Βαρνάβας άγιος
Στρατιωτικός άγιος τον οποίο αρκετοί μελετητές θεώρησαν ως ένα από τους 300 Αλαμάνους αγίους που είχαν έλθει από την Παλαιστίνη στην Κύπρο κι είχαν ασκητεύσει σε διάφορα μέρη του νησιού. Ο Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 32) τοποθετεί τον άγιο Βαρνάβα, μαζί με τον άγιο Ιλαρίωνα, στο χωριό Περιστερώνα Μόρφου.
Ο άγιος Βαρνάβας δεν πρέπει να συγχύζεται με τον απόστολο Βαρνάβα, ιδρυτή της Κυπριακής Εκκλησίας, με τον οποίο δεν έχει καμιά σχέση.
Σύμφωνα με παλαιά χειρόγραφη ακολουθία των αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος, αυτοί ήταν ευγενείς από την Καππαδοκία κι υπηρετούσαν ως ανώτεροι αξιωματικοί στον στρατό του Θεοδοσίου του Μικρού (408 - 456). Όμως αργότερα εγκατέλειψαν τη στρατιωτική τους σταδιοδρομία κι αφού διαμοίρασαν στους φτωχούς τις περιουσίες τους, έζησαν την υπόλοιπη ζωή τους με ευσέβεια, πίστη κι αγιότητα.
Η ίδια χειρόγραφη ακολουθία, καθώς και η τοπική παράδοση, αναφέρουν ότι μετά τον θάνατο των δυο αυτών αγίων, τα λείψανά τους τοποθετήθηκαν σε ένα κιβώτιο το οποίο μετεφέρθη από τα κύματα στην Κύπρο όπου κι «ἐξεβράσθη ἐπί τά βόρεια μέρη [του νησιού] ἐν τόπῳ λεγομένῳ Στοματίῳ». Ένας ευσεβής Χριστιανός, που λεγόταν Λεόντιος, βρήκε το κιβώτιο με τα λείψανα των δυο αγίων ύστερα από όραμα και, κατά την παράδοση, το μετέφερε στην Περιστερώνα.
Όταν έφθασε στο σημείο όπου κτίστηκε αργότερα η εκκλησία προς τιμήν των δυο αγίων, το κιβώτιο έγινε βαρύ κι ασήκωτο κι ήταν αδύνατο να μετακινηθεί. Η παράδοση αυτή αποτελεί παραλλαγή πολλών παρομοίων παραδόσεων περί λειψάνων αγίων στην Κύπρο.
Η χειρόγραφη ακολουθία των δυο αγίων, καθώς και η παράδοση γι’ αυτούς, συγκρούονται προς την άποψη ότι ο Βαρνάβας και ο Ιλαρίων ήταν μεταξύ των 300 Αλαμάνων αγίων, αφού αναφέρουν ότι μόνο τα λείψανά τους ήλθαν στην Κύπρο. Το γεγονός ότι και οι δυο ήσαν στρατιωτικοί άγιοι, ίσως είναι εκείνο που προκάλεσε την σύγχυση γι’ αυτούς.
Οι άγιοι Βαρνάβας και Ιλαρίων είναι άγνωστοι στους συναξαριστές. Συνεορτάζονται την 21 Οκτωβρίου. Στο χωριό Περιστερώνα Μόρφου υπάρχει εκκλησία στο όνομά τους, που είναι σήμερα ένα από τα πιο σημαντικά βυζαντινά μνημεία της Κύπρου.