Άχνα
Ο Δήμος της Αγίας Νάπας
Άχνα- Achna. Χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, στη γεωγραφική περιφέρεια των Κοκκινοχωριών, κοντά στη γραμμή Αττίλα και βόρεια της βρεττανικής βάσης της Δεκέλειας. Βρίσκεται πέντε περίπου χμ. στα ΒΑ. της Ξυλοτύμπου, σ' ένα υψόμετρο 50 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Στις 3 Μαρτίου 2022 η Ολομέλεια της Βουλής ενέκρινε τρία νομοσχέδια για τη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης με τα οποία δημιουργήθηκαν συνολικά 20 Δήμοι σε ολόκληρη την Κύπρο από 33 που ίσχυαν από το 2008. Στην Αμμόχωστο δημιουργήθηκαν δύο δήμοι, ο Δήμος Αγίας Νάπας και Δήμος Παραλιμνίου- Δερύνειας. Ο Δήμος Αγίας Νάπας αποτελείται από τους δήμους Αγίας Νάπας και Σωτήρας, καθώς και τις κοινότητες Αυγόρου, Άχνας και Λιοπετρίου
Βλέπε λήμματα: Δήμοι- Δημαρχεία και Δήμοι- Δημαρχεία- Οι 20 Δήμοι της μεταρρύθμισης του 2022
Γεωγραφία
Πάνω στους ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, τους άμμους και τις αμμώδεις μάργες της Πλειστόκαινης γεωλογικής περιόδου αναπτύχθηκαν κυρίως τα εδάφη τέρρα ρόζα και οι καφκάλλες. Αν και η έκταση του χωριού είναι καμπίσια, το υψόμετρο πέφτει στα ΝΑ. του οικισμού σε μια αβαθή κοιλάδα που ακολουθεί ΒΑ. κατεύθυνση.
Πάνω στα κοκκινοχώματα της τέρρα ρόζα και τα εδάφη που δημιουργούνται όταν θρυμματιστεί η ασβεστολιθική κρούστα της καφκάλλας καλλιεργούνται κυρίως πατάτες, εσπεριδοειδή, λαχανικά, νομευτικά φυτά και σιτηρά. Τα ίδια σχεδόν φυτά που καλλιεργούνταν πριν από την εισβολή εξακολουθούν να καλλιεργούνται και μετά το 1974, γιατί ένα τμήμα του χωριού βρίσκεται στη διοίκηση των βρεττανικών βάσεων. Η μισή σχεδόν έκταση του χωριού πριν από την εισβολή καθώς και η μισή έκταση που τώρα βρίσκεται στις βρεττανικές βάσεις αρδεύεται. Παρόλο που η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι πολύ χαμηλή (γύρω στα 330 χιλιοστόμετρα), ωστόσο, λόγω του υδροφόρου στρώματος της νοτιοανατολικής Μεσαορίας ή των Κοκκινοχωριών, οι κάτοικοι επιδόθηκαν από νωρίς σε εντατικής μορφής αρδευόμενες καλλιέργειες. Ακόμη μεταξύ 1960 και 1970 κατασκευάστηκαν στην Άχνα ένα μεγάλο και τρία μικρά υδατικά εμπλουτιστικά έργα.
Αρκετά ανεπτυγμένη ήταν πριν από την εισβολή και η κτηνοτροφία. Στο χωριό το 1973 εκτρέφονταν 6.396 πρόβατα, 1.620 κατσίκες και 78 αγελάδες. Ο αριθμός των προβάτων που εκτρέφονταν στην Άχνα ήταν ο τέταρτος σ' ολόκληρη την επαρχία Αμμοχώστου μετά τη Λύση, το Ριζοκάρπασο και την πόλη της Αμμοχώστου. Μετά την εισβολή, στο Δασάκι Άχνας*, που βρίσκεται στη διοίκηση των βάσεων και στο οποίο στεγάστηκαν οι περισσότεροι κάτοικοι της Άχνας, αναπτύχθηκε η τυροκομία και άλλες βιομηχανίες που ασχολούνται με ζωοτροφές, πτηνοτροφές και επεξεργασία ξύλου.
Ο πληθυσμός της Άχνας σημείωσε αλματώδη αύξηση από το 1881 μέχρι το 1946. Σημειώθηκε κάποια μείωση το 1960, όμως αργότερα, ένα χρόνο πριν από την τουρκική εισβολή, η αύξηση επανηύρε τον προηγούμενό της ρυθμό. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 407 |
| 1891 | 471 |
| 1901 | 564 |
| 1911 | 742 |
| 1921 | 956 |
| 1931 | 1.238 |
| 1946 | 1.986 |
| 1960 | 1.833 |
| 1973 | 1.979 |
| 2011 | 2.087 |
| 2021 | 2.182 |
Οι κυριότεροι λόγοι της πληθυσμιακής αυτής αύξησης ήσαν οι προσοδοφόρες γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, η γειτνίαση του χωριού προς τις βάσεις και η πολύ κοντινή απόσταση από την Αμμόχωστο.
Η Άχνα βρίσκεται δίπλα στο δρόμο Λάρνακας - Αμμοχώστου, καθώς και τον παλαιό δρόμο Λευκωσίας - Αμμοχώστου. Συνδέεται επίσης με τη Μακράσυκα στα ΒΔ., την Αυγόρου στα ΝΑ. και το Δασάκι Άχνας στα Ν.
Ιστορικά στοιχεία
Η Άχνα περιλαμβάνεται στον κατάλογο των λουζινιανο-βενετικών βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί, σε βενετικούς δε χάρτες εμφανίζεται ως Aina. Στο χάρτη του ντε Μας Λατρί παρουσιάζεται ως Athna. Εκτός του ότι το χωριό βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες (περιόδου Βενετοκρατίας και μεταγενέστερους), μνημονεύεται και σε παλαιό χειρόγραφο της περιόδου της Βενετοκρατίας, μεταξύ των χωριών που ανήκαν, διοικητικά, στο διαμέρισμα Σίβουρης.
Βλέπε λήμμα: Σίγουρης ή Σίβουρης κάστρο
Αρχαιότητες
Ο Τζέφρυ μνημονεύει την Άχνα αναφέροντας πως βρίσκεται στον αμαξόδρομο μεταξύ Πύλας και Αμμοχώστου. Χαρακτηρίζει το χωριό ως σύγχρονο που προφανώς κτίστηκε σε καινούργια τοποθεσία πρόσφατα. Ο Τζέφρυ αναφέρει ακόμη πως κοντά στην Άχνα ανακαλύφθηκαν το 1882 έξι αρχαία ιερά στα οποία βρέθηκαν περισσότερα από χίλια λίθινα και πήλινα αγαλματίδια που τα περισσότερα βρίσκονται τώρα στο Βρετανικό Μουσείο.
Ο Σίμος Μενάρδος, έχοντας ως πηγή του τον Max Ohnefalsch - Richter, αναφέρει πως στην Άχνα «εὑρέθησαν δύο τεμένη Ἀρτέμιδος Κυβέλης μετά χιλίων καί πλέον εἰδωλίων, ὑποκειμένων τῶν πλείστων ἐν τῷ Βρεττανικῶ Μουσείῳ καί τινων ἐν τῷ Κυπριακῷ».
Βλέπε λήμματα: Κυβέλη και Άρτεμις
Εκτός από το αρχαίο ιερό της Αρτέμιδος που ανασκάφηκε το 1882 στην περιοχή της Άχνας, υπάρχουν εκεί και άλλες αρχαιότητες. Ο G. Jeffery αναφέρει ότι ανασκάφηκαν συνολικά 6 ιερά, ενώ ο Σίμος Μενάρδος αναφέρει 2. Αρχαιολογική επισκόπηση (1990) έδειξε ότι στην έκταση του χωριού, που δεν βρίσκεται υπό τουρκική στρατιωτική κατοχή, υπάρχουν και πολλοί αρχαίοι τάφοι, διαφόρων χρονικών περιόδων, κι άλλα κατάλοιπα που αποδεικνύουν αρχαία κατοίκηση της περιοχής.
Ο Γκάννις που μελέτησε τις εκκλησίες της Κύπρου, μνημονεύει την εκκλησία της Θεοτόκου του 16ου αιώνα, τη σύγχρονη εκκλησία της Αγίας Μαρίνας του 1885 και στα σύνορα του χωριού το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου του Αλωνιού.
Ο ίδιας συγγραφέας αναφέρει πως η Άχνα «δεν βρίσκεται σε αρχαία θέση, γιατί το μεσαιωνικό χωριό βρισκόταν ένα περίπου μίλι στα νότια».
Ο Περ. Μιχαηλίδης στη Στοιχειώδη Τοπογραφίαν ἢ Πολιτικήν Γεωγραφίαν τῆς Νήσου Κύπρου (1887) αναφέρει πως η Άχνα διέθετε σχολείο από πολύ νωρίς.
Ο σημερινός ταξιδιώτης κατά μήκος του δρόμου Λάρνακας - Αμμοχώστου, αγναντεύει στ' αριστερά του, λίγα μόνο μέτρα από το δρόμο, το ακατοίκητο κεφαλοχώρι της Άχνας με τα ακαλλιέργητα χωράφια γύρω, και τις ορθάνοιχτες πόρτες και τα παράθυρα. Η ημισέληνος κυματίζει σε περίοπτα μέρη του χωριού.
Τοπων: Άχνα, όνομα που προήλθε κατά πάσαν πιθανότητα από την αρχ. λέξη άχνη που υποδηλώνει τον ατμό που αναδύεται από το νερό στην ατμόσφαιρα, την δροσιά ή και την λεπτή σκόνη.
Στην περιοχή του χωριού αναφέρεται ότι κατοίκησαν Έλληνες από τα αρχαία χρόνια. Το 1882 ανακαλύφθηκε στην περιοχή του χωριού Άχνα και ανασκάφηκε από τον Max Ohnefalsch - Richter, για λογαριασμό του Sir Charles Newton, ένα ιερό της θεάς Αρτέμιδος. Ήλθαν τότε στο φως περισσότερα από 1.000 αφιερώματα από λίθινα και πήλινα αγάλματα και ειδώλια ύψους από 20 εκατοστά μέχρι και 5 μέτρα. Τα αφιερώματα αυτά είχαν χρονολογηθεί στον 3ο π.Χ. αιώνα και τα περισσότερα βρίσκονται σήμερα στο Βρεττανικό Μουσείο.
Στο χωριό λειτούργησε κοινοτικό σχολείο πριν από την Αγγλοκρατία.
Σε παλαιούς χάρτες το χωριό είναι σημειωμένο ως Aina ή Atna.
Κατεχόμενο χωριό
Μετά την προσφυγοποίηση των κατοίκων της Άχνας, το 1974, εξαιτίας της τουρκικής εισβολής και κατοχής, το χωριό παρέμεινε έκτοτε ακατοίκητο. Λίγα μόνο οικοδομήματα του χρησιμοποιούνται από τον τουρκικό κατοχικό στρατό. Οι Τούρκοι λεηλάτησαν το χωριό, αφαίρεσαν ακόμη και τις θύρες και τα παράθυρα, και έτσι αυτό παραμένει σήμερα εφιαλτικά έρημο και μισοερειπωμένο. Στις 19 Μαρτίου 1989 οι γυναίκες της ελεύθερης Κύπρου, σε πορεία τους προς το κατεχόμενο τμήμα του νησιού, εισήλθαν στη μισοερειπωμένη Αχνα (μεταξύ αυτών και αρκετές Αχνιώτισσες) και παρά την αντίδραση των Τούρκων στρατιωτών, παρέμειναν εκεί για πολλές ώρες και, μεταξύ άλλων, έψαλλαν και μέσα στην επίσης λεηλατημένη εκκλησία της Αγίας Μαρίνας — την κύρια εκκλησία του χωριού.
Οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να εξαλείψουν κάθε ελληνικό τοπωνύμιο στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, μετονόμασαν την Αχνα σε Düzce, που μπορεί να μεταφραστεί ως επίπεδη τοποθεσία (πεδιάδα).
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια