Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Βρίσκεται στο δυτικό άκρο του χωριού Πυργά της επαρχίας Λάρνακας, και είναι μικρό ορθογώνιο κτίσμα, χωρίς αψίδα, εσωτερικών διαστάσεων 5,75 μ. Χ 3, 40 μ., με οξυκόρυφη καμάρα που στηρίζεται σε τρεις ενισχυτικές ζώνες εκ των οποίων οι δυο είναι κολλημένες στον ανατολικό και στον δυτικό τοίχο. Το παρεκκλήσι, που είναι γνωστό σαν βασιλικό, έχει τρεις θύρες: μια στο κέντρο του δυτικού τοίχου, κι από μια στον νότιο και στον βόρειο τοίχο. Τρία παράθυρα, εκ των οποίων το μεσαίο βρίσκεται ψηλότερα, υπάρχουν στον ανατολικό τοίχο, ενώ δυο άλλα παράθυρα που υφίσταντο στον βόρειο και στον νότιο τοίχο, εντοιχίστηκαν. Το παρεκκλήσι είναι κτισμένο με κοκκινωπούς και πρασινωπούς ηφαιστειογενείς λίθους, αν και στις γωνιές και στους ορθοστάτες των θυρών και παραθύρων χρησιμοποιήθηκαν λευκοί ασβεστόλιθοι και για τα υπέρθυρα, τα τόξα και το μικρό κωδωνοστάσιο χρησιμοποιήθηκαν πωρόλιθοι. Το κωδωνοστάσιο είναι υπερυψωμένο οξυκόρυφο τόξο που καταλήγει σε αέτωμα με γείσο. Αρχιτεκτονικά, το παρεκκλήσι ανήκει στην γοτθική τέχνη της παρακμής, του τέλους του 14ου αιώνα. Το παρεκκλήσιο κτίστηκε και διακοσμήθηκε, σύμφωνα με μια χαμένη σήμερα επιγραφή, στα 1421/22.

Στο εσωτερικό του, οι ενισχυτικές ζώνες στηρίζονται με τεταρτοκυκλικούς κιλλίβαντες, έχουν ημιεξάπλευρη διατομή και είναι διακοσμημένες με θυρεούς του μεσαιωνικού (φραγκικού) βασιλείου της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ. Αρχικά το παρεκκλήσι ήταν ολόκληρο στολισμένο με τοιχογραφίες, από τις οποίες σήμερα σώζονται τμήματα μόνο. Απ' αυτά φαίνεται ότι το ανατολικό μισό της καμάρας και ο ανατολικός τοίχος διακοσμούνταν με σκηνές από τη ζωή του Χριστού, ενώ το δυτικό μισό της καμάρας με σκηνές από τη ζωή της Παναγίας. Σήμερα σώζονται οι ακόλουθες τοιχογραφίες: Το κάτω μισό της Παναγίας σε θρόνο (ίσως από σκηνή του Ευαγγελισμού), το πάνω μέρος του προφητάνακτα Δαβίδ με την επιγραφή DAVID, το κάτω τμήμα τριών όρθιων μορφών, το κάτω τμήμα της σκηνής της Μεταμόρφωσης, μεγάλα τμήματα από τις σκηνές της Ανάληψης και της Πεντηκοστής με τις επιγραφές LA SESI[O]N και LA PENTECOUSTE.

Επίσης μια όρθια μορφή, ίσως ο άγιος Κοσμάς, τμήματα από τέσσερις όρθιους αγίους, η Ανάσταση του Λαζάρου σε αρκετά καλή κατάσταση, τμήμα της Βαϊοφόρου και ο Μυστικός Δείπνος με την επιγραφή: LA SENE DOU JEUSDI SAINT. Επίσης σώζεται μεγάλο τμήμα της σκηνής του Νιπτήρα με δυσανάγνωστη επιγραφή. Σώζονται επίσης ο άγιος Δαμιανός, με την επιγραφή S. DAMIΕΝ, άλλοι όρθιοι άγιοι, το κάτω μέρος της Σταύρωσης, τμήματα από την Αποκαθήλωση και τον Ενταφιασμό, καθώς και από την Ανάσταση. Σώθηκαν επίσης τμήματα από σκηνές της παιδικής ζωής της Θεοτόκου και δυο μεγάλα κομμάτια από την Κοίμηση της Θεοτόκου που καταλάμβανε ολόκληρο το βόρειο μισό του δυτικού τμήματος της καμάρας. Επίσης, κομμάτια από τον Ευαγγελισμό, η Θεοτόκος ένθρονη, το μαρτύριο του αγίου Λαυρεντίου και άλλες μισοκατεστραμμένες τοιχογραφίες.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το παρεκκλήσι είναι αφιερωμένο στην αγία Αικατερίνη. Σύμφωνα όμως με την άποψη του C. Enlart, που είδε στα 1896 μια μισοκατεστραμμένη επιγραφή στη γαλλική γλώσσα εντοιχισμένη στον δυτικό τοίχο, και την οποία επιγραφή συμπλήρωσε, το παρεκκλήσι είχε κτιστεί το 1421 κι ήταν αφιερωμένο στο Πάθος του Σωτήρος ή στον Θεό. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του παρεκκλησίου δεν ενισχύει την άποψη του Enlart. Στη βάση του σταυρού μιας από τις τοιχογραφίες εικονίζονται γονατιστοί ένας βασιλιάς και μια βασίλισσα που, αν κριθεί από τη χρονολογία οικοδόμησης του παρεκκλησίου, πρέπει να είναι ο βασιλιάς της Κύπρου Ιανός και η δεύτερη σύζυγός του Καρλόττα, και ίσως αυτοί είναι και οι κτήτορες του ναού.

Το παρεκκλήσι είχε παραμείνει σε εγκατάλειψη και ερήμωση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επισκευάστηκε για πρώτη φορά το 1911 από τον G. Jeffery και για δεύτερη φορά το 1936. Πρόσφατα το Τμήμα Αρχαιοτήτων έκανε εργασίες καθαρισμού και συντήρησης των τοιχογραφιών.

Ο C. Enlart αναφέρει ότι το παρεκκλήσι περιβαλλόταν από ερείπια και υπόγεια δωμάτια, από τα οποία όμως δεν έχουν σωθεί ίχνη. Πιθανό το παρεκκλήσι να ήταν οικοδομή ενός μοναστηριού, ή ενός βασιλικού καταλύματος κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας.