Γληφώνι
Ηδύοσμος ο γλήχων, κοινώς καλαμίνθη ή δυόσμος ή δκυόσμης. Επιστημονική ονομασία: Calamintha sp. Αγγλικά: Penny royal. Οικογένεια: Χειλανθών.
Αυτοφυόμενο στην Κύπρο μικρό φυτό φαρμακευτικό αλλά και αρωματικό, ένα από τα ωραιότερα αρωματικά φυτά του τόπου, όπως φανερώνει και το ακόλουθο λαϊκό δίστιχο:
Εφύτεψα βασιλιτζ’ ιάν τζ’ εβλάστησεν γληφώνιν,
πκιάννω το τζ’αί μυρίζουμαι να μου περνούν οι πόνοι.
Το γληφώνιν, που στην περιοχή της Πάφου είναι και σήμερα γνωστό με την αρχαία ελληνική ονομασία του: γληχώνι (γλήχων), ήταν γνωστό από τα αρχαία χρόνια και μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες εχρησιμοποιείτο ακόμη στην Κύπρο από τις γυναίκες ως καλλυντικό, όπως και μερικά άλλα αρωματικά φυτά (σπατζ'ιά, μητέρα κ.ά.). Τη χρήση του αυτή εξυμνούν αρκετά λαϊκά κυπριακά τραγούδια, όπως:
Τα γληφώνια τζ’ οι μητέρες
να το ξέραν οι κοπέλλες,
να ελούνναν τα μαλλιά τους
τα μαλλιά τους τα ξανθά τους...
Ή ακόμη:
Η σπατζ’ιά τζ’ αι το γληφώνιν
τζ’αί ο λασμαρής τζ’ο λυόνας,
να το ξέραν οι μαντόννες
να τα ' κάμναν αλουσίβαν,
να ελούνναν τα μαλλιά τους
τζ’αί τα καμαρόφρυδά τους...
Για το δυνατό άρωμα του φυτού αυτού, υπάρχουν επίσης λαϊκά δίστιχα, όπως:
΄Πο ούλλα τα μυριστικά μυρίζει το γληφώνιν
τζ’αν αγαπήσεις εκατόν, ο πρώτος είμ’ εγιώνι.
Σ’ ό,τι αφορά τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, το γληφώνιν θεωρείται το κύριο παυσίπονο μεταξύ των βοτανιών της κυπριακής χλωρίδας.
Με τις ιδιότητές του αυτές, το φυτό τούτο δεν ήταν δυνατό να μη θεωρηθεί ως σύμβολο ωραιότητας και αγάπης από τον λαό, και σαν τέτοιο πολυτραγουδήθηκε. Μάλιστα ήταν αδιανόητο να περπατά κάποιος στους αγρούς και να μη το προσέξει:
Απού δκιαβεί την γληφωνιάν τζ’αί δεν κόψει γληφώνιν
ν’ασπρίσουσιν τα μμάδκια του, να γίνουν άσπρα σ’ ιόνιν.
Το γληφώνιν είναι φυτό ποώδες και πολυετές. Οι βλαστοί του είναι όρθιοι και πολύκλαδοι. Έχει χρώμα πράσινο σκούρο και πλατιά κι επιμήκη φύλλα. Τα άνθη του είναι πολύ μικρά κι έχουν χρώμα μελανί. Αυτοφύεται κυρίως σε χέρσα ασβεστολιθικά εδάφη κι αρέσκεται σε υγρά μέρη, και στις όχθες ποταμών κ.ά. Πολλαπλασιάζεται εύκολα με παραφυάδες. Ακόμη, καλλιεργείται σε κήπους και χρησιμοποιείται ως αφέψημα και ως καρύκευμα, ακόμη δε και χλωρό, σε μερικά κοκτέιλ. Το ύψος του φθάνει τα 30 εκατοστόμετρα. Απαντάται σε πολλά είδη.