Ανεμολόγιον

Είναι κυκλικό διάγραμμα του ορίζοντα, υποδιαιρούμενο σε 360 μοίρες, εφαρμοσμένο στη μαγνητική βελόνα της ναυτικής πυξίδας. Τα ακριβή σημεία του ορίζοντα καθορίζονται ως εξής:

Την 21η του Μαρτίου και την 23η Σεπτεμβρίου ο ήλιος ανατέλλει σε διεύθυνση 090 μοιρών από τον βορρά και δύει σε 270 μοίρες από τον βορρά. Τα δυο αυτά σημεία του ορίζοντα καθορίζονται ως ανατολή και δύση. Έχοντας στα δεξιά την ανατολή και στ' αριστερά τη δύση, μπροστά μας θα έχουμε τον βορρά και πίσω τον νότο. Γνωρίζοντας πια τα τέσσερα κύρια σημεία του ορίζοντα, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε το ανεμολόγιο το οποίο υποδιαιρείται σε 32 συνολικά διευθύνσεις ανέμων.

Η γνώση του ανεμολογίου είναι απαραίτητη σ' όσους ασχολούνται με τη θάλασσα, εξαιτίας της επίδρασης των ανέμων στη ναυσιπλοΐα, στο ψάρεμα και γενικά στη θάλασσα.

Στην Κύπρο χρησιμοποιούνται τα ίδια ονόματα των ανέμων που χρησιμοποιούνται και στην Ελλάδα, με πολύ ελάχιστες παραλλαγές. Οι 16 βασικότερες διευθύνσεις και ονομασίες ανέμων είναι:

1. Β. = Βόρειος άνεμος ή βορκάς ή τραμουντάνα (000°).

2. ΒΒΑ. = Βορειο-βορειοανατολικός ή γραιοτραμουντάνα (022° 30').

3. ΒΑ. = Βορειοανατολικός ή μέσης ή γραίοςή γραίκος (045°).

4. ΒΑΑ. = Βορειοανατολικός - ανατολικός ή γραιολεβάντης ή γραιολεβάντες(067° 30').

5. Α. = Ανατολικός ή απηλιώτης ή λεβάντης ή λεβάντες (090°).

6. ΝΑΑ. = Νοτιοανατολικός - ανατολικός ή σοροκκολεβάντης ή σοροκκολεβάντες

7. ΝΑ. = Νοτιοανατολικός ή εύρος ή σορόκκος ή σιρόκος (135°).

8. ΝΝΑ. = Νοτιο - νοτιοανατολικός ή σοροκκόστρια (157° 30').

9. Ν. = Νότιος ή νότος ή νοτιάς ή όστρια (180°).

10. ΝΝΔ. = Νοτιο - νοτιοδυτικός ή οστριογαρμπής (202° 30').

11. ΝΔ. = Νοτιοδυτικός ή λίβας ή λιβούδι ή γαρμπής (225°).

12. ΝΔΔ. = Νοτιοδυτικός - δυτικός ή πονεντογαρμπής (247° 30').

13. Δ. = Δυτικός ή ζέφυρος ή πονέντης ή μπουνέντες (270°).

14. ΒΔΔ. = Βορειοδυτικός - δυτικός ή πονεντομαΐστρος (292° 30').

15. ΒΔ. = Βορειοδυτικός ή μαΐστρος(315°).

16. ΒΒΔ. = Βορειο-βορειοδυτικός ή μαϊστροτραμουντάνα (337° 30').

Η προέλευση των κοινών ονομάτων των ανέμων στα ελληνικά:

Τραμουντάνα: από το ιταλικό tramontana (έρχεται από τα βουνά).
Γραίγος: από το βενετικό grego – ιταλικό greco (έρχεται από την Ελλάδα).
Απηλιώτης: αρχαιοελληνικό σύνθετο (από + ηέλιος: που σχετίζεται με τον ήλιο).
Λεβάντες: από το ιταλικό levante και το γαλλικό levant (από τον ήλιο, από ανατολάς).
Σιρόκος: από το ιταλικό scirocco, από το αραβικό sharqi: ανατολή.
Όστρια: από το ιταλικό ostrο, λατινικό auster (νότιος άνεμος), αρχαίο αύω: ξηραίνω
Γαρμπής: από το ισπανικό ή βενετικό garbin, αραβικά garbi: δυτικός.
Λίβας: αρχαιοελληνικό (Λιψ – από τη Λιβύη)
Πουνέντες: από το ιταλικό ponente: δυτικός
Ζέφυρος: αρχαιοελληνικό όνομα.
Σκίρων: αρχαιοελληνικό όνομα.
Μαίστρος: από το λατινικό Magnus, Maister: Μέγας, σημαντικός.

Οι άνεμοι στην Ελληνική Μυθολογία

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, οι άνεμοι ήσαν τέσσερεις: Ο Βορέας, ο Νότος, ο Εύρος και ο Ζέφυρος.
Ήσαν παιδιά του Αστραίου και της Ηούς, που γέννησαν επίσης και τ’ άστρα.
Ο Βορέας είναι πολύ δυνατός και βίαιος άνεμος που φυσά από τη Θράκη, φέρνει χιόνι και χαλάζι και ξεραίνει με την πνοή του τα νοτισμένα χωράφια. Διακρινόταν για την ταχύτητα του και κανείς δεν μπορούσε να τον ξεπεράσει στο τρέξιμο. Πέρα από την επικράτεια του (τη Θράκη), υπήρχε η χώρα των Υπερβορέων.
Ο Νότος φέρνει ομίχλη και βροχές και είναι επικίνδυνος για όσους ταξιδεύουν στη θάλασσα τον χειμώνα, αφού σηκώνει τεράστια κύματα.
Ο Εύρος συχνά συναγωνίζεται στο φύσημα με τον Νότο τόσο καλά που κάνει να σπάζουν τα κλαδιά των δέντρων στα δάση.
Ο Ζέφυρος είναι πολύ γρήγορος κι αυτός όσο ο Βορέας, και πολλές φορές επικίνδυνος. Παρουσιάζεται όμως και ως ήπιος, δροσερός άνεμος, που φυσά μόνιμα σε παραδεισένιους τόπους, όπως είναι οι κήποι του Αλκίνοου και τα Ηλύσια Πεδία.
Διορισμένος από τον Δία, ταμίας των ανέμων ήταν ο Αίολος, ο οποίος κρατούσε τους ανέμους μέσα στον ασκό του και τους άφηνε μετά από εντολή του Δία.

Ο αρχαιότερος μετεωρολογικός-ωρομετρικός σταθμός του κόσμου

Βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες της Ακρόπολης Αθηνών, στον χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς στην Πλάκα. Η επίσημη ονομασία του είναι Ωρολόγιο του Κυρρήστου. Πρόκειται για οκταγωνικό μαρμάρινο κτίριο, χωρίς κίονες, όπου στις ισάριθμες μετόπες του φέρονται ανάγλυφοι οι οκτώ κύριοι άνεμοι, εξ ου και η ονομασία «Αέρηδες».

Το Ωρολόγιο του Κυρρήστου ανεγέρθηκε από τον Έλληνα αστρονόμο Ανδρόνικο από την Κύρρο της Μακεδονίας (ή Μακεδονικής Συρίας) (α΄ μισό του 1ου αιώνα π.Χ.), ανατολικά του αρχαιολογικού χώρου του μικρού πρόπυλου της Ρωμαϊκής Αγοράς στην Αθήνα. Κατά την πρωτοχριστιανική περίοδο χρησιμοποιήθηκε ως καμπαναριό βυζαντινής εκκλησίας. Κατά τον 15ο αιώνα το μνημείο περιγράφεται από τον περιηγητή Κυριακό Αγκωνίτη ως ναός του Αιόλου.

Το κτίριο μετατράπηκε σε Τεκέ από Δερβίσηδες που είχαν έλθει από διάφορα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και εγκαταστάθηκαν σε αυτό. Αργότερα, στον Τεκέ φιλοξενούνταν επίσης και ανώτατοι ιερουργοί του μουσουλμανικού δόγματος που έφθαναν στην Αθήνα. Κατά τη περίοδο αυτή ο πύργος θάφτηκε κατά το μισό του ύψος, και ίχνη αυτού φαίνονται ακόμη στο εσωτερικό του, ενώ ακόμη υπάρχουν τουρκικές επιγραφές στα τοιχώματα. Ανασκάφηκε πλήρως κατά τον 19ο αιώνα από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία.

Οι "αέρηδες" είναι ένα πυργωτό οκτάγωνο οικοδόμημα από πεντελικό μάρμαρο, μήκους πλευράς 3,20 μέτρων και συνολικού ύψους 12 μέτρων, του οποίου η βάση αποτελείται από τρεις βαθμίδες. Η στέγη του είναι κωνική κεραμοσκεπής. Στη νότια πλευρά φέρει ένα ημικυλινδρικό πρόσκτισμα μικρότερου ύψους ενώ στη ΒΑ και ΒΔ πλευρά φέρει από ένα πρόπυλο με δύο αντιτακτούς κίονες έκαστο.

Στη κορυφή της στέγης υπήρχε ορειχάλκινος ανεμοδείκτης υπό μορφή Τρίτωνα, ο οποίος περιστρεφόμενος έδειχνε, κρατώντας δείκτη, την κατεύθυνση ενός από τους οκτώ κύριους ανέμους. Τα ανάγλυφα αυτά απεικονίζουν τους επικρατέστερους ανέμους, αντίστοιχα με την περιοχή του ορίζοντα από την οποία έρχονται.
Αρχίζοντας από το Βορέα, προχωρώντας δεξιόστροφα, οι άνεμοι που απεικονίζονται είναι:
• Ο Βορέας ή Απάρκτιον (Βοριάς) συμβολίζει τον χειμώνα. Παγωμένος και βουερός, είναι λογικό να έχει για σύμβολό μια μπουρού (μεγάλο κοχύλι).
• Ο Καικίας (Γραίγος), επίσης χειμωνιάτικος άνεμος. Εικονίζεται με μια ασπίδα από την οποία ρίχνει χαλάζι. Είναι δριμύς και ψυχρός άνεμος, ο οποίος προκαλεί τρικυμία.
• Ο Απηλιώτης (Λεβάντες), ένας ευχάριστος φθινοπωρινός άνεμος που κουβαλά καρπούς στον μανδύα του.
• Ο Εύρος (Σιρόκος), ισχυρότατος άνεμος, όπως δείχνουν τ’ ακατάστατα ρούχα του, που στο Αιγαίο φέρνει φοβερές φουρτούνες. Όταν είναι ήπιος, φέρνει υγρασία και
καταχνιά, κάτι που υποδηλώνει το καλυμμένο χέρι του και ο μανδύας, που κρύβει το πρόσωπό του.
• Ο Νότος (Όστρια), αγαπημένος των γεωργών, φέρνει απαλές, συνεχείς βροχές. Κρατά ένα αγγείο με το οποίο ποτίζει τη γη.
• Ο Λιψ (Γαρμπής) ένας ούριος άνεμος που αγαπούν οι ναυτικοί, κρατά ένα άφλαστον, δηλαδή την απόληξη της πρύμης, σπρώχνοντας το ένα σκάφος στον προορισμό
του. Για τους γεωργούς όμως, ο Γαρμπής είναι πολύ ζεστός και συνήθως καταστροφικός άνεμος.
• Ο Ζέφυρος (Πουνέντες) ένας ευχάριστος ανοιξιάτικος άνεμος που φέρνει – τι άλλο; – λουλούδια. Στη Δυτική Ελλάδα είναι απογευματινός άνεμος ιδανικός για ιστιοπλοΐα στο Ιόνιο.
• Ο Σκίρων, γνωστός και ως Αργέστης, Ιάπυξ ή Ολυμπιάς (Μαΐστρος), ο άνεμος της καταιγίδας. Προκαλεί καταστροφές και εικονίζεται ν’ αδειάζει απότομα μια υδρία. Μια άλλη άποψη τον θέλει να σκορπίζει αναμμένα κάρβουνα από ένα μαγκάλι. Οι Γάλλοι έχουν αντίστοιχα τον Μιστράλ (μαϊστράλι) και οι Θεσσαλονικείς τον Βαρδάρη.