Στην Κύπρο υφίστανται δυο μεγάλες στρατιωτικές βάσεις που ανήκουν στη Μεγάλη Βρετανία. Η ύπαρξη και λειτουργία τους προνοείται στις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, στη συνθήκη εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας και στη συνθήκη συμμαχίας Κύπρου - Ελλάδος - Τουρκίας και Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία αποτελεί παράρτημα των συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου.
Δημιουργία των βάσεων: Η δημιουργία των στρατιωτικών αυτών βάσεων από την Αγγλία στην Κύπρο άρχισε πριν από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων (1955-1959) και συνεχίστηκε με πολύ εντατικό ρυθμό και κατά την διάρκεια του. Παρά το ότι τότε ολόκληρη η αγγλοκρατούμενη Κύπρος αποτελούσε χώρο που ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί από τα αγγλικά στρατεύματα, η δημιουργία δυο συμπαγών στρατιωτικών βάσεων θεωρήθηκε αναγκαία και κατά πάσα πιθανότητα ήταν από τότε σχεδιασμένες έτσι ώστε να αποτελούν κυρίαρχο βρετανικό έδαφος στην Κύπρο και μετά την ανεξαρτησία του νησιού.
Κατά καιρούς, και ιδιαίτερα στα χρόνια του Β΄Παγκοσμίου πολέμου, η Αγγλία χρησιμοποίησε ως στρατιωτικές βάσεις για τις πολεμικές της ανάγκες διάφορα μέρη της Κύπρου, όπως το αεροδρόμιο Λευκωσίας, τα αεροδρόμια που είχε κατασκευάσει κοντά στην Τύμπου και κοντά στη Λακατάμια, το στρατόπεδο Πολεμιδιών, κλπ. Τελικά, και αφού οι αγγλικές στρατιωτικές υπηρεσίες αντιμετώπισαν μεταξύ άλλων και το ενδεχόμενο παροχής ανεξαρτησίας στην Κύπρο, επέλεξαν δυο χώρους στο νησί όπου ανήγειραν τις δυο υπερσύγχρονες και αυτοδύναμες στρατιωτικές τους βάσεις. Οι δυο αυτοί χώροι, όπως καθορίζονται στη συνθήκη συμμαχίας, είναι:
- Ακρωτήρι - Επισκοπή - Παραμάλι (στην επαρχία Λεμεσού).
- Δεκέλεια - Πέργαμος - Άγιος Νικόλαος - Ξυλοφάγου (στις επαρχίες Λάρνακας - Αμμοχώστου).
Οι δυο αυτές περιοχές, όπως αναφέρεται, θέλουν παραμείνει υπό πλήρη βρετανική κυριαρχία, νοουμένου ότι η Μεγάλη Βρετανία δέχεται να μεταβιβάσει την κυριαρχία επί της νήσου Κύπρου στην Δημοκρατία της Κύπρου.
Μέχρι το τέλος του ένοπλου αγώνα των Ελλήνων της Κύπρου για απελευθέρωση τους από του αγγλικό ζυγό, οι δυο αυτές στρατιωτικές βάσεις όχι μόνο είχαν ανεγερθεί, αλλά βρίσκονταν και σε πλήρη λειτουργία. Στις διαπραγματεύσεις για παροχή ανεξαρτησίας στην Κύπρο, η Αγγλία φρόντισε να εξασφαλίσει και επίσημα την ύπαρξη και την απρόσκοπτη λειτουργία των βάσεων αυτών, αν και το ζήτημα της ολικής έκτασης τους, το ζήτημα των διευκολύνσεων για τη λειτουργία τους και άλλα σοβαρά γι’ αυτές θέματα, είχαν τεθεί για διαπραγμάτευση και ρύθμιση τους μετά την τελική συμφωνία για την ίδρυση της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας.
Στις πραγματικά σκληρές διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν, μεταξύ Κύπρου και Αγγλίας, συμφωνήθηκε τελικά οι βρετανικές βάσεις στο νησί να έχουν συνολική έκταση 99 τετραγωνικά μίλια, κι ο χώρος αυτός θ' αποτελεί κυρίαρχο βρετανικό έδαφος στην Κύπρο. Παράλληλα η Αγγλία εξασφάλισε κι έναν τεράστιο αριθμό προνομίων στο υπόλοιπο έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας, που σχετίζονται με τη λειτουργία των βάσεων της.
Λειτουργία των βάσεων: Από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960) μέχρι σήμερα, οι βρετανικές στρατιωτικές βάσεις και εγκαταστάσεις στην Κύπρο λειτουργούν απρόσκοπτα και χωρίς οποιαδήποτε σοβαρά προβλήματα. Στις βάσεις και εγκαταστάσεις αυτές εργοδοτήθηκε και εργοδοτείται εργατικό και υπαλληλικό δυναμικό από την Κύπρο, τόσο Έλληνες όσο και Τούρκοι, ο αριθμός των οποίων δεν είναι πάντα σταθερός.
Διοικητή των βρετανικών βάσεων στην Κύπρο είναι ο αεροπορικός διοικητής των δυνάμεων της Βασιλικής Αεροπορίας(RAF) στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, ο οποίος υπάγεται στο υπουργείο αεροπορίας της Βρετανίας.
Η σημαντικότερη από όλες τις βρετανικές εγκαταστάσεις στην Κύπρο είναι η τεράστια και υπερσύγχρονη βάση Ακρωτηρίου- Επισκοπής.
Στην Επισκοπή βρίσκονται τα αρχηγεία της διοίκησης Περιοχών Κυριάρχου Βάσεως, των Βρεττανικών Δυνάμεων Κύπρου, των Χερσαίων Δυνάμεων Κύπρου (Στρατός) και της RAF (Royal Air Force) Κύπρου. Στο Ακρωτήρι βρίσκεται το στρατιωτικό αεροδρόμιο και οι σχετικές διευκολύνσεις, και οι εγκαταστάσεις διαβιβάσεων στην αλυκή. Στη Δεκέλεια βρίσκονται το Αρχηγείο Φρουράς μαζί με αριθμό μονάδων Στρατού, όπως του Βασιλικού Μηχανικού, ένα εργαστήριο και αποθήκη προμηθειών επίσης τα στρατόπεδα στο Πέργαμος και τον Άγιο Νικόλαο. Στο Κίνγκσφηλντ (Kingsfteld) βρίσκεται δίαυλος προσγειώσεως.
Οι μονάδες του Βρεττανικού Στρατού στην Κύπρο αποτελούνται από:
- Αρχηγείο στην Επισκοπή, με Αρχηγεία Φρουράς στην Επισκοπή και τη Δεκέλεια.
- Ένα τάγμα πεζικού, που έχει τη βάση του στην Επισκοπή. Τα μέλη της μονάδας συνοδεύονται από τους εξαρτώμενους τους.
- Μια μονάδα τεθωρακισμένων οχημάτων, που έχει τη βάση της στην Επισκοπή.
- Το μισό περίπου ενός τάγματος πεζικού, που έχει τη βάση του στη Δεκέλεια, ενώ το υπόλοιπο μισό υπηρετεί στην ΟΥΝΦΙΚΥΠ.
- Το Σύνταγμα Διαβιβάσεων στην ανατολική κυρίαρχη βάση.
- Υπηρεσίες υποστηρίξεως όπως του Βασιλικού Μηχανικού και των Βασιλικών Διαβιβάσεων, Αεροπορικά Σώματα Στρατού με ελικόπτερα Alouette, Βασιλικό Σώμα Μεταφορών, Βασιλικό Σώμα Βαρέος Πυροβολικού Στρατού, και Βασιλική Στρατιωτική Αστυνομία.
- Η 62 Μονάδα Υποστηρίξεως Βασιλικού Μηχανικού (Κύπρος) και η 10 Λιμενική Μονάδα, Βασιλικό Σώμα Μεταφορών, που διαθέτει αριθμό ειδικών οχημάτων για τη διακίνηση εφοδίων, για αεροπορική και θαλάσσια διάσωση και άλλα έργα.
Η Βασιλική Αεροπορία (RAF) στο Ακρωτήρι αποτελείται από:
- Σμήνος Αρ. 84 εφοδιασμένο με ελικόπτερα Wessex Mark 2, που εκτελεί γενικά το ρόλο της έρευνας και της διάσωσης, και προσφέρει υποστήριξη στην ΟΥΝΦΙΚΥΠ.
- Σμήνος Αρ. 34 Συντάγματος RAF Ακρωτηρίου για άμυνα αεροδρομίου.
- Το Νοσοκομείο Πρι γκηπίσσης Μαίρης της RAF, στο Ακρωτήρι.
- Μονάδες Διαβιβάσεων RAF. Περίπου 4.000 στρατιώτες από το Ηνωμένο Βασίλειο εκπαιδεύονται κάθε χρόνο στην Κύπρο, πρόσθετα προς τις μονάδες, που βρίσκονται μόνιμα στο νησί.
Η RAF Ακρωτηρίου παρέχει επίσης διευκολύνσεις για εκπαί δευση μονάδων της RAF που επισκέπτονται την Κύπρο από το Ηνωμένο Βασίλειο και της RAF Γερμανίας. Η εκπαίδευση περιλαμβάνει και ένσφαιρα αεροπορικά πυρά. Υπάρχει μια διεθνώς ανεγνωρισμένη περιοχή εκπαίδευσης για τέτοια πυρά περίπου 25 μίλια στα νότια της χερσονήσου του Ακρωτηρίου, απαλλαγμένη από αεροπορικές και θαλάσσιες γραμμές. Σμήνη βρεττανικών μαχητικών αναχαΐτιστικών αεροσκαφών επισκέπτονται τη βάση Ακρωτηρίου για πέντε εβδομάδες κάθε φορά, για συνολικό διάστημα 45 εβδομάδων σε ένα χρόνο, για τη διεξαγωγή τέτοιων ασκήσεων. Τα αεροπλάνα ελέγχονται από τη μονάδα ραντάρ στον Όλυμπο.
Γίνεται επίσης εκπαίδευση σε αεροσκάφη που έρχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο, όπως Jaguar, Harrier, Buccaneer, Victor, Nimrod και C130, ενώ το Ακρωτήρι είναι και ένας από τους προορισμούς βρεττανικών αεροσκαφών μακράς ακτίνος πτήσεων.
Οι Βρεττανοί θεωρούν τη βάση Ακρωτηρίου ως ανεκτίμητο σταθμό μεταξύ Βρεττανίας και Αφρικής, Μέσης Ανατολής και Άπω Ανατολής. Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα αναφέρουν τη χρησιμοποίηση της βάσης για τη διακίνηση της δύναμης επιτήρησης των εκλογών στη Ζιμπάπουε - Ροδεσία, την προεπαναστατική μεταφορά ξένων υπηκόων από την Περσία, την αρχική εκκένωση από τη Βηρυτό και τη μεταφορά και συντήρηση του βρετανικού στρατιωτικού αποσπάσματος στην πολυεθνική δύναμη στο Λίβανο.
Οι βρεττανικές βάσεις στην Κύπρο παρέχουν εξάλλου επιχειρησιακή βοήθεια, υπηρεσίες εφοδιασμού και ένα σύνταγμα αξιωματικών και οπλιτών στην ειρηνευτική δύναμη των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο (ΟΥΝΦΙΚΥΠ) από τότε που η δύναμη αυτή εγκατεστάθη στο νησί, το 1964.
Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 4.000 Βρεττανοί στρατιώτες στην Κύπρο, εκτός εκείνων που υπηρετούν στην ΟΥΝΦ1ΚΥΠ. Βοηθούνται από 460 πολίτες που έχουν ως βάση τους το Ηνωμένο Βασίλειο, όπως δασκάλους και δημοσίους υπαλλήλους. Μαζί με τις συζύγους και τα παιδιά ο ολικός αριθμός των Βρεττανών στις βάσεις είναι γύρω στις 10.000. Περίπου 3.800 Κύπριοι εργοδοτούνται στις βάσεις, κι απ' αυτούς οι 472 εργάζονται για την ΟΥΝΦΙΚΥΠ.
Οι Αγγλοι λειτουργούν επίσης, πάνω σε εικοσιτετράωρη βάση, το ραδιοσταθμό BFBS (British Forces Broadcasting Service), που μεταδίδει ειδήσεις, μουσική και ποικιλία άλλων εκπομπών, που υπάγονται στις πρόνοιες της συνθήκης εγκαθιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας, που αναφέρουμε πιο πάνω.
