Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πουλιά της οικογένειας Ardeidae. Σχεδόν όλα τα είδη που απαντώνται στην Ευρώπη περνούν συνήθως από την Κύπρο όταν μεταναστεύουν την άνοιξη και το φθινόπωρο. Κάποτε μένουν για να διαχειμάσουν, ένα δε είδος σπάνια μένει για να γεννήσει. Είναι μεγάλα πουλιά με μακρύ και χοντρό ράμφος, μακρύ λαιμό και μακριά πόδια, συναντώνται δε σε ρηχά νερά στις αλυκές της Κύπρου, στους ποταμούς, στους βάλτους και κάποτε στις δεξαμενές. Όπως υποδηλώνει και το όνομά τους, τρέφονται κυρίως με βόρτακους (βατράχους), ψάρια, υδρόβια ζωύφια και κάποτε με σαύρες και μικρά φίδια.

Οι φτερούγες τους είναι στρογγυλωτές όταν πετούν, η ουρά τους μικρή σε σχέση προς το σώμα τους κι ο λαιμός τους πολύ μακρύς, όταν δε πετούν ή ξεκουράζονται, φαίνεται σαν να είναι διπλωμένος, σε αντίθεση προς τους γερανούς, τα φλαμίγκος και τους πελαργούς που ο λαιμός τους είναι τεντωμένος μπροστά. Τα μακριά τους πόδια, όταν πετούν τα τεντώνουν προς τα πίσω και προεξέχουν της ουράς. Φωλιάζουν ομαδικά πάνω σε δέντρα και σε καλαμιές στην Ευρώπη, στα παράλια της Αφρικής και στην Ασία.

Όταν μεταναστεύουν ταξιδεύουν σε μεγάλους σχηματισμούς και μερικές φορές ο αριθμός τους ξεπερνά τους 100. Το φθινόπωρο περνούν συνήθως από τον κόλπο Χρυσοχούς και πολλές φορές ξεκουράζονται στα νησάκια κοντά στα Λουτρά της Αφροδίτης και στους ψηλούς ευκαλύπτους της περιοχής. Το πέταγμά τους είναι σιγανό, με αργά κουνήματα των φτερούγων. Γεννούν 4-6 αυγά. Το κρέας τους δεν τρώγεται. Είναι πουλιά πολύ χρήσιμα στον άνθρωπο και προστατευόμενα από το νόμο γιατί κινδυνεύουν να εκλείψουν. Πιο κάτω τα περιγράφουμε κατά σειρά, ανάλογα με το μέγεθός τους.

Ardea cinerea: Είναι ο πιο κοινός από τους βορτακοφάες. Το χρώμα του είναι κυρίως γκρίζο με άσπρη κεφαλή και λαιμό, αν και στην κεφαλή έχει λίγα μαύρα φτερά που προεξέχουν προς τα πίσω σχηματίζοντας λοφίο. Όταν είναι μικρός, τα φτερά αυτά είναι γκρίζα. Γεννά στην Κεντρική Ευρώπη και στα παράλια των Σκανδιναβικών χωρών. Περνά από την Κύπρο το φθινόπωρο και την άνοιξη αλλά κάποτε μένει για να διαχειμάσει. Το μέγεθός του είναι 36 εκατοστά.

Ardea purpurea: Έχει το ωραιότερο χρώμα από όλους τους βορτακοφάες. Η κεφαλή και η κοιλιά έχουν μαύρο χρώμα, ο λαιμός καστανωπό με μαύρες ραβδώσεις και το στήθος του καφέ προς το πορτοκαλί. Τα μικρά πουλιά έχουν χρώμα καφέ ανοικτό με μαύρες ραβδώσεις. Όταν πετά οι φτερούγες του φαίνονται μαύρες. Έχει αδύνατη φωνή. Γεννά στη νότια Ευρώπη, στη Μικρά Ασία μέχρι και την Περσία και στα παράλια της Βόρειας Αφρικής. Το μέγεθός του φθάνει τα 31 εκατοστά. Από την Κύπρο περνά το φθινόπωρο και την άνοιξη.

Botaurus slellaris: Είναι ο σπανιότερος του είδους που επισκέπτεται την Κύπρο. Έρχεται κυρίως τον χειμώνα κι έχει παρατηρηθεί μόνο τέσσερις φορές, αλλά τις τρεις σκοτωμένος από ασυνείδητους κυνηγούς. Στα χρώματά του κυριαρχεί το καφέ. Το πάνω μέρος της κεφαλής του είναι μαύρο, το δε σώμα, τα φτερά και η ουρά του καστανά με καφέ ραβδώσεις. Το πέταγμά του είναι βαρύ και αργό κι οι στρογγυλές του φτερούγες του δίνουν μια παράξενη σιλουέτα στον αέρα. Γεννά στην Ευρώπη, μέχρι και την ανατολική Σιβηρία. Κατά την εποχή των ερώτων του βγάζει δυνατές φωνές που μοιάζουν με μούγκρισμα αγελάδας. Με τη βοήθεια του καστανού του χρώματος έχει θαυμάσια παραλλαγή ανάμεσα στους καλαμιώνες όπου συνήθως διαβιεί. Οι κνήμες του είναι πράσινες και οι πατούσες του κίτρινες. Το μέγεθός του φθάνει τα 30 εκατοστά.

Nycticorax nycticorax: Είναι το μόνο πουλί της οικογένειας που παρέμεινε και γέννησε στην Κύπρο. Έχει γκριζόμαυρο χρώμα και κοντά πόδια. Το άνω μέρος της κεφαλής του, η ράχη και η ουρά είναι στακτόμαυρα. Μια άσπρη λωρίδα στο μπροστινό μέρος της κεφαλής του, προεκτείνεται πάνω από τα μάτια. Δυο τρία άσπρα φτερά που μοιάζουν με σπόγγους ξεκινούν από την κεφαλή και κρέμονται πάνω από τη ράχη του. Ο λαιμός, τα μάγουλα και η κοιλιά του έχουν άσπρο χρώμα, κι οι φτερούγες, η ουρά και το υπόλοιπο του κορμού του, γκρίζο. Τα μάτια του είναι κόκκινα και το ράμφος του πράσινο, όπως και τα πόδια. Είναι πουλί μονήρες και σπάνια φαίνεται την ημέρα στο μέρος όπου κατοικεί, γιατί είναι νυκτόβιο. Όταν όμως μεταναστεύει, ταξιδεύει και την ημέρα. Η φωνή του είναι ένα κουά -κουά κι ακούγεται όταν πετά. Γεννά στην κεντρική Ευρώπη, Ασία, Ινδία, Ιαπωνία και Αφρική. Το 1980 παρατηρήθηκαν δυο ζευγάρια που έμειναν και γέννησαν στην Κύπρο, το ένα στους ευκαλύπτους της Αθαλάσσας και το άλλο στο Φασούρι, κοντά στην αλυκή. Το μέγεθός του φθάνει τα 24 εκατοστά.

Andeola ralloides: Είναι πολύ κοινό πουλί τις εποχές που μεταναστεύει και κυρίως το φθινόπωρο, οπότε παρατηρούνται πολλά σμήνη. Το χρώμα του είναι χρυσοκίτρινο, όπως τα στελέχη των δημητριακών, έχει δε μακριά φτερά στην κεφαλή που πλαισιώνονται από μαύρο χρώμα σχηματίζοντας μεγάλο λοφίο που προεκτείνεται μέχρι το μέσον της ράχης. Οι φτερούγες και η ουρά του έχουν άσπρο χρώμα, όπως και τα μάγουλα, το πάνω μέρος του λαιμού του και η κοιλιά. Τα μάτια του είναι πρασινοκίτρινα. Γεννά στην κεντρική και νότια Ευρώπη. Το μέγεθός του φθάνει τα 18 εκατοστά.

Ixobrychus minutus: Είναι το μικρότερο πουλί της οικογένειας κι επισκέπτεται την Κύπρο την άνοιξη και το φθινόπωρο σε πολύ μικρούς αριθμούς. Το αρσενικό έχει το πάνω μέρος της κεφαλής του, το σβέρκο, τη ράχη και την ουρά μαύρα με πρασινωπές αποχρώσεις, και πολύ μικρό λοφίο στο κεφάλι. Έχει μια γραμμή γκριζοκαφέ πάνω από τα μάτια του που προεκτείνεται και καλύπτει τα μάγουλα και το στήθος. Ο λαιμός του είναι άσπρος κι οι φτερούγες του γκριζοκαφέ. Στο θηλυκό, το πάνω μέρος του κορμού είναι καστανωπό με ελαφρές καφέ ραβδώσεις. Το ράμφος του είναι κίτρινο, τα πόδια πράσινα και η κόρη των ματιών κίτρινη. Είναι πουλί μονήρες, συνήθως νυκτόβιο. Όταν μεταναστεύει ταξιδεύει πάντα μόνο του. Γεννά από την κεντρική και ανατολική Ευρώπη μέχρι τη Σιβηρία, τη Βόρειο Αφρική και το Ιράκ. Το μέγεθός του φθάνει τα 14 εκατοστά.

Βορτακοφάς λέγεται και ένα άλλο είδος ερωδιού που επισκέπτεται την Κύπρο, ο Egretta alba της οικογένειας Ardeidae. (Γι’ αυτό βλ. λήμμα ασπροερωδιός).