Αυτοκέφαλο Εκκλησίας της Κύπρου
Με τον όρο αυτοκέφαλον προσδιορίζεται η αυτονομία της Εκκλησίας της Κύπρου, όπως αναγνωρίσθηκε στην Γ' Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου στα 431 μ.Χ. και επικυρώθηκε στα 488 από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ζήνωνα. Η Εκκλησία της Κύπρου είναι η πρώτη από τις δεκαπέντε Αυτοκέφαλες Εκκλησίες που συναποτελούν την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η έδρα της Εκκλησίας της Κύπρου βρίσκεται στο Μέγαρο της Ιέρας Αρχιεπισκοπής Κύπρου μέσα στην Παλιά Λευκωσία.
Πρώτος Επίσκοπος, ιδρυτής και προστάτης υπήρξε ο Απόστολος Βαρνάβας. Πιστεύεται ότι ο τότε αρχιεπίσκοπος της Κύπρου Ανθέμιος, είδε στο όνειρό του τον Απόστολο Βαρνάβα να του φανερώνει τον τόπο ταφής του. Ο Ανθέμιος φτάνοντας στο σημείο εκείνο, βρήκε τα λείψανα του Αποστόλου Βαρνάβα μαζί με το ευαγγέλιο του αποστολιστή Ματθαίου. Ακολούθως, πήγε στην Κωνσταντινούπολη και τα χάρισε στον αυτοκράτορα Ζήνωνα.
Βλέπε λήμμα: Απόστολος Βαρνάβας και Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο
Προνόμια
Το Αυτοκέφαλό της επιβεβαιώθηκε από την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431 μ.Χ.), με τον 8ο κανόνα της.
«...Έξουσι το ανεπηρέαστον και αβίαστον οι των αγίων Εκκλησιών, των κατά την Κύπρον, προεστώτες, κατά τους Κανόνας των οσίων Πατέρων, και την αρχαίαν συνήθειαν, δι΄ εαυτών τας χειροτονίας των ευλαβεστάτων Επισκόπων ποιούμενοι...»
Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ζήνων παραχώρησε το 478 στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου τρία αυτοκρατορικά προνόμια που έχει ως σήμερα:
*να υπογράφει διά κινναβάρεως (με κόκκινο μελάνι),
*να φέρει πορφυρούν μανδύα κατά τις ακολουθίες και
*να κρατεί Αυτοκρατορικό Σκήπτρο αντί της Ποιμαντορικής Ράβδου.
Αυτό έγινε όταν ο τότε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Ανθέμιος προσέφερε στον Αυτοκράτορα το αντίγραφο του Ευαγγελίου του Ματθαίου, που βρέθηκε πάνω στο στήθος του Λειψάνου του Αποστόλου Βαρνάβα, το οποίο βρήκε ο Αρχιεπίσκοπος στον τάφο του Αποστόλου κατόπιν οράματος.
Μητροπολιτικές Περιφέρειες
Η Εκκλησία της Κύπρου χωρίζεται σε διάφορες Μητροπολιτικές Περιφέρειες, οι οποίες είναι οι ακόλουθες:
Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου,
Πολιούχος Άγιος: Απόστολος Βαρνάβας,
Βοηθοί Επίσκοποι: Χωρεπίσκοποι Σαλαμίνος, Καρπασίας, Νεαπόλεως και Μεαορίας.
Έδρα: Λευκωσία.
Ιερά Μητρόπολις Πάφου,
Πολιούχος Άγιος: Άγιος Πανάρετος Επίσκοπος Πάφου, Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος
Βοηθός Επίσκοπος: Χωρεπίσκοπος Αρσινόης.
Έδρα: Πάφος
Ιερά Μητρόπολις Κιτίου,
Πολιούχος Άγιος: Άγιος Λάζαρος.
Έδρα: Λάρνακα
Ιερά Μητρόπολις Κυρηνείας,
Προσωρινή έδρα: Λατσιά
Ιερά Μητρόπολις Λεμεσού,
Πολιούχος Άγιος: Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων Αρχιεπίσκοπος Αλεξανδρείας,
Βοηθός Επίσκοπος: Χωρεπίσκοπος Αμαθούντος.
Έδρα: Λεμεσός
Ιερά Μητρόπολις Μόρφου,
Πολιούχος Άγιος: Άγιος Μάμας.
Προσωρινή έδρα: Ευρύχου
Ιερά Μητρόπολις Κωνσταντίας και Αμμοχώστου,
Πολιούχος Άγιος: Άγιος Επιφάνιος Κωνσταντίας.
Προσωρινή έδρα: Παραλίμνι
Ιερά Μητρόπολις Κύκκου και Τηλλυρίας.
