Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Γαστριά- Gastria. Κατεχόμενο σήμερα χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, στα δυτικά της χερσονήσου της Καρπασίας, σε ύψος 30 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται 5 περίπου χμ. στα βορειοανατολικά του Μπογαζιού, διασχίζεται δε από το αργάκι του Κάστρου που ακολουθεί τοξοειδή διαδρομή.

Με εξαίρεση μερικούς μεμονωμένους λόφους, η υπόλοιπη διοικητική έκταση του χωριού είναι καμπίσια με μια μικρή κλίση προς τη θάλασσα. Το ψηλότερο σημείο είναι ο λόφος Κούρουλλος (90 μ.), που βρίσκεται περί τα 3 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του οικισμού. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από τα ρυάκια Χάραγγας και Αργάκι του Κάστρου.

Πάνω σε μια ποικιλία πετρωμάτων από φλύσχη της Κυθρέας, ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, κρητίδες, γύψους και πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις αναπτύχθηκαν εδάφη τέρρα ρόζα και ξερορεντζίνες. Πάνω στα εδάφη αυτά που δέχονται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 385 χιλιοστόμετρα, καλλιεργούνταν πριν από την τουρκική εισβολή του 1974 κυρίως σιτηρά και χαρουπιές. Ωστόσο μια σημαντική έκταση του χωριού παρέμενε ακαλλιέργητη. Σύμφωνα με την καταγραφή ζώων και πτηνών του 1973, τον χρόνο αυτό εκτρέφονταν στα Γαστριά 1.594 πρόβατα και 79 κατσίκες.

Ο πληθυσμός του χωριού παρέμεινε σχετικά μικρός, με αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Οι κάτοικοι του χωριού προσφυγοποιήθηκαν το 1974 εξαιτίας της τουρκικής εισβολής και κατοχής. Μερικοί απ' αυτούς παρέμειναν κι εγκλωβίστηκαν (ήταν μόνο 29 τον Νοέμβριο του 1975), όμως σύντομα εκδιώχθηκαν κι αυτοί. Στο χωριό κατοίκησαν στη συνέχεια Τουρκοκύπριοι και Τούρκοι έποικοι από τη Μικρά Ασία.

Βλέπε λήμματα: Αττίλας '74 και Πρόσφυγες

Τα Γαστριά συνδέονται με ασφαλτόστρωτους δρόμους στα βόρεια  και δυτικά με τον κύριο δρόμο Αμμοχώστου - Γιαλούσας. Στα νότια ένας σκυρόστρωτος δρόμος συνδέει το χωριό με την παράκτια περιοχή.

Ιστορικά στοιχεία

Τα Γαστριά στους βενετικούς χάρτες εμφανίζονται ως Tastria, από δε τον ντε Μας Λατρί και τον Φλώριο Βουστρώνιο το χωριό αναφέρεται ως Gastrie, Gastria και Guastria.

Τα Γαστριά ανήκαν στο τάγμα των Ναϊτών όπως αναφέρει ο ντε Μας Λατρί. Την κατοχή των Γαστριών από τους Ναΐτες ιππότες, καθώς και την εκεί ύπαρξη φρουρίου, αναφέρει ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας). Ο Φλώριος γράφει ακόμη ότι το 1279 ο βασιλιάς της Κύπρου Ούγος Γ΄ (1267-1284) είχε έλθει σε ρήξη με τους Ναΐτες (που κρατούσαν την Άκρα στη Συρία και αρνήθηκαν να του την παραδώσουν παρά το ότι ήταν ταυτόχρονα και βασιλιάς των Ιεροσολύμων) και γι΄ αυτό διέταξε να καταστραφούν τα φρούρια που οι Ναΐτες κατείχαν στη Λεμεσό, στην Πάφο και στα Γαστριά. Όμως οι Ναΐτες διατήρησαν τις μεγάλες κτηματικές τους περιουσίες στην Κύπρο, περιλαμβανομένων των Γαστριών, μέχρι τη διάλυση του Τάγματός τους, το 1313. Τότε και τα Γαστριά και όλα τα άλλα χωριά που κατείχαν στην Κύπρο, δόθηκαν στο Τάγμα των Ιωαννιτών ιπποτών και προσετέθησαν στην άλλη μεγάλη τους περιουσία στο νησί. Ο Φλώριος σημειώνει ότι στους Ιωαννίτες είχε δοθεί τότε και το φρούριο στα Γαστριά, οπότε φαίνεται ότι τούτο είχε ανοικοδομηθεί μετά την καταστροφή του το 1279.

Ονομασία

Τοπων: Γαστριά, ονομασία που δόθηκε στο χωριό λόγω υπάρξεως κάστρου στην περιοχή του στα μεσαιωνικά χρόνια. (Κάστρο-Καστριά- Γαστριά). Κατά γενική παραδοχή, η ονομασία του χωριού προέρχεται από τη λέξη κάστρο, αφού μαρτυρείται η ύπαρξη στην περιοχή κάποιου πύργου κατά τον Μεσαίωνα (chateau de Gastria), αρχικά των Ναϊτών ιπποτών και αργότερα των Ιωαννιτών. Ωστόσο φαίνεται ότι το χωριό είχε ιδρυθεί μάλλον κατά τα Βυζαντινά χρόνια, δηλαδή προτού κτιστεί εκεί το «κάστρο». Περαιτέρω διερεύνηση μας πείθει ότι από αλλού προήλθε μάλλον η ονομασία του χωριού. Εξάλλου κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια για το κάστρο εχρησιμοποιείτο η λέξη καστέλλιν.

» Το μοναστηράκι των Γαστριών. Βλέπε Βίντεο 

Στην Κύπρο, γαστριά (τα) λέγονται τα πήλινα αγγεία (απ' όπου και γάστρα ή γλάστρα) και ιδιαίτερα τα αρχαία αγγεία. Στην περιοχή δε του χωριού (τοποθεσία Αλαάς) υπάρχει σημαντικός αρχαιολογικός χώρος που απέδωσε εξαίρετα όσο και σημαντικά αγγεία των Προϊστορικών χρόνων. Άρα η ονομασία του χωριού, Γαστριά, υποδηλώνει χώρο όπου υπάρχουν αρχαία αγγεία, πράγμα που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Οι Τούρκοι, αλλάζοντας την ονομασία του χωριού το 1975, στην προσπάθειά τους για τουρκοποίηση όλων των τοπωνυμίων στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, είχαν υπόψιν την άποψη για προέλευση της ονομασίας από τη λέξη κάστρο. Έτσι, ονόμασαν το χωριό Kalecik, που σημαίνει ακριβώς κάστρα.

Πηγή:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια