Γράφτουσα ή γράπτουσα
Απογραφή πληθυσμού για φορολογικούς σκοπούς, κατάλογος πληθυσμού. Όρος συχνός στην Τουρκοκρατία, ειδικά στο Τραγούδι του δραγομάνου Μαρκουλή* (Ἱστορία τοῦ Μακαρίτου Μάρκο), ποίημα Κωνσταντίνου [δια]κόνου. υἱοῦ γνησίου Νικολάου ἱερέως ἐκ κώμης Πισκο[πῆς], Κυπρ. Σπουδ.. ΜΕ.', 1981, σσ. 55 -141. Πρβλ. λήμμα Γεωργής δραγομάνος. Ο Μαρκουλής κατηγορείται από τον ποιητάρη (δασκαλοποιητή) Κωνσταντίνο ότι με τον γραμματικό του δεφτερδάρη Μπραΐμ αγά έκαμαν γράπτουσαν με την οποία σαν λύκος ο ένας και σαν λεοντάριν ο άλλος 'βάλαν μας σήμερον τόσα βάρη (στιχ. 181 - 86, Κυπρ. Σπουδ.. Μ', σσ. 85 - 86). Αργότερα ο ποιητής αναφέρει ότι κάποιοι ὃπου τόν ἐμισοῦσαν / πήγασιν στόν καππικῆν [έκτακτο απεσταλμένο της Πύλης στην Κύπρο] και τόν ἐκακολογῆσαν /πώς ἒκαμεν τήν γράπτουσαν καί εἶναι φαλιασμένη [λαθεμένη] / κι ἂλλα κακά ὃσα 'καμεν στην Κύπρον τήν καμένην. Η καταγγελία αυτή υπήρξε η αρχή του τέλους του Μαρκουλή, γιατί οδήγησε στην αποκάλυψη των ανηλεών αδικιών της γράφτουσας του σε βάρος του πληθυσμού, που τον υπερασπίστηκε ο δίκαιος δραγομάνος Γεωργής (1673 - 1676). Πολλοί όμως τότε αναγκάστηκαν από τη φοβερή φορολογική καταπίεση της γράφτουσάς, είτε, κατά το Τραγούδι, να τουρκέψουν μαζικά, είτε να εκπατρισθούν από το νησί, όπως μαρτυρεί ο Καρπασίτης μοναχός Ακάκιος, συγγραφέας ακολουθιών και άλλων κειμένων (1732 / 33 κ.ε.) (Κυπρ. Σπουδ. ΙΑ', 1947 [1948], σσ. λα' κ.α.). Και οι στατιστικές αναλύσεις του πληθυσμού κατά τα χρόνια 1669 - 1676 μαρτυρούν την μείωση των Χριστιανών, ακριβώς εξαιτίας της γράφτουσας.