Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Νάρθηξ ο κοινός, κοινώς νάρθηκας. Επιστ. όνομα Ferula communis. Αγγλ: Giant fennel. Οικογένεια Σκιαδανθών. Αυτοφυόμενο στην Κύπρο φυτό καλλωπιστικό. Παρόλο ότι οι ανθοί του αναπτύσσονται σε ύψος μέχρι και 3 μέτρα, ωστόσο μπορεί να περιληφθεί στη μεγάλη οικογένεια των κυπριακών αγριολούλουδων.

Βλέπε λήμμα: Αγριολούλουδα

Γενικά χαρακτηριστικά

 Η αναθρήκα βλαστάνει σε πεδινά και λοφώδη μέρη του νησιού, σε μεγάλους αριθμούς, και συνήθως στις πλευρές των δρόμων και στα σύνορα των χωραφιών, καθώς επίσης και σε ακαλλιέργητες εκτάσεις. Είναι ένα από τα ωραιότερα αυτοφυή στην Κύπρο φυτά, με πυκνό καταπράσινο φύλλωμα που αναπτύσσεται κοντά στο έδαφος. Το φύλλωμα της αναθρήκας, με φύλλα πολύ λεπτά, είναι ωραιότατο και από μόνο του, σαν πρασινάδα, διακοσμεί βάζα. Το φυτό έχει ρίζες που φθάνουν βαθιά μέσα στη γη. Τα άνθη του αναπτύσσονται κατά μήκος ενός κεντρικού κορμού που εκτείνεται πολύ πιο ψηλά από το χαμηλό φύλλωμα, είναι κίτρινου χρώματος και σχηματίζουν μπουκέτα. Το φυτό ανθίζει μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου, ενώ το φύλλωμά του εμφανίζεται πιο νωρίς, το τέλος του χειμώνα. Το καλοκαίρι το φυτό ξηραίνεται και παραμένει μόνος να προεξέχει από τη γη ο κεντρικός του κορμός με τα επίσης ξηρά κλαδιά του.

Μανιτάρκα της αναθρήκας

Κοντά στο ρίζωμα της αναθρήκας συνήθως βλαστούν τα μικρά εύγευστα μανιτάρια που είναι γνωστά ως πουρούδκια,  καθώς και τα λεγόμενα μανιτάρκα της αναθρήκας, επίσης πολύ εύγευστα. 

Βλέπε λήμμα: Μανιτάρι

Είδη και βλάστηση

Η Αναθρήκα αριθμεί περίπου 170 είδη τα οποία είναι ιθαγενή στην περιοχή της Μεσογειακής λεκάνης μέχρι και την κεντρική Ασία. Η Αναθρήκα, παρουσιάζει ιδιαίτερη προτίμηση σε ξηρά και άνυδρα εδάφη και χαρακτηρίζεται ως φωτόφυτο, δηλαδή φύεται σε περιοχές με έντονη ηλιοφάνεια και για αυτό τον λόγο στην Κύπρο η εξάπλωση του είναι ευρεία και εκτείνεται κυρίως σε πεδινές και άνυδρες περιοχές. Αποτελεί πολυετή ποώδες φυτό το ύψος του οποίου μπορεί να φτάσει τα 3μ ενώ το πάχος του βλαστού μπορεί να είναι ίσο με το πάχος του χεριού ενός ενήλικα. Τα άνθη του φυτού είναι μικρά, κίτρινα με πέντε πέταλα και βρίσκονται οργανωμένα σε σκιάδια δίνοντας την εντύπωση σε κάποιο που βλέπει το φυτό από μακριά ότι πρόκειται για μεγάλο και ενιαίο άνθος. Η ανθοφορία γίνεται την περίοδο Απριλίου – Ιουνίου ενώ όταν ολοκληρωθεί η επικονίαση με την βοήθεια εντόμων, το φυτό ξεραίνεται. 

Τοξικό για τα ζώα

Το φυτό αυτό παράγει ένα αιθέριο έλαιο κίτρινου χρώματος που του προσδίδει μια ιδιαίτερη και χαρακτηριστική μυρωδιά ενώ το φυτό θεωρείται τοξικό για τα αιγοπρόβατα, τα βοοειδή και τα άλογα.

Χρήσεις της αναθρήκας

Από τον κορμό και τα στελέχη της ξηρής αναθρήκας κατασκευάζονται σκαμνιά και άλλα αντικείμενα, κυρίως διακοσμητικά. Ο κορμός της αναθρήκας είναι ελαφρύς διότι στο εσωτερικό του υπάρχει ψίχα. Η ψίχα αυτή εχρησιμοποιείτο στα παλιά χρόνια, πριν  από την ανακάλυψη και χρήση των σπίρτων, για άναμμα φωτιάς με τη χρήση πυρκολού και για τη διατήρησή της.

Η αναθρήκα στη μυθολογία

Κατά την παράδοση, σε στέλεχος αναθρήκας είχε κρύψει και μεταφέρει την φωτιά στους ανθρώπους ο Προμηθέας. Ο βλαστός του φυτού περιέχει μεγάλες ποσότητες εντεριώνης που επιτρέπει στο εσωτερικό του φυτού να καίγεται χωρίς να καίγεται ο εξωτερικός φλοιός. Για τον λόγο αυτό το φυτό χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα ως δάδα με την οποία μεταφερόταν φωτιά ενώ σύμφωνα με την μυθολογία ο Προμηθέας, όταν έκλεψε την φωτιά από τους θεούς χρησιμοποίησε κούφιους βλαστούς Αναθρήκας για να την παραδώσει στους ανθρώπους. Επιπρόσθετα αναφέρεται ότι το φυτό αυτό χρησιμοποιήθηκε ευρέως και από ναυτικούς ως φυτίλι για να ανάβουν την πίπα τους ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών. Επίσης, στην αρχαιότητα το φυτό αυτό ήταν αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο και χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των θυρσών, τελετουργικά εξαρτήματα κατά τις Διονυσιακές πομπές και λατρείες τα οποία αποτελούσαν ευθύγραμμο ραβδί με φουντωτό άνθος στην κορυφή του.

Βλέπε λήμμα: Διόνυσος ή Βάκχος

Η αναθρήκα στην αρχαία ιατρική

Στην αρχαία Ελλάδα, η αναθρήκα λόγω της ευλυγισίας και της αντοχής της, του μαλακού εσωτερικού και του μικρού βάρους της χρησιμοποιήθηκε για σταθεροποίηση καταγμάτων. Συγκεκριμένα, οι βλαστοί του φυτού ανοιγόταν και τοποθετούνταν με τρόπο ώστε να περιβάλλουν το σπασμένο άκρο και για το λόγο αυτό στις μέρες μας το προστατευτικό των σπασμένων άκρων αποκαλείται «νάρθηκας» παραπέμποντας στην ελληνική ονομασία του φυτού. 

Ονομασίες

Η αναθρήκα έχει διάφορες ονομασίες σε διάφορα μέρη της Κύπρου: Αναγρήκα, βανούκα, απουράντζ'α, δακκαλιά, καπόττος, καραπούζα, ποδόχα κ.α.

 Συγγενικό προς την αναθρήκα αλλά χαμηλότερο είναι το επίσης αυτοφυόμενο στην Κύπρο φυτό μάραθος (Foeniculum vulgare [Fennel]), που απαντάται επίσης στις πλευρές κυρίως των δρόμων και ανθίζει τον Μάιο.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Κυπριακή Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης