Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αναφέρεται ως οικισμός κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά, ενώ σημειώνεται και σε καταλόγους της Φραγκοκρατίας ως Achiera και Achira. Σήμερα η ονομασία Αχερά ανήκει σε κοιλάδα βόρεια της κορφής Κρεατός, μεταξύ των χωριών Άγιοι Ηλιόφωτοι και Αγροκηπιά της επαρχίας Λευκωσίας.

 

Στην παρ. 639 του Χρονικού του, ο Λεόντιος Μαχαιράς μιλά για μια καταστροφική επιδρομή ακρίδων στην Κύπρο το 1412 και, μεταξύ άλλων, αναφέρει την περίπτωση κάποιου παπά που είχε πάει στο κτήμα του όπου του επετέθησαν τόσες πολλές ακρίδες «καί τόσον τόν ἐστενοκοπῆσαν καί ἀπόθανεν». Το επεισόδιο αυτό συνέβη, κατά τον Μαχαιρά, «εἰς τό χωργιόν τήν Ἀχεράν».

 

Βλέπε λήμμα: Ακρίδες

 

Επίσης στην παρ. 32 του Χρονικού, κατονομάζοντας τα μέρη της Κύπρου όπου μόνασαν Αλαμάνοι άγιοι, ο Λεόντιος Μαχαιράς γράφει ότι «ασκήτευσαν εἰς τήν Ἀχεράν ὁ ἃγιος   Ἡλιόφωτος, ὁ ἃγιος Αὐξουθένιος, ὁ ἃγιος Παμφοδίτης, ὁ ἃγιος Παμέγιστος καί ὁ ἃγιος Παφνούτιος». Και οι πέντε αυτοί ασκητές είναι γνωστοί με το κοινό όνομα «άγιοι Ηλιόφωτοι» και τιμώνται στο ομώνυμο χωριό κοντά στην περιοχή της Αχεράς, όπου υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη σ' αυτούς που επικοινωνεί με σπηλιά η οποία θεωρείται ως ο τάφος των αγίων.

 

Ο Φλώριος Βουστρώνιος πάντως (16ος αιώνας) αναφέρει την Αχερά τόσο ως τον χώρο άσκησης των αγίων Ηλιοφώτων, όσο και ως φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, που ανήκε πρώτα στο Τάγμα των Ναϊτών ιπποτών. Από δε το 1313, μετά τη διάλυση και καταστροφή του Τάγματος των Ναϊτών, η Αχερά περιήλθε στην κατοχή του Τάγματος των Ιωαννιτών ιπποτών, μαζί με όλη την άλλη τεράστια κτηματική περιουσία των Ναϊτών στην Κύπρο.

 

Στην ίδια περιοχή, το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα δεσπόζει της κοιλάδας της Αχεράς, από την οποία πήρε και το όνομα Άγιος Παντελεήμων της Αχεράς.

 

Βλέπε λήμμα: Παντελεήμονας Αχεράς, Αγροκηπιά

 

Ωστόσο η Αχερά δεν φαίνεται να ήταν οικισμός κατά τις εποχές της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας αλλά μεγάλο αγρόκτημα (τσιφλίκι) στο οποίο θα πρέπει να διέμεναν και οι εργαζόμενοι σ' αυτό αγρότες. Κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας το τσιφλίκι ανήκε στη Μεγάλη Κομμανταρία, παρήγε δε μεταξύ άλλων και κρασί από φυτείες αμπελιών.

 

Βλέπε λήμμα: Μεγάλη Κομμανταρία

 

Αργότερα το τσιφλίκι βρέθηκε στην κατοχή του μοναστηριού του Αγίου Παντελεήμονος. Μετά τη διάλυση του μοναστηριού (που σήμερα επαναλειτουργεί ως μοναστήρι καλογραιών), η περιουσία του περιήλθε στην κατοχή της Αρχιεπισκοπής.

 

Ονομασία

Η ονομασία Αχερά ή Ασ'ερά υπονοεί αρχαιότατη ιστορία της περιοχής την οποία και σχετίζει προς το γειτονικό βασίλειο της Ταμασσού. Η ονομασία δεν φαίνεται να έχει σχέση με τα άχυρα (ή άσ'ερα στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα), όπως μερικοί πιστεύουν, ότι υποδηλώνει δηλαδή περιοχή που παράγει πολλά άχυρα.

 

Βλέπε λήμμα: Ταμασσός

 

Φαίνεται ότι η ονομασία της περιοχής είναι αρχαία και προέρχεται από τη συριακή ονομασία της θεάς Αφροδίτης, που ήταν Ασ'ερά (Ashera). Δεν είναι αποδεδειγμένο κατά πόσο υφίστατο στην περιοχή ομώνυμος οικισμός κατά την αρχαιότητα. Υπάρχουν ωστόσο ενδείξεις ότι η περιοχή της Αχεράς είχε κατοικηθεί στα αρχαία χρόνια και ότι υφίστανται εκεί αρχαία κατάλοιπα, από την Ύστερη εποχή του Χαλκού (1600 - 1050 π.Χ.) και αργότερα. Στην περιοχή έχει γίνει αρχαιολογική επισκόπηση (βλέπε RDAC, 1982, 'Survey of the Akhera Area', σσ. 237 -242). Συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές δεν έχουν γίνει ακόμη, συνεπώς δεν υπάρχουν ούτε τα σχετικά συμπεράσματα.

 

Όμως στην περιοχή της Αχεράς βρέθηκαν συλημένοι τάφοι από όπου προήλθε αριθμός αγγείων που χρονολογούνται στην Ύστερη εποχή του Χαλκού.

 

Βλέπε λήμμα: Εποχή του Χαλκού

 

Η συμβολή της στον αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-59

 

Στο βιβλίο του Αρχιμανδρίτη Βαρνάβα Κουσιάππα «Η Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος Αχεράς και η συμβολή της στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959» γίνεται εκτενής αναφορά στη συμβολή της Μονής κατά τη διάρκεια του αγώνα. Μάλιστα τη Μονή έχει δημιουργηθεί ειδικό μουσείο όπου μεταξύ άλλων εκτίθενται  προσωπικά αντικείµενα των ηρώων Κυριάκου Μάτση και Σάββα Ροτσίδη καθώς και του τοµεάρχη Νίκου Κόσιη και στρατιωτικό εξοπλισµό της εποχής.

 

Όπως αναφέρεται στο βιβλίο , κατά τη διάρκεια του αγώνα των Κυπρίων εναντίoν των Άγγλων κατακτητών, από το 1955 μέχρι το 1959, στην περιοχή της Μονής του Αγίου Παντελεήµονα, έδρασαν οι ήρωες Κυριάκος Μάτσης και Σάββας Ροτσίδης. Ο τοµεάρχης Νίκος Κόσιης, ο οποίος διατηρούσε το αρχηγείο του στις κτηριακές εγκαταστάσεις του Μοναστηριού.

 

Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα, η Μονή διαδραµάτισε αξιόλογο ρόλο στη διεξαγωγή του, όπως και πολλά άλλα µοναστήρια. Η τοποθεσία της Μονής βοήθησε σε αυτό, καθ’ ότι βρίσκεται στη βορειοανατολική πλαγιά του βουνού Κριάτης, ανάµεσα στα χωριά Αγροκηπιά και Μιτσερό, µε τα οποία συνδέεται και οδικώς. Φιλοξενούσε το αρχηγείο του Αρχηγού των Συνδέσµων της Ε.Ο.Κ.Α. Κυριάκου Μάτση, ο οποίος υπηρετούσε ως γεωπόνος στο αγρόκτηµα της Μονής για κάποιο χρονικό διάστηµα. Αργότερα, το αρχηγείο το ανέλαβε ο τοµεάρχης Κοκκινοτριµιθιάς- Μόρφου Νίκος Κόσιης, ενώ µε τη Μονή επίσης συνδέεται στενά και η δράση του ήρωα Σάββα Ροτσίδη.

 

Όπως εξηγεί στην εισαγωγή του βιβλίου του, η σχετικά αποµονωµένη θέση της Μονής συνέτεινε ώστε το κτιριακό συγκρότηµά της να αποτελέσει καταφύγιο και κέντρο τροφοδοσίας των ανταρτών της Ε.Ο.Κ.Α. που δρούσαν στην περιοχή. Με τη Μονή συνδέεται η δράση των αγωνιστών Μιχαλάκη Κωνσταντινίδη, Κώστα Μουσίδη, Αγαθάγγελου Θεµιστοκλέους Ψαρά, Νίκου Κυπριανού, Πέτρου Βρούντου, Παναγιώτη Ττοπούζη, Ανδρέα Βενιζέλου, Ανδρέα Κρασιά, Παναγιώτη Κατσούρη, Γιώργου Γεωργιάδη, Γιώργου Σκουρή, Χαραλάµπους Ευσταθίου, Αντώνη Μεσιούρη, Στέλιου Γεωργίου, καθώς και των αγωνιστών που εργάζονταν στο µεταλλείο Ευρυπίδη Μιχαήλ, Αριστοτέλη Σταύρου, Γεώργιου Μεσαρίτη, Ανδρέα Αργυρίδη και του δασκάλου Αλέξανδρου Βιολάρη.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

«Η Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος Αχεράς και η συμβολή της στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959», Αρχιμανδρίτη Βαρνάβα Κουσιάππα, Λευκωσία, 2021