Το ραντάρ των Βρεττανών στην κορυφή του Ολύμπου, με τους χαρακτηριστικούς θόλους, είναι ο ψηλότερος σταθμός της RAF σ' ολόκληρο τον κόσμο. Θεωρείται ένα από τα ισχυρότερα ραντάρ στον κόσμο και αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις στη Μέση Ανατολή.
Αποστρατικοποίηση μέρους των Βάσεων
Το 2014 η Κυπριακή Κυβέρνηση και η Μεγάλη Βρετανία συμφώνησαν να επιτρέψουν ώστε μέρος των Βρετανικών Βάσεων να αναπτυχθεί για εμπορική χρήση. Η συμφωνία αυτή τέθηκε σε εφαρμογή στις 16 Μάιου 2022. Η σχετική ανακοίνωση που κυκλοφόρησε έλεγε τα εξής:
«Οι Κυβερνήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Ηνωμένου Βασιλείου ανακοινώνουν την έναρξη της εφαρμογής, στις 16η Μαΐου 2022 της διμερούς Διευθέτησης που υπογράφτηκε το 2014 σχετικά με τη Μη Στρατιωτική Ανάπτυξη στις Βάσεις. Η συμφωνία αυτή, αποτελεί σημαντικό ορόσημο στις μακρόχρονες διμερείς σχέσεις μεταξύ των δύο Κρατών, αντικατοπτρίζοντας τη στενή συνεργασία και τους δεσμούς που μοιραζόμαστε για περισσότερες από έξι δεκαετίες.
Η ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων και της περιόδου διαβούλευσης για περιβαλλοντικά θέματα σηματοδοτεί την έναρξη της εφαρμογής του νέου σχεδιασμού Μη Στρατιωτικής Ανάπτυξης, ενός πολεοδομικού σχεδιασμού ο οποίος θα επιτρέπει περισσότερες ευκαιρίες ανάπτυξης στις περιοχές των Βάσεων.
Διαμορφωμένο από τις δύο Κυβερνήσεις και μετά από διαβούλευση με περιβαλλοντικές και επιχειρηματικές ομάδες, καθώς και τις τοπικές κοινότητες, αυτό το νέο πολεοδομικό σύστημα σημαίνει την άρση πολλών περιορισμών που υφίσταντο στην ανάπτυξη γης και περιουσιών εντός των Βάσεων.
Οι πολεοδομικές ζώνες και διαδικασίες, παρόμοιες με αυτές στην Κυπριακή Δημοκρατία, θα εφαρμοστούν και στις Βάσεις από τις 16 Μαΐου 2022, εξαιρουμένων των περιοχών που σχετίζονται με τις στρατιωτικές ανάγκες των Βάσεων και ζητήματα ασφάλειας. Τα δικαιώματα όλων των ιδιοκτητών γης και περιουσίας θα συνεχίσουν να διασφαλίζονται ανεξαρτήτως χώρου διαμονής, ενώ, παράλληλα, οι περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές θα προστατεύονται.
Η νέα πολιτική, με τους συνοδευόμενους χάρτες, θα δημοσιευτούν στην τελική τους μορφή την 16η Μαΐου 2022 και θα είναι διαθέσιμα στο κοινό. Οι ιδιοκτήτες περιουσιών θα μπορούν από τη 16η Μαΐου 2022 να υποβάλουν αιτήσεις για έκδοση πολεοδομικών και οικιστικών αδειών στο πλαίσιο του νέου σχεδιασμού. Παράλληλα, για περίοδο τεσσάρων μηνών από την δημοσίευση, το κοινό θα έχει το δικαίωμα να υποβάλει ενστάσεις σχετικά με τις πολεοδομικές ζώνες.
Η εφαρμογή της Διευθέτησης είναι η απόδειξη της δέσμευσης των δύο Κρατών να τιμήσουν τις υποχρεώσεις τους, οι οποίες πηγάζουν από τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης και να προστατεύσουν τη ευημερία των υφιστάμενων και μελλοντικών κατοίκων, αλλά και ιδιοκτητών περιουσίας, γενικότερα, στις περιοχές των Βρετανικών Βάσεων».
Πηγή
- Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
