Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Γενικός αρχιστράτηγος της Κύπρου κατά τη διάρκεια της οθωμανικής εκστρατείας για κατάληψη της (2 Ιουνίου 1570- 3 Αυγούστου 1571). Καταγόταν από την Περούτζια της Ιταλίας.

Τους τελευταίους τρεις μήνες του 1569 ο Αστόρρε Βαγλιόνε με τον γενικό προβλεπτή της Κύπρου Λορέντζο Μπέμπο επιθεώρησαν τις οχυρώσεις του νησιού, περιοδεύοντας όλες τις ακτές. Μετά τη λήξη της περιοδείας ήταν κι οι δυο βαριά άρρωστοι, πιθανώς από δηλητηρίαση, από την οποία ο Μπέμπο πέθανε στις 30 Δεκεμβρίου 1569. Ο Βαγλιόνε επέζησε, επέστρεψε στη Βενετία, ανέρρωσε και ξαναήλθε στην Κύπρο στις αρχές του Μαΐου 1570 ως αρχιστράτηγος. Εισήλθε στη Λευκωσία την 1η Μαΐου και θεωρήθηκε η μεγάλη ελπίδα του τόπου για επιτυχή άμυνα κατά των αναμενόμενων Τούρκων εισβολέων. Εάν έμενε στη Λευκωσία, πιθανώς η τύχη του πολέμου θα ήταν διαφορετική. Αλλά επειδή πιστευόταν ότι η Αμμόχωστος θα υφίστατο πρώτη επίθεση των Τούρκων, μετέβη εκεί και δεν του επετράπη από τον διοικητή Νικόλαο Δάνδολο να επιστρέψει στη Λευκωσία την ώρα που ήταν απολύτως απαραίτητος. Προτού πάει στην Αμμόχωστο επιθεώρησε πάλι τις οχυρώσεις στην Κερύνεια, όπου διέταξε βελτιώσεις και έστειλε από τη Λευκωσία στον Άγιο Ιλαρίωνα και στο Βουφαβέντο όλους τους αμάχους που τους θεώρησε περιττούς. Στα δυο αυτά φρούρια πιστευόταν ότι οι Τούρκοι δεν θα έφθαναν.

Στην Αμμόχωστο ο Αστόρρε Βαγλιόνε μαζί με τον Μαρκαντώνιο Βραγαδίνο έφεραν εφόδια και τρόφιμα από την Καρπασία και τη Μεσαορία, πλάτυναν και βάθυναν την τάφρο, αύξησαν τα αποθέματα πολεμεφοδίων, κατεδάφισαν σπίτια και άλλα κτίρια στην περιοχή των τειχών που θεωρούνταν εμπόδια στην άμυνα, κι έκαψαν και κατέστρεψαν όσους κήπους και προμήθειες έξω από την πόλη, ιδίως στα νότια, δεν μπορούσαν να αξιοποιήσουν, μεταφέροντας την ξυλεία μέσα στην πόλη και μετατρέποντας τα προάστια σε έρημο.

Στη Λευκωσία, όπου πήγε πάλι ο Βαγλιόνε, επέβλεψε στην οχύρωση παρά τα συνεχή εμπόδια που του παρενέβαλλε ο Δάνδολος. Έτσι, ο Βαγλιόνε εργαζόταν ο ίδιος με τη βοήθεια Λατίνων και Ελλήνων (αν και αρκετοί Έλληνες αδρανούσαν μη πιστεύοντας ότι επίκειται τουρκική επίθεση, ή κάνοντας ότι δεν πιστεύουν), εξάσκησε πολλούς στην πολεμική τέχνη και ζήτησε ενισχύσεις από τη Βενετία, που δεν ήλθαν. Προσπάθησε να κατασκοπεύσει τις κινήσεις του τουρκικού στόλου με πράκτορες στη Μικρά Ασία, αλλά μάταια. Φυλάκισε τους Εβραίους, Κόπτες, Μαρωνίτες, Αρμενίους, Σύρους και «Ινδούς» ή Αβησσυνίους ως υπόπτους, διέταξε τη δηλητηρίαση των πηγαδιών, το κόψιμο και κάψιμο των δέντρων και των σιτοβολώνων, την καταστροφή των γειτονικών στη Λευκωσία χωριών και την αφαίρεση των ιστίων και ιστών των πλοίων στα λιμάνια. Έφερε 3.000 άνδρες της πολιτοφυλακής από τις επαρχιακές πόλεις στη Λευκωσία και τους οργάνωσε σε 12 ομάδες με Ιταλό καπετάνιο η καθεμιά. Έπειτα ξαναγύρισε στην Αμμόχωστο και με τον Βραγαδίνο συνέβαλαν στην ισομερή (θεωρητική) διανομή των τροφίμων της Μεσαορίας (ζώων και σιτηρών) μεταξύ των «αντιζήλων» Αμμοχώστου και Λευκωσίας, με σύσκεψη στην Άσσια.

