Γητειά ή γηδκειά ή γήτεμαν
Με τη λέξη γητειά (η) ή γήτεμαν (το) υποδηλώνονται τα διάφορα μαγικά ξόρκια αλλά και οι σχετικές προς αυτά πράξεις και ενέργειες που σκοπό έχουν να θεραπεύσουν από κάποια νόσο ανθρώπους ή ζώα. Η λέξη γητειά προέρχεται, σύμφωνα προς μια ερμηνεία, από τη λέξη γύφτος, μια και οι γύφτοι ήσαν, σε παλαιότερες εποχές, εκείνοι που συνήθως επιδίδονταν σε τέτοια μαγικά ξόρκια. Επικρατέστερη όμως είναι η ερμηνεία ότι η λέξη προέρχεται από την αρχ. γοητεύω που έχει και την έννοια του μαγεύω.
Οι γητειές είναι πανάρχαια δεισιδαίμονος μορφής θεραπεία που απαντάται σε όλους σχεδόν τους λαούς και σχετίζεται με την πίστη ή προκατάληψη ότι ανώτερες αόρατες δυνάμεις επηρεάζουν με ποικίλους τρόπους την υγεία των ανθρώπων και των οικιακών ζώων. Με τις γητειές καταβάλλεται προσπάθεια να εκδιωχθούν οι κακές αυτές δυνάμεις είτε με φοβέρες είτε με κολακείες.
Οι γητειές στην Κύπρο είναι σύντομα ποιητικά ή πεζά κείμενα, που αρχίζουν συνήθως με επίκληση στο όνομα του Πατρός και του υιού και του Αγίου Πνεύματος, που επαναλαμβάνεται τρεις φορές. Τα κείμενα έχουν συχνά ακατανόητο περιεχόμενο. Η απαγγελία των κειμένων αυτών από τον μάγο θεραπευτή συνδυάζεται συνήθως με διάφορες τελετουργικές ή μαγικές πράξεις ή και συνοδεύονται με χρήση διαφόρων φαρμάκων που παρασκευάζονται από βότανα. Ο μάγος που κάνει τις γητειές χρησιμοποιεί διάφορα σύνεργα, όπως ποτήρια, κούππες άπαννες (αχρησιμοποίητες), μαχαίρια μαυρομάνικα ή τρικάρφια (εκείνα που η λάμα τους είναι στερεωμένη στη χειρολαβή με τρία καρφιά), φτυάρι, μεταξένια κόκκινη κλωστή, μαντήλες, καλάμι κ.ά. Χρησιμοποιεί επίσης υλικά όπως μέλι, αλάτι, χώμα, ψωμί, στάχτη, ξίδι, νερό κλπ.
Η τελετουργική πράξη της θεραπείας του αρρώστου είναι είτε απλή είτε πολύπλοκη, ανάλογα με την ασθένεια. Άλλοτε ο μάγος «διαβάζει» τον ασθενή, δηλαδή απαγγέλλει το ξόρκι, κι άλλοτε το «διάβασμα» συνοδεύεται από διάφορες πράξεις που θα πρέπει να γίνουν είτε από τον πάσχοντα είτε από εκπρόσωπό του. Για παράδειγμα, για να φύγει ο φόβος από ένα παιδί, ο μάγος ανάβει φωτιά και λιώνει σε δοχείο πάνω σ' αυτήν κομμάτια από καλάι (κασσίτερο). Ενώ απαγγέλλει το ξόρκι, το παιδί θα πρέπει να πηδήξει τρεις φορές πάνω από το λιωμένο καλάι. Άλλοτε ο άρρωστος ραντίζεται με νερό που έχει ετοιμαστεί ύστερα από τελετουργία. Άλλοτε «σταυρώνεται» τρεις φορές με μαχαίρι ενώ γίνεται και η απαγγελία σχετικού κειμένου. Άλλες φορές η θεραπεία γίνεται με περισσότερο πολύπλοκο τελετουργικό τρόπο.
Βλέπε λήμμα: Γιατροσόφια
Υπάρχουν, βέβαια, και κείμενα τα οποία συνοδεύονται με τελετουργικές πράξεις που σκοπό έχουν να προκαλέσουν σε κάποιο μισητό πρόσωπο το κακό αντί να το θεραπεύσουν ή να το προφυλάξουν. Υπάρχουν ακόμη γητειές που γίνονται για να θεραπεύσουν χρήσιμα για τον άνθρωπο ζώα ή, ακόμη, να εκδιώξουν ζώα που κάνουν ζημιές, όπως οι ποντικοί.
Σήμερα οι γητειές δεν χρησιμοποιούνται στην Κύπρο. Είναι όμως ένα πανάρχαιο φαινόμενο, καθολικά σχεδόν αποδεκτό σε παλαιότερες εποχές, που αποτελεί γι' αυτό, ένα σημαντικό όσο και πλούσιο κεφάλαιο της λαογραφίας του τόπου. Συλλογές και καταγραφή διαφόρων γητειών στην Κύπρο δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς από διάφορους ερευνητές, όπως ο Αθ. Σακελλάριος (Κυπριακά), ο Ξενοφών Φαρμακίδης (Κυπριακή Λαογραφία), ο Κυριάκος Χατζηιωάννου (Λαογραφικά Κύπρου), ο Χρύσανθος Κυπριανού (περιοδικό Λαογραφική Κύπρος) και άλλοι. Πολλές γητειές βρίσκονται ακόμη καταγραμμένες σε παλαιά Γιατροσόφια. Υπάρχουν όμως και πάρα πολλές γητειές που παραμένουν άγνωστες και αδημοσίευτες, επειδή συνήθως οι μάγοι που τις γνώριζαν δεν τις αποκάλυπταν αλλά τις μεταβίβαζαν εμπιστευτικά σε κάποιο διάδοχό τους που κι εκείνος τις κρατούσε μυστικές.
Βλέπε λήμμα: Ξόρκια