Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Άρχοντας της Σιδώνος, υποστηρικτής του αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β' της Γερμανίας στην Ε' Σταυροφορία των ετών 1228 - 1229. Ήταν ανεψιός του Ιωάννη Ιβελίνου, του «Γηραιού Κυρίου της Βηρυτού». Ο Βαλιάν με τον Γουίδο Α' ντε Ζιμπλέτ και τον Ριχάρδο Φιλαγκιέρι κ.ά. πολλούς έσπευσαν σε βοήθεια του Φρειδερίκου στη Λεμεσό από τη Συρία κατά τον Αύγουστο του 1228 όταν ο τελευταίος ετοιμαζόταν να αποπλεύσει για τους Αγίους Τόπους, αφού είχε κρατήσει ως ομήρους τον Βαλιάνο, τον προσφιλέστερο γιο του «Κυρίου της Βηρυτού», τον άλλο γιο του Ιωάννη της Φότζια (Foggia), τον βασιλιά Ερρίκο Α' κ.ά. Ο «Γηραιός Κύριος της Βηρυτού» Ιωάννης Ιβελίνος, θείος του Βαλιάν, μόλις είχε διαφύγει στη Λευκωσία από τη Λεμεσό, και οργάνωσε την αντίσταση κατά του Φρειδερίκου, αλλά με προσοχή να μη εμφανισθεί ως εμπόδιο στη Σταυροφορία και χωρίς να απορρίψει την αναγνώριση του Φρειδερίκου ως φεουδαλικού κυρίου του λόγω του αξιώματός του ως αντιβασιλιά της Ιερουσαλήμ και επικυριάρχου του βασιλιά της Κύπρου. Βάσει του φεουδαλικού όμως δικαίου έπρεπε στη διάρκεια μιας αντιβασιλείας να επανδρωθούν τα φρούρια με τοπικούς ευγενείς και όχι να κατέχονται από τον αντιβασιλιά. Αυτό ακριβώς έπραξε ο Ιωάννης Ιβελίνος, που ήταν αντιβασιλιάς της Κύπρου από τα τέλη του 1227, με την έγκριση της Υψηλής Αυλής η οποία είχε απορρίψει την κατ' ευθείαν προσφορά του αξιώματος από την βασιλομήτορα και ως τότε αντιβασίλισσα Αλίκη, στον Αίμερυ Μπαρλαί, φίλο του Φρειδερίκου.

Προτού ο Φρειδερίκος αναχωρήσει για τη Συρία στις 2 Σεπτεμβρίου 1228 ελευθέρωσε τους δυο γιους του «Γηραιού Κυρίου της Βηρυτού» αφού οι ευγενείς ορκίστηκαν σ' αυτόν πίστη και υπηρεσία στη Σταυροφορία ως επικυριάρχου αλλά όχι ως αντιβασιλιά της Κύπρου, ενώ ο βασιλιάς ορκίστηκε υποτέλεια στον Φρειδερίκο. Ο ρόλος του Βαλιάν της Σιδώνος στις εξελίξεις αυτές δεν είναι πολύ σαφής, δεν αποκλείεται όμως να συνέβαλε στη συμβιβαστική λύση που αναφέραμε και στη μετέπειτα προσκόλληση των εξαδέλφων του Βαλιάν και Ιωάννη γιων του «Γηραιού Κυρίου της Βηρυτού» στην υπηρεσία του Φρειδερίκου στη Συρία και στην απονομή, στον δεύτερο, του τίτλου «Ιωάννης της Φότζια» από τον αυτοκράτορα. Παρά την αντίδραση στις υπερβολικές απαιτήσεις του Φρειδερίκου και από φίλους του (όπως ο πρίγκιπας Βοημούνδος Δ' της Αντιοχείας - Τριπόλεως, που είχε κι αυτός σπεύσει σε βοήθειά του αλλά τώρα δεν δεχόταν να δώσουν όρκο πίστης σ' αυτόν οι υποτελείς του στο πριγκιπάτο του και διέφυγε στη Συρία προσποιούμενος τον τρελό), οι αυτοκρατορικοί πέτυχαν να γίνουν κύριοι της Κύπρου, και οι δυο βαΐλοι που ο Φρειδερίκος διόρισε για την είσπραξη των εισοδημάτων του νησιού και την παράδοσή τους σ' αυτόν στη Συρία ήσαν ο Βαλιάν της Σιδώνος και ο Γκαρνιέ λ' Αλεμάν.

Παρά την αναταραχή που σημειώθηκε τότε στο νησί και παρά τις υποψίες ότι ο αυτοκράτορας σχεδίαζε να απαγάγει και να σκοτώσει τους Ιβελίνους και τους υποστηρικτές τους, ο «Γηραιός Κύριος» Ιωάννης Ιβελίνος στη διάρκεια της εκστρατείας στη Συρία αρνήθηκε να παραβεί τον όρκο του και να απαγάγει τον βασιλιά Ερρίκο και να εγκαταλείψει τον Φρειδερίκο. Κι όταν εν τούτοις, ο τελευταίος εγκατέλειπε τη Συρία την 1η Μαΐου 1229 ύστερα από πολλές απαράδεκτες ενέργειες που δεν τον κατέστησαν αγαπητό, δεν λησμόνησε να διορίσει βαΐλους της Κύπρου, με την υποστήριξη φρουράς, τον Αίμερυ Μπαρλαί και τέσσερις φίλους του για 10.000 ασημένια μάρκα για μια τριετία, όση ακριβώς χρειαζόταν για να ενηλικιωθεί ο Ερρίκος Α', ορκίζοντάς τους να μη επιτρέψουν ποτέ στον Ιωάννη Ιβελίνο και στο κόμμα του να επιστρέψουν στην Κύπρο ή να εισπράξουν από αυτήν εισοδήματα με βάση το δικαίωμα της αντιβασιλείας. Ταυτόχρονα ο αυτοκράτορας διόρισε τον ανεψιό του «Γηραιού Κυρίου» Βαλιάν της Σιδώνος και τον Γκαρνιέ λ' Αλεμάν βαΐλους στο βασίλειο της Ιερουσαλήμ. Έτσι ο Φρειδερίκος σε κάποιο βαθμό διέσπασε την οικογένεια των Ιβελίνων.

Όταν ο Φίλιππος ντε Νοβάρε, στέλεχος των Ιβελίνων και ποιητής, ήλθε στην Κύπρο για ιδιωτική υπόθεση, συνελήφθη από τους βαΐλους για να αφεθεί σε λίγο και να καταφύγει στο οίκημα των Ιωαννιτών ιπποτών, απ' όπου μπόρεσε κι έστειλε στην Άκρα μυστικό γράμμα σε στίχους σατιρικούς στον σερ Βαλιάν ντ' Ιμπελέν (Ιβελίνο), γιο του «Γηραιού Κυρίου της Βηρυτού», τον άμεσο κύριό του κατά το φεουδαλικό δίκαιο, αν και αυτός ήταν, όπως είδαμε, στην υπηρεσία του Φρειδερίκου.

Στο μεταξύ στις αρχές Ιουλίου ο Ιωάννης Ιβελίνος κατάφερε ν' αποβιβασθεί στα Γαστριά με μικρή δύναμη, με την οποία εισήλθε σε νικηφόρα πολεμική αναμέτρηση προς τους βαΐλους του αυτοκράτορα, που κατέληξε σε ειρήνευση (άνοιξη του 1230). Όταν όμως ο Φρειδερίκος ειρήνευσε, με τον πάπα τον Ιούλιο του 1230 κι έστειλε στη Συρία - Παλαιστίνη τον στρατάρχη του Ριχάρδο Φιλαγκιέρι ως αυτοκρατορικό ληγάτο και βαΐλο του στην Κύπρο και στη Συρία, ο αυτοκράτορας κήρυξε έκπτωτους από τα φέουδά τους τον Ιωάννη Ιβελίνο, τους γιους και τους οπαδούς του τόσο στην Κύπρο όσο και στο βασίλειο της Ιερουσαλήμ, όπου την διαταγή εκτελούσε ο εξάδελφός τους Βαλιάν της Σιδώνος. Όταν ο στόλος του Φιλαγκιέρι έφθασε με τον στρατό του στο κάβο Γάττα, ο Ιωάννης ταυτόχρονα κατέφθασε από τη Βηρυτό, αφήνοντάς την σχεδόν ανυπεράσπιστη, και με τον βασιλιά πήγε στο Κίτι, ενώ ο γιος του Βαλιάν με στρατό πήγε στη Λεμεσό. Οι διαπραγματεύσεις των δυο μερών στο Κίτι απέτυχαν και οι αυτοκρατορικοί έσπευσαν στη Βηρυτό την οποία κατέλαβαν με προδοσία ενός εμπίστου του (απόντος) «Γηραιού Κυρίου» της. Όταν ο Φιλαγκιέρι πήγε στην Ακρα και παρουσιάζοντας τα διαπιστευτήριά του από τον Φρειδερίκο προσπάθησε να κερδίσει την εύνοια των αρχόντων της, ο Βαλιάν της Σιδώνος στηριζόμενος στο Σύνταγμα του βασιλείου της Ιερουσαλήμ κατηγόρησε τον Φιλαγκιέρι ότι παραβίασε τις Ασσίζες* με το να κηρύξει έκπτωτους υποτελείς από τα φέουδά τους, χωρίς τη συγκατάθεση της Αυλής, και μαζί του όλοι οι ευγενείς απαίτησαν από αυτόν να φύγει από την Ιερουσαλήμ και να αποκαταστήσει τον Ιβελίνο. Καθώς η απάντησή του ήταν ασαφής, οι ευγενείς και αστοί της Άκρας ετοιμάστηκαν για αντίσταση της κοινότητάς τους, εκλέγοντας δήμαρχό τους τον Ιωάννη Ιβελίνο, ο οποίος ειδοποιήθηκε σχετικά στην Κύπρο. Όταν ο Ιωάννης με τον βασιλιά Ερρίκο Α' και μεγάλη δύναμη, από την οποία αποσκίρτησαν μερικοί «κρυπτο- αυτοκρατορικοί», έσπευσαν στη Βηρυτό για να την ελευθερώσουν (τέλη 1231 -αρχές 1232), και ο Ιωάννης συγκάλεσε όλους τους συγγενείς του στη Συρία να τον βοηθήσουν, ο ανεψιός του Βαλιάν της Σιδώνος αρνήθηκε να παραστεί, θεωρώντας ακόμη τον εαυτό του, όπως και ο κοντοστάβλης των Ιεροσολύμων Γιούντ ντε Μονπελιάρ, βαΐλο του αυτοκράτορα στη Συρία, παρά τον διορισμό του Φιλαγκιέρι στη θέση αυτή, υπεράνω αυτών. Ωστόσο ο Βαλιάν μαζί με τον πατριάρχη της Ιερουσαλήμ Γερόλδο, τους μαΐστορες των Ναϊτών και των Ιωαννιτών, τον Μονμπελιάρ, τον βαΐλο των Βενετών, τους προξένους των Πισατών και των Γενουατών, και τον αρχιεπίσκοπο Καισαρείας Πέτρο, ήλθαν στη Βηρυτό για να διαπραγματευθούν ειρήνευση. Καθώς η πολιορκία της Βηρυτού από τους Ιβελινικούς ήταν επιτυχής, ο γιος του «Γηραιού Κυρίου» της, σερ Βαλιάν, εστάλη με άλλους να διαπραγματευθούν τον γάμο της Ισαβέλλας, αδελφής του Ερρίκου Α' με τον Ερρίκο Β', γιο του Βοημούνδου της Τριπόλεως, και πέτυχαν. Κάποιες, όμως, ατυχίες των Ιβελινικών στον στρατιωτικό τομέα έδωσαν την ευκαιρία στον Αίμερυ Μπαρλαί και στο κόμμα του (φιλοαυτοκρατορικό) να επιχειρήσουν ανακατάληψη της σχεδόν αφρούρητης τώρα Κύπρου, όπου διέπραξαν ανήκουστες θηριωδίες μαζί με τους Λογγοβάρδους στρατιώτες τους.

Ο Βαλιάν Ιβελίνος τώρα με τη βοήθεια των Γενουατών, που μισούσαν τον Φρειδερίκο, και συνεννοήθηκαν και με τον πατέρα του να λάβουν προνόμια στο νησί — πράγμα που έγινε — αν και δεν μπόρεσε να στείλει στρατό στην Κύπρο λόγω προσωρινής αντιδράσεως του Βοημούνδου Δ', όμως ανακατέλαβε τη Βηρυτό, όταν ο Φιλαγκιέρι απέσυρε τις δυνάμεις του στην απειλούμενη Τύρο. Νέα πολεμική ατυχία των Ιβελίνων στο Καζάλ Ιμπέρτ επέτρεψε στους θριαμβευτές Λογγοβάρδους του Φιλαγκιέρι να διαπεραιωθούν στην Κύπρο με τα λάφυρά τους. Αλλά ο Ιωάννης Ιβελίνος με τη βοήθεια της κοινότητας της Άκρας, του πατριάρχη Γερόλδου, των Γασμούλων Φραγκοσύρων, με δάνεια που συνήψε ο Ερρίκος Β' από διάφορους στη Συρία, στις 30 Μαϊου 1232 ξεκίνησε εκστρατεία από την Άκρα για απαλλαγή της Κύπρου από τους αυτοκρατορικούς. Στην Σιδώνα ενώθηκαν μαζί του οι δυο γιοι του σερ Βαλιάν και Ιωάννης ντε Φότζια, έστω κι αν εθεωρούντο στην υπηρεσία του Φρειδερίκου, καθώς και άλλοι Σιδώνιοι που πήραν φέουδα από τον Ερρίκο. Παρά την υπεροχή των αυτοκρατορικών σε αριθμούς, η αναμέτρηση στην Αμμόχωστο απέβη εναντίον τους και παρεδόθησαν, όπως και οι συνάδελφοί τους στην Καντάρα και αλλού. Οι υποχωρούντες αυτοκρατορικοί ρήμαξαν τους υδρόμυλους της Κυθρέας και τους χειρόμυλους της Λευκωσίας. Στο Αγρίδι (βλ. και λήμμα Αγριδίου μάχη), ο σερ Βαλιάν και οι φίλοι του συνήψαν σκληρές μάχες με τους Λογγοβάρδους, αν και ο Βαλιάν όφειλε να μη ηγείται στρατού λόγω του αφορισμού του (έπειτα από το γάμο του με την συγγενή του Εχίβη ντε Μονμπελιάρ), τον οποίο όμως αψήφησε. Ο πόλεμος στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου, στην Κερύνεια και τις γύρω περιοχές κράτησε πολύ κι είχε εναλλασσόμενες ηρωικές και για τα δυο μέρη φάσεις, και πολλά θύματα και δαπάνες. Τελικά οδήγησε στην επικράτηση των Ιβελίνων και του βασιλιά Ερρίκου Α'.

Στο μεταξύ ο «Γηραιός Κύριος» Ιβελίνος έσπευσε στη Βηρυτό όπου ο αυτοκράτορας προσπάθησε να διατηρήσει την επιρροή του διορίζοντας τον ιππότη Φιλίπ ντε Μωγκαστέλ, φίλο του Φιλαγκιέρι, βαΐλο της Άκρας και περιορίζοντας τον Φιλαγκιέρι, που είχε γίνει μισητός, στο βαϊλάτο της Τύρου. Τη διευθέτηση αυτή δέχθηκαν οι μετριοπαθείς Βαλιάν της Σιδώνος και Γιούντ ντε Μονμπελιάρ, όταν ο Ιωάννης της Καισαρείας, τότε όντας στη Συρία, όρμησε στο ναό της Άκρας όπου θα γινόταν και ένορκη συμφωνία και την έψεξε ως παράνομη, γιατί παραβίαζε άλλη συμφωνία που είχε γίνει στην Υψηλή Αυλή. Όταν η συζήτηση οξύνθηκε, η κοινότητα του Αγίου Ανδρέα της Άκρας έτρεξε ένοπλη φωνάζοντας «σκοτώστε, σκοτώστε»! Στην αναταραχή κινδύνεψαν οι Βαλιάν της Σιδώνος και ντε Μονμπελιάρ, που τους προστάτευσε με δυναμισμό ο Ιωάννης Ιβελίνος της Καισαρείας, καλώντας συγχρόνως τον θείο του «Γηραιό» Ιβελίνο από τη Βηρυτό, που ήλθε κι ανανέωσε τους όρκους των μελών της κοινότητας της Άκρας, η οποία τον ξαναεξέλεξε δήμαρχό της. Ο «Γηραιός» Ιωάννης αρνήθηκε κάθε συμβιβασμό και επέστρεψε στην Κερύνεια, που παραδόθηκε στις δυνάμεις του στις 3 Απριλίου 1233. Η φρουρά της μετεφέρθη στην Τύρο, και έτσι η αυτοκρατορική κατοχή της Κύπρου τέλειωσε. Ο ρόλος του Βαλιάν της Σιδώνος σ' όλο αυτό το διάστημα υπήρξε διφορούμενος ενώ εκείνος του Βαλιάν Ιβελίνου, γιου του «Γηραιού Κυρίου» Ιωάννη, υπήρξε αναμφίβολα ευνοϊκός στην υπόθεση των Ιβελίνων προστατών του θρόνου των Λουζινιανών της Κύπρου (ο «Γηραιός» ήταν θείος του Ερρίκου Β'), παρά την τυπική είσοδό του στην υπηρεσία του αυτοκράτορα, όπως συνέβη με τον αδελφό του Ιωάννη.

Ο Βαλιάν της Σιδώνος πέθανε γύρω στα 1242 ύστερα από δραστηριότητες που δεν σχετίζονται πια με την Κύπρο.