θέση των ματιών, ενώ ο γαιοσκώληκας είναι υγρός, δεν κινείται σαν φίδι, δεν έχει φολίδες και καθόλου μάτια.

Ο ανήλιος τρέφεται με μυρμήγκια και αβγά μυρμηγκιών, αλλά είναι πολύ πιθανόν να τρέφεται και με αλλά είδη ασπόνδυλων. Τον συναντάμε κυρίως σε πεδινές περιοχές. Είναι κυρίως νυκτόβιο είδος και τη νύκτα βγαίνει και στην επιφάνεια αναζητώντας τροφή. Γεννά μέχρι και 8 αβγά σε λαγούμια μέσα στο χώμα.

Τον ανήλιο τον συναντάμε από τα Βαλκάνια, μέχρι τα νησιά του Αιγαίου και από την Κύπρο μέχρι το Αφγανιστάν.

Εχθροί του ανήλιου

Φυσικοί εχθροί του ανήλιου όταν βγαίνει στην επιφάνεια τη νύκτα είναι οι αλεπούδες, οι γάτοι, οι σκαντζόχοιροι, οι νυφίτσες και τα νυκτόβια αρπακτικά πουλιά (κουκουβάγιες). Έχω παρακολουθήσει μερικές φωλιές κουκουβάγιας τη νύκτα και ανάμεσα σε άλλα θηράματα που έφερναν στους νεοσσούς συμπεριλαμβάνονταν και αρκετοί ανήλιοι.

Εχθροί του ανήλιου είναι και οι άνθρωποι που τον σκοτώνουν όπου τον βρουν λόγω ενός μύθου που λέει ότι ο ανήλιος έχει δύο κεφάλια και ότι το δάγκωμά του είναι θανατηφόρο. Πολλοί παππούδες και γονείς διηγούνται αυτούς τους γελοίους μύθους στα μικρά παιδιά τους και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν στα παιδιά φοβίες τις οποίες θα κουβαλούν σε όλη τους τη ζωή και με τη σειρά τους θα τις μεταδώσουν στα δικά τους παιδιά. Πολλοί μάλιστα όταν διηγούνται έναν τέτοιο γελοίο μύθο για να γίνουν πιο πιστευτοί λένε ότι το συμβάν που διηγούνται το είδαν και με τα μάτια τους. Όλοι αυτοί οι γελοίοι μύθοι (και υπάρχουν πολλοί) που αφορούν πολλά είδη του τόπου μας κυκλοφορούν από γενιά σε γενιά και οι άνθρωποι τους πιστεύουν και τα σκοτώνουν. Στην ουσία όλοι αυτοί οι μύθοι στρέφουν τον άνθρωπο ενάντια στη βιοποικιλότητα του τόπου μας.