Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Βιομηχανικός οικισμός, από τους πολύ λίγους που διαθέτει η Κύπρος, στο δυτικό τμήμα της Λάρνακας, 2,5 περίπου χμ. στα δυτικά του Ζυγίου. Είναι τοποθετημένος πάνω σε ασβεστολιθικούς ψαμμίτες της Πλειστόκαινης περιόδου και πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης περιόδου. Στα ΒΔ. του οικισμού, σε μια τομή κατά μήκος ενός χωματένιου δρόμου, είναι ορατά χαλίκια, άμμοι και μάργες.

Αν και ο οικισμός είναι κτισμένος σ' ένα υψόμετρο μόνο 20 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ωστόσο διακρίνονται τρεις διαφορετικές μικρο - γεωγραφικές περιοχές: (α) Η στενή κοιλάδα του κάτω τμήματος του ποταμού Βασιλικού*, στ’ ανατολικά, (β) η παράκτια στενή θαλάσσια αναβαθμίδα σχεδόν στο επίπεδο της θάλασσας, στα νότια και (γ) το ύψωμα των 20 μ. που πάνω του, μεταξύ άλλων εγκαταστάσεων, βρίσκεται και ο κατοικήσιμος χώρος του βιομηχανικού οικισμού.

Γύρω από τον οικισμό φυτρώνει μια άγρια φυσική βλάστηση που αποτελείται από σχίνο, θυμάρι, ασπάλαθο και αναθρήκα, ενώ οι πολύ λίγοι δρόμοι πλαισιώνονται με ακακίες, ευκαλύπτους και πεύκα.

Ο πληθυσμός του Βασιλικού κατά το 1973 ήταν 180 κάτοικοι ενώ το 1976 ήταν 171. Στις απογραφές που ακολούθησαν ο πληθυσμός του Βασιλικού κατεγράφη με εκείνο του γειτονικού χωριού Μαρί κι είναι δύσκολο να εξαχθούν συγκεκριμένα, ασφαλή στοιχεία. Όμως ο πληθυσμός αυξομειωνόταν ανάλογα με τις κατά καιρούς επικρατούσες οικονομικές καταστάσεις των βιομηχανιών του οικισμού (κατά την περίοδο 1954-1957 διέμεναν στον οικισμό κάπου 250 πρόσωπα, ενώ στα πρόσφατα χρόνια ο πληθυσμός μειώθηκε), θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ένα μέρος του εργοδοτούμενου από τις βιομηχανικές μονάδες του Βασιλικού πληθυσμού είναι διακινούμενο.

Από συγκοινωνιακής απόψεως το Βασιλικόν συνδέεται στα ΒΔ. με το Μαρί και τον κύριο δρόμο Λευκωσίας - Λεμεσού, ενώ στα Α. συνδέεται με το Ζύγι. Ακόμη παλαιότερα συνδεόταν σιδηροδρομικώς με τα μεταλλεία της Καλαβασού. Μια σιδηροδρομική γραμμή ξεκινούσε από τα μεταλλεία της Καλαβασού, ακολουθούσε κατά βάση την κοιλάδα του Βασιλικού, παρέκαμπτε στ' ανατολικά τον οικισμό της Καλαβασού και κατέληγε στο Βασιλικόν. Σε μερικά τμήματα του οικισμού απαντώνται σήμερα τα λείψανα της σιδηροδρομικής αυτής γραμμής.

Δεν υπάρχουν ιστορικές πηγές για το παρελθόν του Βασιλικού, πρόκειται όμως για σχετικά πρόσφατο βιομηχανικό οικισμό που δημιουργήθηκε αρχικά για να ικανοποιήσει τις ανάγκες των μεταλλείων της Καλαβασού όσον αφορά την επεξεργασία και εξαγωγή του μεταλλεύματος της περιοχής. Προφανώς πήρε το όνομα από τον γειτονικό ποταμό του Βασιλικού. Είναι στις εκβολές του ποταμού αυτού (Βασιλικού ή Βασιλοπόταμου) που κατά την παράδοση αποβιβάστηκε η αγία Ελένη. Μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες μπορούσε να διασταυρώσει ένας τον ποταμό χωρίς γεφύρι, παρόλο που κάποτε ήταν πολύ ορμητικός γιατί σημαντικές ποσότητες νερού κατέληγαν στη θάλασσα. Έχει πρόσφατα κατασκευαστεί γεφύρι πάνω από τον ποταμό στην είσοδο προς τον οικισμό Βασιλικού. Εξάλλου, η χρήση του νερού στις αρδευόμενες καλλιέργειες στο πάνω τμήμα της κοιλάδας καθώς και η κατασκευή φράγματος έχουν τώρα περιορίσει την ποσότητα νερού που καταλήγει στη θάλασσα.

Πέρα από τις οικοδομές του κατοικήσιμου χώρου, δυο - τρία ψυχαγωγικά κέντρα, τα εργαστήρια και τους χώρους επισκευής των διαφόρων μηχανημάτων, τις κατασκευασμένες με μπετόν κάτασπρες στρογγυλές πετρελαιοδεξαμενές κοντά στις κατοικίες, κι ένα πρόχειρο μικρό ψαρολίμανο με πέτρινους κυματοθραύστες που κατασκευάστηκε πρόσφατα, οι οικοδομές που κυριαρχούν στο τοπίο του Βασιλικού είναι οι ακόλουθες:

(α) Το πλυντήριο και το εργοστάσιο εμπλουτισμού και επεξεργασίας θειούχων και χαλκούχων μεταλλευμάτων: Το πλυντήριο άρχισε τη λειτουργία του το 1940. Ο χώρος αυτός ήταν μέχρι το 1980 συνδεδεμένος με τον εναέριο σιδηρόδρομο που μετέφερε το μετάλλευμα στα πλοία για εξαγωγή. Το όλο θέαμα της φόρτωσης, μεταφοράς και εκφόρτωσης ήταν μοναδικό στην Κύπρο.

(β) Το λιμάνι: Κατασκευάστηκε το 1980, εποχή κατά την οποία σταμάτησε και τη λειτουργία του ο εναέριος σιδηρόδρομος. Με την επέκταση της ξηράς στη θάλασσα, την εκβάθυνση και την κατασκευή λιμενοβραχιόνων, τα πλοία μπορούν τώρα να αράξουν στο λιμάνι. Το λιμάνι εξυπηρετεί τις ανάγκες όχι μόνο του πυρίτη αλλά και των λοιπών προϊόντων του βιομηχανικού συγκροτήματος.

(γ) Τσιμεντοποιείο: Το τσιμεντοποιείο εντυπωσιάζει με τις πανύψηλες οικοδομές του που βρίσκονται στ' ανατολικά του οικισμού και στα δυτικά της κοίτης του ποταμού Βασιλικού. Η πρώτη φάση του τσιμεντοποιείου άρχισε το 1966, η δεύτερη το 1976 και η τρίτη το 1984.

(δ) Ελληνικές Χημικές Βιομηχανίες: Είναι το τελευταίο βιομηχανικό έργο του συγκροτήματος. Άρχισε τη λειτουργία του για θειικό οξύ το 1981 και για φωσφορικό οξύ και λιπάσματα το 1982. Το ένα εργοστάσιο των Ελληνικών Χημικών Βιομηχανιών παρήγε θειικό οξύ από τους πυρίτες. Το θειικό οξύ διοχετευόταν στο εργοστάσιο του φωσφορικού οξέος όπου υποβαλλόταν σε χημική επεξεργασία ο εισαγόμενος φωσφορίτης, για να παραχθεί το φωσφορικό οξύ. Το φωσφορικό οξύ διοχετευόταν με τη σειρά του στο εργοστάσιο λιπασμάτων όπου έφθανε με διασωλήνωση και ποσότητα καθαρού θειικού οξέος και αμμωνίας και ύστερα από πολύπλοκη διαδικασία παράγονταν τα σύνθετα λιπάσματα, που συσκευάζονταν αυτόματα σε σάκους και φορτώνονταν στα οχήματα. Θα πρέπει να προστεθεί ότι, για λόγους οικονομικούς, το εργοστάσιο αυτό σήμερα δεν λειτουργεί πλέον και όλες του οι εγκαταστάσεις έχουν διαλυθεί και εξαφανιστεί. Έγιναν διάφορες προσπάθειες επαναλειτουργίας του, μάλιστα με συμμετοχή και ξένων κεφαλαίων (ελληνικών, ρωσικών κλπ.), που όμως δεν κατέληξαν σε θετικό αποτέλεσμα. Το κλείσιμο των Χημικών Βιομηχανιών ακολούθησαν καταγγελίες αλλά και σκάνδαλο που αφορούσε την οικονομική κυρίως διαχείρισή του, όμως επίσημο πόρισμα δεν υπήρξε. Στην ίδια περιοχή όπου και το εργοστάσιο των Χημικών Βιομηχανιών, ανακοινώθηκε επισήμως ότι θα δημιουργηθεί και μεγάλο εργοστάσιο της Αρχής Ηλεκτρισμού, για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Η απόφαση μάλιστα που έχει ληφθεί, προνοεί όπως ο μεγάλος αυτός ηλεκτροπαραγωγός σταθμός λειτουργεί χρησιμοποιώντας ως ενέργεια τον άνθρακα. Έντονες διαμαρτυρίες για την δημιουργία αυτού του σταθμού, ιδίως δε για την χρησιμοποίηση του άνθρακα, εξέφρασαν με τρόπους μάλιστα δυναμικούς, οι κάτοικοι δεκαπέντε κοινοτήτων της ευρύτερης περιοχής που φοβούνταν ότι το εργοστάσιο αυτό θα συνέβαλλε σημαντικά στην μόλυνση της όλης εκτάσεως, παρά τις κατηγορηματικές περί του αντιθέτου επίσημες απόψεις. Πάντως ο ηλεκτροπαραγωγός αυτός σταθμός ανηγέρθη κανονικά και λειτουργεί χωρίς προβλήματα.