Έδρα: Ιερά Μονή Παναγίας του Κύκκου
Ιερά Μητρόπολις Ταμασού και Ορεινής,
Πολιούχος Άγιος: Άγιος Ηρακλείδιος και Άγιος Μνάσων Επίσκοποι Ταμασού.
Έδρα: Επισκοπειό
Ιερά Μητρόπολις Τριμυθούντος,
Πολιούχος Άγιος: Άγιος Σπυρίδων Τριμυθούντος.
Προσωρινή έδρα: Δάλι
Επαρχίες
Η Εκκλησία της Κύπρου απαρτίζεται από τις ακόλουθες αρχιερατικές Επαρχίες
Αρχιεπισκοπή Κύπρου, με έδρα τη Λευκωσία
Μητρόπολη Πάφου, με έδρα την Πάφο
Μητρόπολη Κιτίου, με έδρα τη Λάρνακα
Μητρόπολη Κυρηνείας, με έδρα την Κυρήνεια
Μητρόπολη Λεμεσού, με έδρα την Λεμεσό
Μητρόπολη Μόρφου, με έδρα τη Μόρφου
Μητρόπολη Κωνσταντίας και Αμμοχώστου, με έδρα την Αμμόχωστο
Μητρόπολη Κύκκου και Τηλλυρίας, με έδρα την Ιερά Μονή Κύκκου
Μητρόπολη Ταμασού και Ορεινής, με έδρα το Επισκοπείο της Επαρχίας Λευκωσίας
Μητρόπολη Τριμυθούντος, με έδρα το Δάλι
Επισκοπή Καρπασίας, με έδρα την Αιγιαλούσα
Επισκοπή Αρσινόης, με έδρα την Περιστερώνα Χρυσοχούς
Επισκοπή Αμαθούντος, με έδρα τον Άγιο Τύχωνα
Ιερά Σύνοδος
Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Κύπρου είναι το ανώτατο εκκλησιαστικό σώμα της Κύπρου, η ανώτατη εκκλησιαστική αρχή η οποία επιλαμβάνεται όλων των ζητημάτων που αφορούν την Κυπριακή Εκκλησία. Πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου είναι ο εκάστοτε αρχιεπίσκοπος Κύπρου και μέλη της οι εκάστοτε μητροπολίτες και χωρεπίσκοποι.
Βλέπε λήμμα: Ιερά Σύνοδος
Η Ιερά Σύνοδος έχει το τεκμήριο της αρμοδιότητας και κατά συνέπεια διασκέπτεται και αποφασίζει για κάθε εκκλησιαστική υπόθεση, για την οποία δεν υπάρχει ρητή πρόβλεψη από τους Ιερούς Κανόνες και τον Καταστατικό Χάρτη. Η Ιερά Σύνοδος διαφυλάσσει τη δογματική, κανονική και λατρευτική τάξη στην Εκκλησία της Κύπρου και διατηρεί την ενότητα της πίστεως και την εκκλησιαστική κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τις λοιπές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Ακόμα, ρυθμίζει τις σχέσεις της Εκκλησίας της Κύπρου με τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, τις Ετερόδοξες Εκκλησίες και Ομολογίες και τα λοιπά θρησκεύματα και μεριμνά για την κήρυξη του Ευαγγελίου και τη διάδοση της πίστεως, επαγρυπνεί για τη θρησκευτική διδασκαλία των πιστών και αποφασίζει για τα αναγκαία μέτρα προς στερέωση και τελείωση στην πίστη και προαγωγή και ανύψωση της κατά Χριστόν ζωής του πληρώματος της Εκκλησίας της Κύπρου.
Αρμοδιότητα της Συνόδου είναι η άσκηση της ανώτατης δικαστικής εξουσίας στην Εκκλησία της Κύπρου, σύμφωνα με τις ειδικές διατάξεις για τα εκκλησιαστικά δικαιοδοτικά όργανα. Η Σύνοδος εποπτεύει το Κεντρικό Εκκλησιαστικό Ταμείο, τον Φορέα Μισθοδοσίας του Εφημεριακού Κλήρου και το Ελεγκτικό Τμήμα της Εκκλησίας της Κύπρου.
Συνοδικές Επιτροπές
Η Ιερά Σύνοδος συγκροτεί Επιτροπές, οι οποίες γνωμοδοτούν και επικουρούν το έργο της.
Πρόεδρος κάθε Επιτροπής είναι Αρχιερεύς και μέλη κληρικοί και λαϊκοί, ειδικοί επί των αντίστοιχων θεμάτων.
Οι Συνοδικές Επιτροπές είναι
Συνοδική Επιτροπή επί των Δογματικών Ζητημάτων
Συνοδική Επιτροπή επί των Διορθοδόξων, Διαχριστιανικών και Διαθρησκευτικών Σχέσεων
Συνοδική Επιτροπή επί των Αιρέσεων
Συνοδική Επιτροπή επί της Λατρείας
Συνοδική Επιτροπή επί του Μοναχισμού
Συνοδική Επιτροπή επί των Νομοκανονικών Ζητημάτων
Συνοδική Επιτροπή επί της Ναοδομίας και της Χριστιανικής Τέχνης
Συνοδική Επιτροπή επί της Παιδείας και της Χριστιανικής Αγωγής
Συνοδική Επιτροπή επί της Νεότητος
Συνοδική Επιτροπή επί της Κοινωνικής Πρόνοιας και του Φιλανθρωπικού έργου
Συνοδική Επιτροπή επί των Ευρωπαϊκών και Διεθνών θεμάτων
Σημερινή σύνθεση Ιεραρχίας
Τα μέλη της Ιεράς Συνόδου, μετά την πρόσφατη Διεύρυνσή της, με σειρά κατά τη τάξει, είναι:
Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου Γεώργιος
Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Πάφου, Υπέρτιμος και Έξαρχος Αρσινόης και Ρωμαίων Τυχικός
Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κιτίου, Υπέρτιμος και Έξαρχος Λάρνακος και Λευκάρων Νεκτάριος
Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κυρηνείας, Υπέρτιμος και Έξαρχος Λαπήθου και Καραβά Χρυσόστομος
Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Λεμεσού και Πρόεδρος Νεαπόλεως, Αμαθούντος και Κουρίου Αθανάσιος
Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Μόρφου και Πρόεδρος Σόλων Νεόφυτος
Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κωνσταντίας και Αμμοχώστου Βασίλειος
Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κύκκου κ. Νικηφόρος (Ηγούμενος Ιεράς, Βασιλικής και Σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας του Κύκκου)
Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Ταμασού και Ορεινής Ησαΐας
Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Τριμυθούντος και Πρόεδρος Λευκάρων Βαρνάβας
Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος (Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου - Βοηθός Αρχιεπισκόπου Κύπρου)
Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Καρπασίας Χριστόφορος (Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου - Βοηθός Αρχιεπισκόπου Κύπρου)
Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Αρσινόης κ. Παγκράτιος (Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Πάφου - Βοηθός Μητροπολίτου Πάφου)
Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Αμαθούντος κ. Νικόλαος (Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Μητροπόλεως Λεμεσού - Βοηθός Μητροπολίτου Λεμεσού)
Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Λήδρας Επιφάνιος (Ηγούμενος Ιεράς, Βασιλικής και Σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας του Μαχαιρά)
Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Χύτρων Λεόντιος (Ηγούμενος Ιεράς Μονής του Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου)
Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Νεαπόλεως Πορφύριος (Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου - Βοηθός Αρχιεπισκόπου Κύπρου)
Ο Θεοφιλέστατος Χωρεπίσκοπος Μεσαορίας Γρηγόριος (Υπάγεται στην Περιφέρεια της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου - Βοηθός Αρχιεπισκόπου Κύπρου)
Βλέπε λήμματα: Ανθέμιος αρχιεπίσκοπος, Ζήνων αυτοκράτορας, Αντιόχεια και Κύπρος
Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου
Γύρω στον 7ο με 9ο αιώνα, έγιναν διάφορες αραβικές επιδρομές στο νησί οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα να καταστραφούν κάποιες Επισκοπές. Για να προστατευτεί ο λαός της Κύπρου, ο τότε Αρχιεπίσκοπος με την βοήθεια του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού Β΄ του Ρινότμητου, μερίμνησε ώστε να μεταφερθούν οι πιστοί στην περιοχή της Κυζίκου κοντά στον Ελλήσποντο μέχρι που σταμάτησαν οι επιδρομές και τότε το νησί ήταν ασφαλές, οπόταν και γύρισε ο λαός πίσω το 698 μ.Χ.Η νέα «χώρα» που έζησαν οι Κύπριοι ονομάστηκε Νέα Ιουστινιανή προς τιμήν του Αυτοκράτορα που συνέβαλε στην ασφάλειά τους και υπήρξε η νέα έδρα του Αρχιεπισκόπου Κύπρου - η οποία αναγνωρίστηκε με τον 39ο κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου το 691 μ.Χ. Έκτοτε, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, φέρει τον τίτλο: Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου.
Βλέπε λήμμα: Ιουστινιανούπολις Νέα
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
