Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ανάγεια- Anageia. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας 16 περίπου χμ. στα ΝΔ. της πρωτεύουσας. Ο ποταμός Πηδιάς, που πηγάζει από τα βουνά του Μαχαιρά, περνά από την Ανάγυια προτού διασχίσει τη Λευκωσία και πάρει ανατολική κατεύθυνση προς τον κόλπο της Αμμοχώστου.

Η Ανάγυια, που είναι τοποθετημένη 310 μ. πάνω από τη επιφάνεια της θάλασσας, βρίσκεται στην αριστερή όχθη του Πηδιά, αναπτύχθηκε δε στο άνω μέρος, στις πλαγιές και τους πρόποδες ενός μικρού λόφου, ύψους 333 μ. Σήμερα ο οικισμός έχει επεκταθεί κατά μήκος του κύριου δρόμου Λευκωσίας - Παλαιχωρίου καθώς και σ' άλλες πλευρές του χωριού. Ο λόφος που προστάτεψε το χωριό από πλημμύρες στους περασμένους αιώνες και πρόσφερε ταυτόχρονα το σκληρό έδαφος για την οικοδόμηση του οικισμού, άντεξε στη διάβρωση, χάρη στα σκληρά πυριγενή χαλίκια και τις κροκάλες από τις οποίες αποτελείται.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι), το σύναγμα (αποθέσεις άμμων και χαλικιών της Πλειστόκαινης περιόδου) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ερυθρογαίες και προσχωσιγενή εδάφη.

Αν και το χωριό δέχεται σχετικά χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται γύρω στα 350 χιλιοστόμετρα, ωστόσο χάρη στα εύφορα αλλουβιακά του εδάφη και τις αρδεύσεις, καλλιεργούνται σήμερα νομευτικά φυτά, λαχανικά, πολύ λίγα εσπεριδοειδή, οπωροφόρα και ελάχιστες ελιές. Καλλιεργούνται επίσης στο χωριό τα σιτηρά και λίγα όσπρια. Μερικά ελαιόδεντρα που επιζούν θεωρείται ότι ανάγονται στα χρόνια των Βενετών (Ν. Κληρίδη, Χωριά και Πολιτείες της Κύπρου, Λευκωσία, 1961, σ. 41).

Σχετικά ανεπτυγμένη είναι στο χωριό η κτηνοτροφία αιγοπροβάτων. Τα τελευταία χρόνια άρχισε να αναπτύσσεται και η αγελαδοτροφία.

Από το λόφο, πάνω στον οποίο βρίσκεται ο αρχικός οικισμός, η θέα προς τα δυτικά και βόρεια είναι υπέροχη. Ξεχωρίζει σ' ένα μεγάλο μήκος η κοιλάδα του Πηδιά, τοποθετημένη κυρίως πάνω σε αποθέσεις της Ολόκαινης και Πλειόκαινης γεωλογικής περιόδου, οι τραπεζοειδείς σχηματισμοί ιδιαίτερα κοντά στην Ψημολόφου και οι ποικίλοι γεωμορφολογικοί σχηματισμοί στους πρόποδες του Τροόδους. Στο βάθος δεσπόζει του όλου τοπίου η κορυφογραμμή του Τροόδους με τις κορυφές των Κιονιών και του Ολύμπου.

Η Ανάγυια λόγω κυρίως της γειτνίασής της προς την πρωτεύουσα, γνώρισε μια αλματώδη πληθυσμιακή ανάπτυξη, ιδιαίτερα μετά το 1960. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Η πληθυσμιακή αύξηση, ιδιαίτερα μετά την τουρκική εισβολή του 1974, οφείλεται σ' ένα μεγάλο βαθμό και στη δημιουργία δυο προσφυγικών συνοικισμών.

Βλέπε λήμμα: Πρόσφυγες

Οι παράγοντες της γειτνίασης προς την πρωτεύουσα και η ευχερής συγκοινωνία με τη Λευκωσία ευνοεί και την ανάπτυξη της βιομηχανίας.

Η Ανάγεια συνδέεται με τη Λευκωσία μέσω Λακατάμιας, καθώς και μέσω Ανθούπολης. Ένας άλλος δρόμος συνδέει το χωριό με το Παλαιχώρι και τον Αγρό, ενώ με τα χωριά της υπόλοιπης κοιλάδας του Πηδιά συνδέεται μέσω του οικισμού Εργάτες.

Ιστορικά στοιχεία

Η Ανάγεια περιλαμβάνεται στον κατάλογο των φέουδων που αναφέρει ο de Mas Latrie (L’ ile de Chypre, sa Situation Presente et ses souvenirs du Moyen -Age, Paris, 1879, σ. 404).

Η Ανάγυια ή Νάγυια μνημονεύεται επίσης στο κλασσικό έργο του ίδιου συγγραφέα Histoire de L' ile de Chypre, (τόμος τρίτος σ. 286), όπου αναφέρεται πως στο χωριό εκαλλιεργούντο και αμπέλια. Ο Λοΐζος Φιλίππου αναφέρει πως κατά την ελληνική επανάσταση τό χωρίον ἐδηώθη καί κατεστράφη. Σήμερον ὁπωσδήποτε ἀνέλαβε καί ἀριθμεῖ 20 οἰκογενείας (Λοΐζου Φιλίππου, Τα Ελληνικά Γράμματα εν Κύπρω κατά την περίοδον της Τουρκοκρατίας 1571 - 1878, τόμος Α, Λευκωσία, 1930, σ. 220).

Στα βόρεια της εκκλησίας του χωριού βρίσκονται τα ερείπια παλαιότερης μεσαιωνικής εκκλησίας. Σε παλαιούς χάρτες το χωριό είναι σημειωμένο ως Anaia, ενώ σε μεσαιωνικά κείμενα γράφεται και ως Naya.

Τοπων: Ανάγυια, όνομα προερχόμενο από τη λέξη εννεάγυια (πρβλ. και ονομασίες χωριών Αγυιά, Πεντάγυια κλπ). Η λέξη αγυιά είναι καθαρά ελληνική και σημαίνει δρόμος, οδός (εξού και Αγυιάτης, επίκληση του θεού Απόλλωνα ως προστάτη των αγυιών, δηλαδή των δημοσίων δρόμων). Ανάγυια, λοιπόν, από το εννέα αγυιές = εννιάδρομος. Στην Ελλάδα ο Απόλλων, ως προστάτης των δημοσίων δρόμων, λατρευόταν με την επωνυμία Αγυιεύς, ενώ στη Θεσσαλία, όπως και στην Κύπρο, υπάρχουν χωριά ή και τοπωνύμια με το όνομα Αγυιά.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια