Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Βρέτσια- Vretsia. Χωριό της επαρχίας Πάφου, κοντά στα διοικητικά σύνορα Πάφου - Λευκωσίας, 3 περίπου χμ. ΒΑ. της Κοιλίνιας. Ο οικισμός είναι τοποθετημένος σ’ ένα υψόμετρο 580 μ. ενώ γύρω του εκτείνονται κρητίδες, μάργες, μαργαϊκές κρητίδες, λάβες και αποθέσεις του σχηματισμού Μαμωνιών. Πάνω στα πετρώματα αυτά, με έντονα ανεπτυγμένο το φαινόμενο των κατολισθήσεων, ανεπτύχθησαν ασβεστούχα, φαιοχώματα και πυριτιούχα εδάφη.

Με μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 700 χιλιοστόμετρα καλλιεργούνται αμπέλια, σιτηρά, όσπρια και νομευτικά φυτά. Η μεγαλύτερη έκταση του χωριού είναι ακαλλιέργητη και καταλαμβάνεται από ποικίλη φυσική βλάστηση. Μέρος του κρατικού δάσους της Πάφου εμπίπτει στα διοικητικά του όρια.

Όσον αφορά τη κτηνοτροφία, το 1973 εκτρέφονταν 635 πρόβατα, 1.114 κατσίκες και 93 βόδια. Ο αριθμός των κατσικών που εκτρέφονταν στα Βρέτσια, κυρίως λόγω της γειτνίασης με το δάσος Πάφου, στο παρελθόν  ήταν από τους μεγαλύτερους στην επαρχία Πάφου.

Το τοπίο είναι αρκετά διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του Ξεροπόταμου, που εξαιτίας του δημιουργείται μια γενική κλίση στ' ανατολικά. Ενώ το υψόμετρο ανατολικά της Χρυσορροϊάτισσας είναι 1.000 μ., τούτο μειώνεται στα 600 μ. κοντά στον οικισμό για να πέσει στα 300 μ. ανατολικά, κοντά στην κοίτη του ποταμού.

Πληθυσμός

Ο πληθυσμός του χωριού, με λίγες διακυμάνσεις, σημείωσε αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Τα Βρέτσια μαζί με τον Άγιο Ιωάννη, τον Άγιο Νικόλαο και τη Φάλια απετέλεσαν μετά την τουρκοκυπριακή ανταρσία του 1963 τουρκοκυπριακό θύλακα με κέντρο τα Μαντριά. Ο τουρκοκυπριακός πληθυσμός εγκατέλειψε το χωριό μετά την τουρκική εισβολή του 1974, ο αριθμός δε των εκτοπισμένων που εγκαταστάθηκαν στο χωριό ανερχόταν το 1982 σε μόνο 5. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Το χωριό συνδέεται στα νοτιοδυτικά με την Κοιλίνια, ενώ στα ανατολικά ένας ελικοειδής χωμάτινος δρόμος που ακολουθεί τα νότια του δάσους Πάφου, συνδέει τα Βρέτσια με το γεφύρι Ρουδιάς, την Περαβάσα, το γεφύρι Κελεφού, το γεφύρι Ελαίας και το Φοινί. Ένας άλλος νοτιότερος δρόμος, που αρχίζει από το γεφύρι Κελεφού, συνδέει το χωριό με τα Μαντριά της Λεμεσού και το Πέρα Πεδί.

Ιστορικά στοιχεία

Τα Βρέτσια δεν εμφανίζονται στους καταλόγους των λουζινιανο - βενετικών φέουδων και βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί. Φαίνεται μάλλον αμφίβολο αν τα Krichia που αναφέρονται από τον ντε Μας Λατρί (III, 506) είναι τα σημερινά Βρέτσια, όπως παραδέχεται ο Σίμος Μενάρδος. Θα πρέπει μάλλον να το αναζητήσουμε στους βενετικούς χάρτες, όπου εμφανίζεται περίπου στη σημερινή θέση με την ονομασία Vrelia. Ο Φλώριος Βουστρώνιος αναφέρει και τα Βρέτσια κατά την αναδιανομή των κυπριακών φέουδων που έκανε ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460. Συγκεκριμένα γράφει ότι τότε το χωριό είχε δοθεί σε δύο αξιωματούχους του βασιλείου, στον Δημήτριο ντε Κορφάρ (ή Γκουρφί) και σε κάποιον Στεφανέλλο Καράφφα. Πιθανώς να επρόκειτο περί λάθους, το ότι αναφέρεται η παραχώρηση του χωριού σε δύο άτομα, αλλά ίσως πάλι να είχε δοθεί και στους δύο συνεταιρικά, όπως συνέβη και σε άλλες περιπτώσεις.

Τα Βρέτσια, ως απομονωμένο και μικρό χωριό, ήταν από εκείνα που κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας δεν ήσαν εις θέσιν να προβάλουν ισχυρή αντίσταση στην καταπίεση, οι κάτοικοί του δήλωσαν Μουσουλμάνοι προκειμένου να αποφύγουν τις βαρύτατες φορολογίες, και σταδιακά εκτουρκίστηκαν.

Βλέπε λήμμα: Οθωμανοκρατία

Τουρκική εισβολή

Μετά την τουρκική εισβολή και τη φυγή των Τουρκοκυπρίων κατοίκων του χωριού το 1975, για εγκατάσταση στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου σύμφωνα προς εντολές της ηγεσίας τους, τα Βρέτσια παρέμειναν σχεδόν έρημα. Λίγες οικογένειες Ελληνοκυπρίων προσφύγων εγκαταστάθηκαν στο χωριό, που όμως αργότερα έφυγαν για αλλού.

Σήμερα το χωριό παραμένει εγκαταλειμμένο κι ερειπωμένο.

Τοπων: Βρέτσια, ονομασία που πολλοί πιστεύουν ότι αποτελεί αλλοιωμένο τύπο του προγενέστερου ονόματος του χωριού, που πιθανό να ήταν Κρίτσια. Με την ονομασία Krichia αναφέρεται ένα χωριό από τον ντε Μας Λατρί, που δεν είναι απόλυτα βέβαιο πως πρόκειται για τα σημερινά Βρέτσια. Πιθανότερο θεωρείται ότι η ονομασία προήλθε από το ιταλικό όνομα ντε Μπρέσσια (de Brescia), που ίσως έφερε ιταλική οικογένεια που υπήρξε ιδιοκτήτης της περιοχής. Ένας Θωμάς ντε Μπρέσσια (Thomas de Brescia) αναφέρεται ότι υπηρέτησε στην Αμμόχωστο τις παραμονές της πολιορκίας και άλωσής της (1570-71).

Ωστόσο φαίνεται ότι μάλλον ο Θωμάς αυτός πήρε το οικογενειακό επίθετο από το όνομα του χωριού (κάτι το πολύ σύνηθες τότε) και όχι το αντίθετο. Πολύ πιο πιθανό θεωρείται ότι το χωριό φέρει, παραφθαρμένο, αρχαιότατο όνομα, το όνομα της θεάς Αφροδίτης: Αφροδίσια> Βροΐσια> Βρέτσια.

Ανασκαφές στην τοποθεσία Βρέτσια- Ρουδιάς

Αρχαιολογικές ανασκαφές στην τοποθεσία Βρέτσια- Ρουδιάς διεξάγει η αρχαιολογική αποστολή του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) υπό την επίβλεψη του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου, όπου εντοπίστηκε οικισμός της νεολιθικής περιόδου.

Oι ανασκαφικές έρευνες του 2023 στην Ακεραμική θέση Άνω Άγιος Ιωάννης/Βρέτσια-Ρουδιάς ενίσχυσαν την εικόνα που είχε τεκμηριώσει η ομάδα τα προηγούμενα χρόνια για την ανθρώπινη παρουσία στην ορεινή Κύπρο την περίοδο αυτή. Όλα δείχνουν ότι το βόρειο τμήμα της αναβαθμίδας του Ρουδιά φιλοξενεί περισσότερα από ένα λίθινα κτίσματα της Φάσης της Χοιροκοιτίας (μέσα της 7ης χιλ. π.Χ.).

Βλέπε λήμμα: Χοιροκοιτία- αρχαιολογικός χώρος

Το 2024 στην Επιπαλαιολιθική θέση συνεχίστηκε η ανασκαφή διαφόρτων τομών  με στόχο τη μελέτη της στρωματογραφικής ακολουθίας της θέσης, τη λεπτομερή συλλογή τεχνέργων και ζωοαρχαιολογικών καταλοιπών καθώς και τη συστηματική επίπλευση με σκοπό τη συλλογή αρχαιοβοτανικού υλικού. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε λεπτομερής καθαρισμός της λίθινης κατασκευής και όλων των ανασκαφικών τομών στον Κάτω Ρουδιά.

Στον Άνω Ρουδιά έγιναν καθαρισμοί στον χώρο όπου βρίσκεται το κυκλικό κτίσμα της Ακεραμικής Νεολιθικής και οι όμορες λίθινες κατασκευές. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν καθαρισμοί σε λίθινα κτίσματα που εντοπίζονται στην περιοχή βορειοανατολικά του μνημειακού κυκλικού κτίσματος. Στόχος των εργασιών ήταν να διερευνηθεί η παρουσία ορατών λίθινων κατασκευών στην αναβαθμίδα που όπως προκύπτει είχε διαχρονική χρήση.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου

www.polignosi.com