Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Γραμματόσημο ή, όπως παλαιότερα λεγόταν στην Κύπρο, ππούλιν, είναι η απόδειξη καταβολής ειδικού τέλους για την ταχυδρομική αποστολή εντός και εκτός μιας χώρας επιστολών, ταχυδρομικών δεμάτων και άλλων αντικειμένων. Η απόδειξη καταβολής του τέλους, δηλαδή το γραμματόσημο, επικολλάται στο αποστελλόμενο ταχυδρομικώς αντικείμενο. Γραμματόσημα χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην Αγγλία το 1840 και η χρησιμοποίησή τους επεκτάθηκε σε λίγο και σε αγγλικές αποικίες. Το 1843 εκδόθηκαν γραμματόσημα στη Βραζιλία, το 1847 στην Ελβετία, το 1849 στη Γαλλία και σε άλλες χώρες. Στην Ελλάδα τα πρώτα γραμματόσημα εκδόθηκαν το 1861 και στην Κύπρο χρησιμοποιήθηκαν γραμματόσημα από το 1880, με τυπωμένη σ' αυτά την ένδειξη CYPRUS. (Φιλοτελισμός -Κύπρος)

Η Ταχυδρομική Ιστορία της Κύπρου ξεκίνησε όταν το 1871 λειτούργησε τουρκικό ταχυδρομείο στη Λευκωσία και σταμάτησε το 1878, όταν οι Άγγλοι ανέλαβαν τη διοίκηση της χώρας. Η πρώτη επιστολή προς τη Λάρνακα φέρει ημερομηνία 5 Αυγούστου 1878. Το Αυστριακό Ταχυδρομείο το οποίο διακινούσε τις επιστολές από την Κύπρο, έκλεισε στις 6 Αυγούστου 1878 και όλη την αλληλογραφία την διακινούσε πλέον το Βρετανικό Ταχυδρομείο. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν γραμματόσημα της Μεγάλης Βρετανίας, ενώ από την 1η Απριλίου 1880 κυκλοφόρησαν αυτά με επισήμανση “Cyprus”. Τα πρώτα κυπριακά γραμματόσημα με τη Βασίλισσα Βικτώρια κυκλοφόρησαν την 1η Ιουλίου 1881.

Αρχικά τα γραμματόσημα εκδίδονταν χωρίς δόντια, τα οποία καθιερώθηκαν λίγα χρόνια αργότερα για πρακτικούς σκοπούς αποκοπής τους από τα φύλλα γραμματοσήμων. Αναμνηστικά γραμματόσημα, που εκδίδονται με την ευκαιρία ενός σημαντικού γεγονότος, μιας επετείου ή και για απότιση φόρου τιμής σε προσωπικότητες, κυκλοφορούν από το 1871. 

Συνήθως τα γραμματόσημα έφεραν αρχικά απεικονίσεις προσωπογραφιών ηγετών των διαφόρων κρατών, αργότερα όμως οι απεικονίσεις διεύρυναν τη θεματογραφία τους και σήμερα αποτυπώνονται σ' αυτά, εκτός από προσωπογραφίες, και μια τεράστια ποικιλία άλλων αντικειμένων, από τη χλωρίδα και την πανίδα της κάθε χώρας, μέχρι τις φυσικές της ομορφιές, αντικείμενα τέχνης, αρχαιολογικά ευρήματα και μνημεία, επιγραφές και φράσεις και πολλά άλλα. Φέρουν επίσης το όνομα της χώρας που τα εκδίδει, και την τιμή που αντιπροσωπεύουν.

Η έκδοση και κυκλοφορία γραμματοσήμων είναι ευθύνη των διαφόρων κρατών, η δε πώλησή τους αποτελεί σημαντικό κρατικό έσοδο. Η εκτύπωση των γραμματοσήμων γίνεται συνήθως με το σύστημα της βαθυτυπίας και του όφφσετ. Κάθε γραμματόσημο που χρησιμοποιείται μια φορά για αποστολή ενός αντικειμένου, ακυρώνεται με σφράγισμά του και δεν ξαναχρησιμοποιείται πια.

Τα γραμματόσημα αποτελούν ένα από τα δημοφιλέστερα είδη συλλογής, και πάρα πολλοί συλλέκτες αλλά και οργανισμοί σ' ολόκληρο τον κόσμο ασχολούνται με τέτοιες συλλογές. Ταυτόχρονα το γραμματόσημο αποτελεί για πολλούς εμπορεύσιμο είδος, αλλά και τρόπο αποταμίευσης ή επένδυσης, αφού με την πάροδο του χρόνου η αξία τους συνεχώς αυξάνει. Ακόμη, για μερικούς τα σπάνια και πολύτιμα γραμματόσημα αποτελούν και εύκολο τρόπο μεταφοράς χρηματικών αξιών από μια χώρα σε κάποια άλλη.

Τα κυπριακά γραμματόσημα: Όπως προαναφέρθηκε ταχυδρομικό γραφείο στην Κύπρο λειτούργησε για πρώτη φορά επί Τουρκοκρατίας, το 1871 στη Λευκωσία. Στα επτά χρόνια της λειτουργίας του, μέχρι το 1878 οπότε τη διακυβέρνηση του νησιού ανέλαβαν οι Άγγλοι, πολύ ελάχιστα γράμματα εστάλησαν από αυτό, κυρίως γιατί ο πληθυσμός ούτε γνώριζε γραφή για να γράψει γράμματα, ούτε και γνώριζε αυτό τον τρόπο επικοινωνίας. Είναι σήμερα γνωστά περί τα 15 μόνο γραμματόσημα, των τουρκικών εκδόσεων του 1871, 1875 και 1876, σφραγισμένα με σφραγίδα που έφερε την    ένδειξη KIBRIS (ΚΥΠΡΟΣ).

Από το 1878 μέχρι και το 1960, δηλαδή από την αγγλική κατοχή της Κύπρου μέχρι και την ανακήρυξη του νησιού σε ανεξάρτητο κράτος, χρησιμοποιήθηκαν στην Κύπρο γραμματόσημα του Αγγλικού Ταχυδρομείου. Τα γραμματόσημα αυτά μπορούμε να τα χωρίσουμε σε τρεις χρονικές περιόδους:

1. Από 27 Ιουλίου 1878 μέχρι 31 Μαρτίου 1880: Κατά την πρώτη αυτή περίοδο της άφιξης και εγκατάστασης των Άγγλων στην Κύπρο χρησιμοποιήθηκαν αγγλικά γραμματόσημα που σφραγίζονταν στο νησί με ειδική σφραγίδα.

2. Από 1η Απριλίου 1880 μέχρι 30 Ιουνίου 1881: Κατά την περίοδο αυτή χρησιμοποιήθηκαν και πάλι στο νησί αγγλικά γραμματόσημα, επισημασμένα όμως με τη λέξη CYPRUS.

3. Από   1η Ιουλίου 1881 μέχρι 15 Ιουνίου 1960: Την περίοδο αυτή μπορούμε να τη χωρίσουμε σε τρεις υποπεριόδους: α) Από το 1881 μέχρι το 1928: Κατά το διάστημα αυτό χρησιμοποιήθηκαν στην Κύπρο γραμματόσημα παρόμοια με τα αγγλικά. Σ' αυτά αποτυπώνονταν οι προσωπογραφίες της βασίλισσας της Αγγλίας Βικτόριας (όπως και στις περιόδους 1 και 2 πιο πάνω), του βασιλιά Εδουάρδου Ζ' και του βασιλιά Γεωργίου Ε'. Το κάθε γραμματόσημο ήταν τυπωμένο με ένα μόνο χρώμα, διαφορετικό για γραμματόσημα διαφορετικής αξίας. Η διαφορά των κυπριακών από τα αντίστοιχα αγγλικά γραμματόσημα ήταν ότι τα κυπριακά έφεραν τυπωμένη την λέξη CYPRUS και είχαν την αξία τους γραμμένη αγγλικά, ανάλογη όμως προς τα χρησιμοποιούμενα τότε στην Κύπρο νομίσματα (pound, piastres, paras). β)  Από το 1928 μέχρι το 1955: Την 1η Φεβρουαρίου του 1928 εκδόθηκαν τα πρώτα γραμματόσημα με παραστάσεις σχετικές προς την Κύπρο, τα οποία και χρησιμοποιούνταν από τώρα και στο εξής, παράλληλα και με τα προηγούμενα. Η σειρά αυτή απετελείτο από 10 γραμματόσημα κι εκδόθηκε με την ευκαιρία των 50 χρόνων από την αγγλική κατοχή του νησιού. Και τα 10 γραμματόσημα φέρουν την ένδειξη CYPRUS και τις δυο χρονολογίες που καθόριζαν την επέτειο: 1878-1928. Τα γραμματόσημα αυτά ήταν:

1. Αξίας 3/4 piastre και έφερε παράσταση αρχαίου αργυρού νομίσματος από την Αμαθούντα.
2. Αξίας 1 piastre, με προσωπογραφία του Κυπρίου φιλοσόφου Ζήνωνος του Κιτιέως.
3. Αξίας 1 1/2 piastres, με αρχαίο χάρτη της Κύπρου.
4. Αξίας 2 1/2 piastres, με αγιογραφία από τον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη στη Λευκωσία, που παρουσιάζει την ανεύρεση του λειψάνου του αποστόλου Βαρνάβα.
5. Αξίας 4 piastres, με παράσταση στοάς του αββαείου του Πέλλα Παΐς.
6. Αξίας 6 piastres, με τον θυρεό της Αγγλικής αυτοκρατορίας.
7. Αξίας 9 piastres, με σχέδιο του τεκκέ της Ουμ Χαράμ.
8. Αξίας 18 piastres, με παράσταση έφιππου ανδριάντα του Ριχάρδου Λεοντόκαρδου.
9. Αξίας 45 piastres, με παράσταση προσόψεως του καθεδρικού ναού του Αγίου Νικολάου Αμμοχώστου.
10. Αξίας 1 pound, με την προσωπογραφία του βασιλιά Γεωργίου Ε'.

Μετά τη σειρά αυτή των 10 γραμματοσήμων, που παρέμεινε σε χρήση μέχρι την 1.8.1951, εκδόθηκαν οι ακόλουθες σειρές:

Του 1934 (1η Δεκεμβρίου): Απετελείτο από 11 γραμματόσημα διαφόρων αξιών, από 1/4 piastre μέχρι 45 piastres. Απεσύρθη την 1.8.1951.

Του 1935 (6 Μαΐου): Απετελείτο από 4 γραμματόσημα των 3/4, 1 1/2, 2 1/2 και 9 piastres. Παρέμεινε σε ισχύ μέχρι την 1.8.1951.

Του 1937 (12 Μαΐου): Απετελείτο από 3 γραμματόσημα των 1/2, 1 1/2 και 2 1/2 piastres. Απεσύρθησαν τον επόμενο χρόνο.

Του 1938 (12 Μαΐου): Σειρά από 19 γραμματόσημα διαφόρων αξιών, από 1/4 piastre μέχρι 1 pound. Παρέμειναν σε χρήση μέχρι το 1951.

Του 1946 (21 Οκτωβρίου): Αναμνηστικά για τη νίκη κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, 2 γραμματόσημα των 1 1/2 και 3 piastres. Απεσύρθησαν την 31.3.1947.

Του 1948 (20 Δεκεμβρίου): Επέτειος (αργυρά) βασιλικών γάμων, 2 γραμματόσημα των 1 1/2 piastres και της 1 pound. Ίσχυσαν μέχρι τις 5.3.1949. (Κύπρος -Φιλοτελισμός)

Του 1949 (10 Οκτωβρίου): Σειρά 4 γραμματοσήμων, αξίας 1 1/2, 2, 3 και 9 piastres.

Του 1953 (2 Ιουνίου): Γραμματόσημο αναμνηστικό για τη στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ, αξίας 1 1/2 piastres. Ίσχυσε μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου1953.

γ) Από το 1955 μέχρι το 1960:   Την 1η Αυγούστου 1955 κυκλοφόρησε η νέα οριστική σειρά κυπριακών γραμματοσήμων, με τη χρησιμοποίηση του νέου νομισματικού συστήματος των μιλς που είχε εισαχθεί τότε στην Κύπρο. Η σειρά περιελάμβανε 15 γραμματόσημα των 2, 3, 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 50, 100, 250 και 500 μιλς, και ένα της 1 λίρας. Τα γραμματόσημα αυτά παρέμειναν σε ισχύ μέχρι και την 16.8.1960, μέρα κατά την οποία η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της. Εξακολουθούσαν όμως να κυκλοφορούν μέχρι και την 31 Δεκεμβρίου 1967, οπότε ακυρώθηκαν. Μετά την 16 Αυγούστου 1960, πάνω στα γραμματόσημα αυτά τυπώθηκε στα ελληνικά και στα τουρκικά: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ και KIBRIS CUMHURIYETI.

Συνολικά, κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας, και συγκεκριμένα από την 1η Απριλίου 1880 που κυκλοφόρησαν γραμματόσημα με την ένδειξη CYPRUS, μέχρι την 1η Αυγούστου 1955 που κυκλοφόρησε η τελευταία οριστική σειρά από τους Άγγλους, εκδόθηκαν 187 γραμματόσημα.

Όπως ελέχθη και πιο πάνω, αρχικά και μέχρι το 1928, τα γραμματόσημα τυπώνονταν με ένα μόνο χρώμα, διαφορετικό για γραμματόσημα διαφορετικής αξίας. Διάφορα κενά στο σχεδίασμα, έδιναν σαν δεύτερο χρώμα το άσπρο του χαρτιού στο οποίο τυπώνονταν. Από το 1928, τυπώθηκαν κυπριακά γραμματόσημα με δυο χρώματα, εκ των οποίων το δεύτερο ήταν συνήθως το μαύρο και, σπανιότερα, κάποιο άλλο χρώμα. Σε ένα ή δυο χρώματα, κι αργότερα και σε τρία χρώματα, τυπώθηκαν και τα γραμματόσημα της πρώτης περιόδου μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου. Η πολυχρωμία (συνήθως τριχρωμία και τετραχρωμία) χρησιμοποιήθηκε αργότερα, οπότε κατέστη δυνατό να τυπωθούν σε γραμματόσημα και φωτογραφίες και ζωγραφικές παραστάσεις, πέρα από τις χρησιμοποιούμενες πιο πριν παραστάσεις σχεδιασμένες κυρίως με πενάκι.

Διαδικασία έκδοσης γραμματοσήμων: Για την έκδοση και κυκλοφορία νέων οριστικών σειρών γραμματοσήμων ή άλλων σειρών ή οποιουδήποτε αναμνηστικού γραμματοσήμου, την τελική έγκριση δίνει το υπουργικό συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το Τμήμα Ταχυδρομικών Υπηρεσιών καταστρώνει σχέδια για μελλοντικές εκδόσεις, ανάλογα προς τις υπάρχουσες ανάγκες, ενώ ειδική συμβουλευτική επιτροπή υποβάλλει και δικές της εισηγήσεις προς τον αρμόδιο υπουργό Συγκοινωνιών και Έργων.

Αφού αποφασιστεί η έκδοση ενός γραμματοσήμου ή μιας σειράς γραμματοσήμων, κι αφού καθοριστούν τα σχέδια, οι παραστάσεις ή το θέμα της σειράς (π.χ. χλωρίδα και πανίδα), ανατίθεται σε καλλιτέχνη ή καλλιτέχνες η ετοιμασία των σχεδίων. Καθορίζονται οι διαστάσεις του κάθε γραμματοσήμου, η αξία του, και εγκρίνονται τα τελικά σχέδια, που αποστέλλονται στο τυπογραφείο. Αφού γίνουν οι δοκιμαστικές εκτυπώσεις και θεωρηθούν ικανοποιητικές, τότε γίνεται η εκτύπωση. Ανάλογα προς τις ανάγκες, καθορίζεται και ο αριθμός αντιτύπων για το κάθε ένα γραμματόσημο.

Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι εκτύπωσης, σε ειδικό χαρτί. Η εκτύπωση των γραμματοσήμων γίνεται σε φύλλα των 100, των 50 ή και λιγότερων γραμματοσήμων το καθένα. Μετά την εκτύπωση, ακολουθεί η οδόντωση των γραμματοσήμων με ειδικά μηχανήματα, η αρίθμηση των φύλλων και η επάλειψη της πίσω πλευράς με την ειδική κολλητική ουσία. Απαραίτητος είναι ο τελικός έλεγχος όλων των φύλλων, ούτως ώστε να μη διατεθούν στην αγορά ελαττωματικά γραμματόσημα. Τα ελαττωματικά γραμματόσημα είναι πολύ σπάνια, γι’ αυτό και πωλούνται πανάκριβα σε συλλέκτες. Συνήθως το ελάττωμά τους οφείλεται σε τυπογραφικό πρόβλημα, όπως η μη εκτύπωση ενός από τα χρώματα, η διπλή εκτύπωση, η ανάποδη εκτύπωση, η λοξή οδόντωση ή η μη ύπαρξη οδόντωσης κλπ.

Μεταξύ των καλλιτεχνών που σχεδίασαν κυπριακά γραμματόσημα, είναι ο Ελλαδίτης χαράκτης Αλεβίζος Τάσσος, οι Κύπριοι Άντης Ιωαννίδης, Γ. Σιμώνης, Χ. Δίκαιος κ.ά. Η  οριστική σειρά 15 γραμματοσήμων  που κυκλοφόρησε στις 18 Μαρτίου 1985 φέρει ισάριθμες φωτογραφίες του Ζακ Ιακωβίδη.

Από το 1962 τα περισσότερα κυπριακά γραμματόσημα τυπώθηκαν στην Αθήνα, στο τυπογραφείο «Ασπιώτης- ΕΛΚΑ» όμως άλλα τυπώθηκαν στην Αγγλία, από τους Harrison and Sons Ltd. Πριν από το 1962 όλα τα κυπριακά γραμματόσημα τυπώθηκαν στην Αγγλία, αρχικά στο κυβερνητικό τυπογραφείο και αργότερα σε άλλα τυπογραφεία όπως το De La Rue, οι Waterlow and Sons Ltd, οι Wilkinson and Co. Ltd. κ.ά. 

 Το 1972 τίθεται σε κυκλοφορία  νέα ειδική σειρά γραμματοσήμων τα οποία απεικονίζουν αρχαία κυπριακά αργυρά νομίσματα. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος-Αρχείο ΡΙΚ) 

Μουσείο Γραμματοσήμων 

Το  Ταχυδρομικό Μουσείο, στεγάζεται στο ισόγειο μιας παλιάς αρχοντικής κατοικίας στην οδό Αγίου Σάββα στην εντός των τειχών Λευκωσία.

Ο επισκέπτης του Ταχυδρομικού Μουσείου, έχει την ευκαιρία να δει τις τεχνικές με τις οποίες ασφάλιζαν παλαιότερα τις επιστολές ή τους ταχυδρομικούς σάκους, καθώς και τις ζυγαριές με τις οποίες ζύγιζαν τους φακέλους και τα δέματα προκειμένου να καθορίσουν το ταχυδρομικό τέλος. 

To επίπεδο των κυπριακών γραμματοσήμων: Σε παγκόσμια κλίμακα, το επίπεδο των κυπριακών γραμματοσήμων σ' ό,τι αφορά την καλλιτεχνική τους εμφάνιση, θεωρείται πολύ ικανοποιητικό. Τα κυπριακά γραμματόσημα, όπως και οι φάκελοι πρώτης ημέρας κυκλοφορίας,  έχουν γι' αυτό κυρίως το λόγο, μεγάλη ζήτηση μεταξύ των συλλεκτών σ' ολόκληρο τον κόσμο. Λόγω της ανάπτυξης βέβαια της τεχνολογίας και κυρίως μέσω της ηλεκτρονικής  επικοινωνίας οι επιστολές πλέον έχουν περάσει σε δεύτερη μοίρα ενώ και οι συλλέκτες γραμματοσήμων έχουν αρχίσει να εκλίπουν.