Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Γαλαταριά- Galataria. Xωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών Λεμεσού - Πάφου, 720 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται λιγότερο από 1 χμ. νότια της Κοιλίνιας και 3 περίπου χμ. ΒΑ. της Πενταλιάς.

Το τοπίο της Γαλαταριάς είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του Ξεροπόταμου. Ενώ ο Ξεροπόταμος έχει ΒΑ. - ΝΔ. κατεύθυνση, οι παραπόταμοί του που διασχίζουν τη Γαλαταριά έχουν ΒΔ. - ΝΑ. ροή. Γενικά το τοπίο χαρακτηρίζεται από μια αισθητή κλίση προς τα ΝΑ. Το υψόμετρο που πλησιάζει τα 800 μ. δυτικά του οικισμού, μειώνεται στα 460 κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, ενώ ανατολικότερα κοντά στην κοιλάδα του Ξεροπόταμου μειώνεται σε λιγότερο από 300 μ.

Ένα μικρό τμήμα του χωριού στα Β. και ΒΔ. είναι τοποθετημένο πάνω σε κρητίδες και μαργαϊκές κρητίδες, ενώ το υπόλοιπο επηρεάστηκε από το σχηματισμό των Μαμωνιών που χαρακτηρίζεται από ρήγματα και κατολισθήσεις. Τα κυριότερα πετρώματα του σχηματισμού των Μαμωνιών είναι άργιλλοι, ψαμμίτες, πυριτόλιθοι, ασβεστόλιθοι και λάβες. Πάνω στα πετρώματα αυτά δημιουργήθηκαν ασβεστούχα και πυριτιούχα εδάφη που δέχονται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 670 χιλιοστόμετρα. Οι κυριότερες καλλιέργειες του χωριού είναι τα αμπέλια οινοποιήσιμων ποικιλιών, σιτηρά (σιτάρι, κριθάρι, βρώμη), όσπρια, νομευτικά φυτά, οπωροφόρα (κυρίως μηλιές), λίγα λαχανικά και αμυγδαλιές. Στο χωριό καλλιεργούνται επίσης οι ελιές, τα όσπρια καθώς και λίγες λεμονιές και καρυδιές.

Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη.

Η Γαλαταριά γνώρισε πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1960. Αργότερα ο πληθυσμός άρχισε να μειώνεται. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Βλέπε λήμμα: Διακοινοτικές ταραχές

Ο τουρκοκυπριακός πληθυσμός εγκατέλειψε το χωριό το 1963 με εντολές της εξτρεμιστικής τουρκοκυπριακής ηγεσίας.

Ο οικισμός έχει αναπτυχθεί κατά μήκος του κύριου δρόμου Πενταλιάς- Κοιλίνιας. Το ελληνικό δημοτικό σχολείο βρίσκεται στα ΝΔ. του οικισμού πολύ κοντά στην εκκλησία της Παναγίας της Γαλατούσας. Περί τα τρία χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Γαλαταριάς και μέσα στα διοικητικά της όρια βρίσκεται ο μικρός οικισμός Λαγούδια που εγκαταλείφθηκε μετά το 1921.

Από συγκοινωνιακής απόψεως η Γαλαταριά συνδέεται στα Β. με την Κοιλίνια και στα ΝΔ. με την Πενταλιά. Μέσω αυτών των δυο οδικών αρτηριών συνδέεται και με την Παναγιά στα Β. Εξάλλου μέσω Κοιλίνιας συνδέεται και με τον καινούργιο οικισμό του Αμπελίτη στα ΒΔ.

Ιστορικά στοιχεία

Η Γαλαταριά δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο των λουζινιανο - βενετικών φέουδων ή βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί, όμως υπήρξε παλαιός οικισμός και στους μεσαιωνικούς χάρτες εμφανίζεται ως Galatin.

Ο Γκάννις μνημονεύει την εκκλησία της Γαλατούσας ως κομψό πέτρινο οικοδόμημα του 1768. Αναφέρεται επίσης στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, που σύμφωνα με επιγραφές είναι κτίσμα του 1560.

Εξάλλου, ο Ν. Κληρίδης αναφέρει την πιο κάτω παράδοση για τη Γαλαταριά: «Ὁ Διγενῆς βρισκόταν συχνά στή Γαλαταριά καί κυνηγοῦσε τή Ρήγαινα. Μιά μέρα πού βρισκόταν στά Βρέτσια τῆς ἒρριψε ἓνα βράχο πού ἒπεσε στό χωριό τῆς Γαλαταριᾶς. Στό μέσο ὃπου ἒπεσε ὁ βράχος ἒπαιζαν δυό λαγουδάκια. Ὁ βράχος ἒπεσε στή μέση τους καί χώρισε τό ἓνα ἀπό τή μιά μεριά καί τ'ἂλλο ἀπό τήν ἂλλη. Ἀπό τότε ὁ βράχος ἐκεῖνος πῆρε τ' ὂνομα Πέτρα των λαουδκιῶν».

Βλέπε λήμμα: Διγενής και Ρήγαινα

Ο Λοΐζος Φιλίππου αναφέρεται στα γράμματα στη Γαλαταριά επισημαίνοντας πως στο χωριό δίδασκαν ιερείς: «Τοιοῦτοι δέ ἀναφέρονται οἱ οἰκονόμοι Παπαηλίας Χατζῆ Γιάννη γεννηθείς τῷ 1839 καί ἀποθανών τῷ 1919, ὁ Χατζῆ Παπαγιάννης Γεωργίου γεννηθείς τῷ 1836 καί ἀποθανών τῷ 1921 καί ὁ Παπαχαράλαμπος γεννηθείς τῷ 1852 καί ἀποθανών τῷ 1922.»

Τοπων: Γαλαταρκά, ονομασία που, κατά μια άποψη, προήλθε επειδή αρχικά στον χώρο όπου κτίστηκε το χωριό υφίσταντο μάντρες που παρήγαν γάλα από τα αρμεγόμενα ζώα (Γαλαταρκά, τα). Πιθανό δε από χαρακτηριστικό επώνυμο γυναίκας βοσκού που αρχικά κατοίκησε στην περιοχή κι εμπορευόταν το γάλα των ζώων της (Γαλαταρκά, η).

Για την προέλευση της ονομασίας του χωριού προστίθεται μια ακόμη άποψη, ότι ίσως προήλθε από τοπικό επώνυμο της Παναγίας Γαλατούσας, στην οποία είναι αφιερωμένη και η εκκλησία της Γαλαταριάς (εάν δεν συνέβη το αντίθετο).

Η Γαλαταρκά σημειώνεται σε παλαιούς χάρτες ως Galatiu και Galatia.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια