Γαστριά, αρχαιολογικοί χώροι
Γύρω στα 3 χμ. νοτιοανατολικά του χωριού Γαστριά της Καρπασίας και στη δυτική άκρη του δάσους Βάλεια, στην τοποθεσία Αλαάς, βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα προϊστορικά κυπριακά νεκροταφεία, που επισημάνθηκε από τυμβωρύχους το 1973. Έντεκα συνολικά τάφοι συλήθηκαν ολότελα και αρκετά εκλεκτά δείγματα πήλινων αγγείων και ειδωλίων, χρυσών κοσμημάτων και άλλων πολύτιμων μικροτεχνικών έργων, όλα από τη συγκομιδή των πλούσιων κτερισμάτων τους, αγοράστηκαν από νόμιμους ιδιωτικούς συλλέκτες, με τη βοήθεια των οποίων το Τμήμα Αρχαιοτήτων εντόπισε το νεκροταφείο και στη συνέχεια ανέλαβε αμέσως τη σωστική ανασκαφή του, υπό την προσωπική επίβλεψη του διευθυντή του, δρα Βάσου Καραγιώργη. Έξι από τους τάφους του νεκροταφείου, που διέφυγαν της προσοχής των τυμβωρύχων, σκάφτηκαν το Νοέμβριο του 1973 και άλλοι δυο το Φεβρουάριο του 1974. Η συνέχιση και διεκπεραίωση της σωστικής ανασκαφής των υπόλοιπων τάφων, που είχε προγραμματιστεί για τους καλοκαιρινούς μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, ματαιώθηκε από το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή, που μεσολάβησαν.
Όλοι οι ανασκαφέντες τάφοι είναι λαξευτοί στο φυσικό ασβεστολιθικό βράχο. Οι περισσότεροι απ' αυτούς αποτελούνται από ένα στενόμακρο κεκλιμένο δρόμο, από ένα ορθογώνιο στόμιο, που έχει συνήθως το πλάτος του δρόμου, και από ένα νεκρικό θάλαμο ακανόνιστου ορθογώνιου σχήματος. Σε μερικούς τάφους αντί του κεκλιμένου δρόμου υπάρχει μικρή, κάθετη, ορθογώνια τάφρος και ο νεκρικός θάλαμος είναι λαξευμένος σε μια από τις μεγάλες πλευρές. Τα στόμια των τάφων ήσαν φραγμένα με μικρές πελεκητές ασβεστολιθικές πλάκες και αργούς λίθους. Εκτός από ένα νεκρικό θάλαμο, στον οποίο βρέθηκαν δυο σκελετοί, όλοι οι άλλοι θάλαμοι των τάφων χρησιμοποιήθηκαν για μια μόνο ταφή. Οι νεκροί τοποθετούνταν σε οριζόντια θέση και συνοδεύονταν από πλούσια κτερίσματα, που περιλάμβαναν πήλινα και χάλκινα αγγεία, πήλινα ειδώλια, χρυσά και χάλκινα κοσμήματα, αλαβάστρινα και φαγεντιανά μικροτεχνικά έργα και άλλα αντικείμενα. Ανάμεσα στα πήλινα αγγεία ξεχωριστή θέση κατέχουν οι ψευδόστομοι αμφορείς, τα μικρά τρίωτα αγγεία, οι πυξίδες, οι πτηνόμορφοι και ζωόμορφοι ασκοί και οι κύλικες. Η μεγάλη πλειονότητα των αγγείων εντάσσεται στον τύπο των Πρωτο - Λευκών (Proto -White, painted ware) που χαρακτηρίζονται από την αρμονική συμμετρία των σχημάτων και των γεωμετρικών διακοσμητικών μοτίβων. Η χρονολόγηση όλων των συληθέντων και ανασκαφέντων τάφων τοποθετείται ανάμεσα στο 1075 και το 1050 π.Χ., που είναι το τέλος της Μυκηναϊκής και η αρχή της Πρωτογεωμετρικής περιόδου.
Σε μια άλλη τοποθεσία του χωριού Γαστριά, στο Κροτήρι, που βρίσκεται σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου από το νεκροταφείο του Αλαά, εντοπίστηκαν δυο άλλα εκτενή νεκροταφεία και κατάλοιπα μεγάλου συνοικισμού. Το πρώτο νεκροταφείο χρονολογείται μεταξύ του 11ου και του 12ου αιώνα π.Χ. και το δεύτερο στους Κυπρο - Αρχαϊκούς χρόνους (7ος -6ος αιώνας π.Χ.). Ο συνοικισμός συνορεύει με το δεύτερο νεκροταφείο και χρονολογείται στην Ελληνιστική περίοδο (325 - 50 π.Χ.).