Όταν οι Τούρκοι έφθασαν στην Πάφο (1η Ιουνίου 1570), αν πιστέψουμε έκθεση του Ν. Δάνδολου, ο Αστόρρε Βαγλιόνε πήρε την απόφαση να διατάξει τον κόμητα ντε Ρουσιά να την εγκαταλείψει και να μεταβεί κι αυτός στην Αμμόχωστο με το ιππικό και το πεζικό του, κι όταν η Λάρνακα κάηκε από τους Τούρκους, να μεταβεί (ο Ρουσιά) στη Λευκωσία. Άλλες όμως πηγές μιλούν για διαταγή του Δάνδολου προς τον πειθήνιο και προθύμως συμφωνούντα Ρουσιά να μη προβάλει αντίσταση. Μόνο ύστερα απ’ αυτό ο Βαγλιόνε μπήκε οριστικά στην Αμμόχωστο από το σημείο όπου περίμενε τον Ρουσιά στη Μεσαορία, με στόχο να χρησιμοποιήσουν και φραγκομάτους, κάτι που ο Δάνδολος απαγόρευσε επίσης, και έστειλε τον Ρουσιά στη Λευκωσία. Κακή συνεννόηση μπορεί να ήταν μια από τις αιτίες του λάθους.

Στην Αμμόχωστο ο Αστόρρε Βαγλιόνε υπήρξε, με τον Μαρκαντώνιο Βραγαδίνο, πρωταγωνιστής της ηρωικής άμυνας. Κατά τα μέσα του Ιουλίου 1570 ο Λαλά Μουσταφά, αρχιστράτηγος της εκστρατείας, έστειλε απόσπασμα προς την Αμμόχωστο, ενώ πολιορκούσε τη Λευκωσία, για να αποκόψει τις συγκοινωνίες μεταξύ των δυο πόλεων, αλλά με εντολή στους άνδρες να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί μήπως τους επιτεθεί ο Αστόρρε Βαγλιόνε, πράγμα που ακριβώς συνέβη στις 30 Ιουλίου 1570 κοντά στον Άγιο Σέργιο. Εκεί σκότωσε δυο σαντζακμπέηδες και πολλούς στρατιώτες, επαληθεύοντας την πληροφορία των Τούρκων από εξωμότες ότι οι δυο ικανότεροι στρατηγοί των Βενετών ήταν στην Αμμόχωστο. Οι Τούρκοι στα πλοία έξω από την Αμμόχωστο, στο λιμανάκι Κωνστάντζα, από τον αιφνιδιασμό τόσο τρόμαξαν, ώστε νόμισαν ότι είχαν έλθει ενισχύσεις στους Αμμοχωστιανούς.

Στις αρχές Αυγούστου 1570 έγινε προσπάθεια των πολιορκουμένων Λευκωσιατών να ζητήσουν βοήθεια από τον Αστόρρε Βαγλιόνε για να έλθει και ο ίδιος με πυροβολητές να πολεμήσουν εκεί. Οι πρώτοι απεσταλμένοι συνελήφθησαν και σκοτώθηκαν από τους Τούρκους μπροστά στα τείχη της Αμμοχώστου. Το δεύτερο μήνυμα μετέφερε με δυσκολία ένας Ιταλός καπετάνιος του πεζικού, αλλά ύστερα από αρκετές συσκέψεις αποφασίστηκε τελικά από τη συλλογική ηγεσία της Αμμοχωστιανής άμυνας ο Βαγλιόνε να μείνει στην Αμμόχωστο, αν και ο ίδιος αρχικά ήθελε να πάει στη Λευκωσία, πράγμα που οι άλλοι θεώρησαν εξόχως ριψοκίνδυνο και μάταιο.

Εφεξής ο ρόλος του Βαγλιόνε στην άμυνα της Αμμοχώστου υπήρξε γιγαντιαίος. Λαοφιλής και λατρευόμενος από τους άνδρες του, τους αναπτέρωνε το ηθικό, όπως κι ο Βραγαδίνος και άλλοι αξιωματικοί, και τους έκαμνε ικανούς για τα αδύνατα. Βασικός τρόπος μάχης γι' αυτούς ήταν, αντίθετα με τους Λευκωσιάτες στρατηγούς, οι συχνές έξοδοι και έφοδοι κατά των πολιορκητών με πρωταγωνιστή τον Αστόρρε Βαγλιόνε, ιδίως στην περιοχή των σπηλαίων. Σε μια από αυτές (τέλη του 1570), στον Άγιο Αλέξιο, ο Βαγλιόνε μόλις σώθηκε από βολή του τουρκικού πυροβολικού. Ιδιαίτερα θαυμάζονταν οι λαμπρές, ομηρικού τύπου, μονομαχίες του Βαγλιόνε με Τούρκους στην πεδιάδα έξω από τα τείχη, με θεατές στα τείχη τους Αμμοχωστιανούς και στην πεδιάδα τους Τούρκους. Πρόσφερε ακόμη συχνά αμοιβές σ' όσους δικούς του σκότωναν Τούρκους ή τους έριχναν από το άλογο στις μονομαχίες.

Μαζί με τον Βραγαδίνο αποφάσισαν κι έστειλαν στη Βενετία, στις 5 Νοεμβρίου 1570, τον επίσκοπο Ιερώνυμο Ραγκατσόνι και τον Νικόλαο Δυνατό για να ζητήσουν ενισχύσεις, παρά τα πλαστά γράμματα που ο Λαλά Μουσταφά έγραφε προς τον Βενετό βαΐλο στην Κωνσταντινούπολη ότι δήθεν οι πολιορκούμενοι ήθελαν να παραδοθούν.

Αρχηγείο του Αστόρρε Βαγλιόνε ήταν ο πύργος της Αγίας Νάπας, στα τείχη προς τα νότια της πόλης. Όταν στις 25 Μαΐου 1571 ο Βαγλιόνε συνάντησε τον γενίτσαρο απεσταλμένο του Λαλά Μουσταφά προς τον Βραγαδίνο και τον (διοικητή) Τιέπολο για διαπραγματεύσεις (διότι ο Μουσταφά βρισκόταν τότε σε δύσκολη θέση), τον έδιωξε περιφρονητικά υπό τις επευφημίες του στρατού. Σε μια μάχη πέντε ωρών στις αρχές του Ιουνίου 1571, όπου μαχόταν επικεφαλής ο Βαγλιόνε, σκοτώθηκαν 600 Τούρκοι. Στις 9 Ιουλίου 1571 ο Αστόρρε Βαγλιόνε με λίγους άνδρες, Έλληνες, Ιταλούς και Αλβανούς, έσωσε τον προμαχώνα της Λεμεσού, γνωστό ως Ραβέλιν από επικίνδυνη τουρκική επίθεση και κυρίευσε και τουρκική σημαία. Άλλη επιτυχία σημείωσε στις 14 Ιουλίου στην πύλη Λεμεσού, όπου σκότωσε 700 Τούρκους με μια οβίδα, και ο ίδιος κυρίευσε τουρκική σημαία από 13 που έπιασαν οι άνδρες του.

Λίγο αργότερα, ωστόσο, ο επίσκοπος Λεμεσού ικέτευσε στ' όνομα του λαού ολόκληρης της πόλης τον Βραγαδίνο και τον Βαγλιόνε να συνθηκολογήσουν, γιατί δεν υπήρχε πια ελπίδα και τα εφόδιά τους έφθαναν για δέκα μόνο ακόμη μέρες. Έστειλαν, όμως, φρεγάτα στην Κρήτη για βοήθεια, με γνώμη του Βραγαδίνου.

Τέλος, ύστερα από σκληρές μάχες, αφού διαπιστώθηκε ότι μόνο επτά βαρέλια μπαρούτι διέθεταν και καθόλου τρόφιμα, οι πολιορκούμενοι αποφάσισαν κατά την 1η Αυγούστου 1571 να παραδοθούν και ύψωσαν λευκή σημαία. Όμως ο Αστόρρε Βαγλιόνε (μαζί με τον Μαρκαντώνιο Βραγαδίνο) διαμαρτυρήθηκε για την απόφαση και είπε ότι τον πρόδωσε η βενετική σύγκλητος. Ωστόσο στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων μετείχε ενεργά και υποδέχθηκε ο ίδιος τους Τούρκους αξιωματικούς, αντιπροσώπους του Λαλά Μουσταφά. Το βράδυ της 3ης Αυγούστου ο Μαρκαντώνιος Βραγαδίνος και ο Αστόρρε Βαγλιόνε, μαζί με τον Λουδοβίκο Μαρτινέγκο, τον Ιωάννη Αντώνιο Κουιρίνι και άλλους αξιωματικούς και άνδρες, συνολικά 300, βγήκαν από τα τείχη να συναντήσουν τον Λαλά Μουσταφά στη σκηνή του για τις τελικές διευθετήσεις της συμφωνίας. Είναι γνωστή η ξαφνική «οργή» του Τούρκου αρχιστράτηγου κατά του Βραγαδίνου. Ο Βαγλιόνε όταν αντελήφθη την καταπάτηση του λόγου του Λαλά Μουσταφά, τη σύλληψη και δολοφονία των ανδρών της συνοδείας τους, που είχαν καλόπιστα παραδώσει τον οπλισμό τους στους Τούρκους καθώς έμπαιναν στη σκηνή, εξαπέλυσε έντονο κατηγορητήριο κατά του Λαλά Μουσταφά ως επίορκου. Αμέσως οι Τούρκοι του έκοψαν την κεφαλή, την οποία πήρε ο Μουσταφά και την επεδείκνυε θριαμβευτικά στο στρατό του λέγοντας: Ιδού η κεφαλή του μεγάλου υπερασπιστή τής Αμμοχώστου, αυτού που κατέστρεψε τον μισό μου στρατό και μου έδωσε τόση λύπη. Έπειτα αποκεφαλίστηκε και ο Λουδοβίκος Μαρτινέγκο και άρχισε το μαρτύριο του Μαρκαντώνιου Βραγαδίνου.

(Βλ. επίσης λήμμα Αμμόχωστος, εμβόλιμο κείμενο Πολιορκία και άλωση της Αμμοχώστου, 16 Σεπτεμβρίου 1570-5 - Αυγούστου 1571).

Κ.Π.ΚΥΡΡΗΣ