Αβατον και άδυτον
Θεσμός εκκλησιαστικός που ως όρος του Κανονικού Δικαίου σημαίνει την απαγόρευση της εισόδου γυναικών σε αντρικά μοναστήρια και το αντίθετο. Όμως στα γυναικεία μοναστήρια επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση η είσοδος σε κληρικούς για τέλεση λειτουργίας, επίσης σε γιατρούς, τεχνικούς και άλλους όταν τούτο απαιτείται. Επίσης άβατον είναι και τμήμα των ναών όπου η είσοδος επιτρέπεται μόνο σε κληρικούς.
Το άβατον, από το στερητικό α και τη λέξη βατόν (ρ. βαίνω) υπήρχε ως θεσμός και κατά την Αρχαιότητα, σε περίπτωση δε υπόγειου χώρου αυτός ονομαζόταν άδυτον. Σε διάφορες περιπτώσεις η είσοδος σε κάποιους χώρους απαγορευόταν μόνο σε κατηγορίες ανθρώπων, όπως δούλοι, ξένοι, εγκληματίες ή αμύητοι σε μυστηριακές τελετουργίες (όπως λ.χ. ήσαν τα Ελευσίνια Μυστήρια). Ο θεσμός αυτός ίσχυε και στην αρχαία Κύπρο, σε κάποιους ιερούς χώρους. Ο Παυσανίας αναφέρει πέντε χώρους στην Ελλάδα στους οποίους απαγορευόταν η είσοδος στις γυναίκες. Ήσαν ο ναός της Ουρανίας Αφροδίτης στην Αχαΐα, το ιερό του Διός στο Λύκειον όρος, το ιερό του Διός στη Μεγαλόπολιν, ο ναός του Ποσειδώνος στη Μαντίνεια και το τέμενος το αφιερωμένο στις Μεγάλες Θεές στη Μεγαλόπολιν επίσης. Εξάλλου είναι γνωστό ότι στις γυναίκες δεν επιτρεπόταν η είσοδος και παρακολούθηση των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο Στράβωνας αναφέρει ότι και στην Κύπρο, στο ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα, υπήρχε ναός της Ακραίας Αφροδίτης επί υψώματος, που ήταν «άδυτος γυναιξί και αόρατος». Παρόμοια αναφέρει και ο Ευστάθιος στα σχόλιά του στον Όμηρο. Συνεπώς σ’ εκείνο τον ναό όχι μόνο απαγορευόταν η είσοδος στις γυναίκες αλλά τους ήταν και «αόρατος», δηλαδή δεν επιτρεπόταν ούτε να τον πλησίαζαν για να τον έβλεπαν έστω και από απόσταση.
Παλαιότεροι μελετητές παρεξήγησαν αυτή την αναφορά, εκφράζοντας τη γνώμη ότι την είσοδο στις γυναίκες δεν επέτρεπαν οι πόρνες, που δήθεν υπηρετούσαν εκεί, για να μη είχαν ανταγωνισμό. Η άποψη αυτή είναι εντελώς γελοία, εφόσον το άβατον είχε απόλυτη σχέση προς τον σεβασμό του ιερού χώρου, δεδομένου μάλιστα του ότι στον χώρο εκείνο λατρευόταν η Ουρανία Αφροδίτη, που ήταν άσπιλη θεότητα.
Σήμερα το άβατον κατά τον ίδιο τρόπο εξακολουθεί να υπάρχει, ως μοναστηριακός θεσμός σε μερικές περιπτώσεις, με γνωστότερη την περίπτωση της μοναστηριακής πολιτείας του Αγίου Όρους, όπου η παραβίασή του τιμωρείται αυστηρά από τον ποινικό νόμο. Στην Κύπρο η απαγόρευση εισόδου σε γυναίκες εφαρμόζεται στο μοναστήρι του Σταυροβουνίου.