Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ρωμαίος αυτοκράτορας. Γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου 121 μ.χ. και πέθανε στις 17 Μαρτίου 180 μ.χ., γιος του πραιτωριανού Άννιου Ουήρου. Υιοθετήθηκε από τον Αντώνιο Πίο. Ανατράφηκε σε κύκλο που σχετιζόταν στενά με τον αυτοκράτορα Αδριανό, ο οποίος εκτίμησε ιδιαίτερα τις αρετές του. Από το 161 μέχρι το 169 ήταν συναυτοκράτορας μαζί με τον άλλο θετό αδελφό του Λεύκιο Ουήρο. Μετά το θάνατο του τελευταίου (169), ο Μάρκος Αυρήλιος παρέμεινε μόνος στον θρόνο. Κατά την εποχή του συνεχείς πόλεμοι αναστάτωσαν την ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Όπως κι ο Αντώνιος Πίος, ο Αυρήλιος στήριξε την εξουσία του στην τάξη των συγκλητικών.

Ο Μάρκος Αυρήλιος είχε πλατειά μόρφωση. Έγραψε το φιλοσοφικό έργο «Τά εἰς ἑαυτόν», που αποτελείται από 12 βιβλία και θεωρείται το πιο σημαντικό της στωικής φιλοσοφίας. Αξίζει ν' αναφερθεί ότι το έργο του αυτό το έγραψε στην ελληνική γλώσσα. Ήταν ένθερμος οπαδός της στωικής φιλοσοφίας και, όπως γράφει ο Δίων Κάσσιος («Ρωμαϊκῶν ἱστοριῶν τά Σωζόμενα», 72,35.1-2), ο Μάρκος Αυρήλιος ωφελήθηκε πάρα πολύ από τη φιλοσοφία του (Κυπρίου) Ζήνωνος του Κιτιέως, ιδρυτή της στωικής σχολής.

Ο Μάρκος Αυρήλιος τιμήθηκε στην Κύπρο ως αυτοκράτορας, ιδιαίτερα από την πόλη των Σόλων.

Ο Φιλόσοφος και τα ζώα 

Ο Μάρκος Αυρήλιος σε γενικές γραμμές δεν αποστασιοποιείται από την αντίληψη που είχαν για τη φύση ο ιδρυτής του Στωικισμού Ζήνων Κιτίεας και οι οπαδοί του σε όλες τις φάσεις του ενεργού ακαδημαϊκού βίου της Στοάς. Στους Στωικούς γενικώς φύσις και λόγος είναι ταυτόσημα. Τα εις Εαυτόν του Μάρκου Αυρηλίου αποτελούνται από σύντομες ή εκτενέστερες σκέψεις. Δίνουν την εντύπωση συλλογής αποσπασμάτων. Από το έργο αυτό απουσιάζει ο διδακτικός χαρακτήρας που εμφανίζεται στο Σενέκα και τον Επίκτητο. Γενικότερα οι φιλόσοφοι της νεότερης Στοάς δίνουν έμφαση στην ανθρώπινη κοινωνικότητα, και αυτό είναι ακόμα πιο εμφανές στον Μάρκο Αυρήλιο. Είναι ο μόνος στωικός φιλόσοφος που δίνει οδηγίες για τη σωστή στάση των ανθρώπων απέναντι στα ζώα, τονίζοντας το καθήκον του ανθρώπου να επωμισθεί τη φροντίδα τους. Τα έμμεσα καθήκοντα του ανθρώπου προς τα ζώα, επισημαίνονται και από τον John Rawls: «ο άνθρωπος διαφέρει από τα ζώα, όχι μόνο επειδή είναι προικισμένος με Λόγο ή επειδή επινοεί εργαλεία και μεθόδους, αλλά κυρίως επειδή είναι ικανός να κάνει επιλογές· επειδή είναι περισσότερο άνθρωπος, όταν επιλέγει και όχι όταν τον επιλέγουν παρά τη θέλησή του· επειδή είναι ο αναβάτης και όχι το άλογο· επειδή επιδιώκει σκοπούς και όχι απλώς μέσα- σκοπούς που ο καθένας επιδιώκει με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο και όσο πιο πολλοί και διαφορετικοί είναι αυτοί οι τρόποι, τόσο πλουσιότερη γίνεται η ανθρώπινη ζωή».

 Ο John Rawls με τη δεύτερη αρχή της δικαιοσύνης, τη λεγόμενη «αρχή της διαφοράς», λέει ότι οι προνομιούχοι θα πρέπει να προσφέρουν το μεγαλύτερο όφελος στα λιγότερο ευνοημένα μέλη της κοινωνίας μαζί, οι διαφορές πρέπει να λειτουργούν υπέρ των μη προνομοιούχων, καθώς πολλοί φιλόσοφοι είναι απρόθυμοι να μιλήσουν ανοιχτά για «δικαιώματα των ζώων».

Σύμφωνα με το Μάρκο Αυρήλιο: «τοῖς μὲν ἀλόγοις ζῴοις καὶ καθόλου πράγμασι καὶ ὑποκειμένοις, ὡς λόγον ἔχων λόγον μὴ ἔχουσι, χρῶ μεγαλοφρόνως καὶ ἐλευθέρως: τοῖς δὲ ἀνθρώποις, ὡς λόγον ἔχουσι, χρῶ κοινωνικῶς».  Αυτό σημαίνει ότι τα ζώα και γενικά τα πλάσματα που δεν έχουν λογικό πρέπει να αντιμετωπίζονται με ανωτερότητα και ελευθεριότητα από ένα πλάσμα που έχει λογική εφόσον αυτά δεν διαθέτουν λογική. Αντίθετα οι άνθρωποι που διαθέτουν λογική θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με κοινωνικότητα. Αυτή η γενναιόδωρη και ήπια στάση απέναντι στα ζώα υπαγορεύεται από την παραδοχή ότι: «Εἰς μὲν τὰ ἄλογα ζῷα μία ψυχὴ διῄρηται, εἰς δὲ τὰ λογικὰ μία νοερὰ ψυχὴ μεμέρισται, ὥσπερ καὶ μία γῆ ἐστιν ἁπάντων τῶν γεωδῶν καὶ ἑνὶ φωτὶ ὁρῶμεν καὶ ἕνα ἀέρα ἀναπνέομεν, ὅσα ὁρατικὰ καὶ ἔμψυχα».

 Αυτό ίσως να θυμίζει επιχειρηματολογία σχετικά με την ομοιότητα των ανθρώπων ως βάση για την ισότητα. Ο φιλόσοφος προσεγγίζει τα ζώα ίσως περισσότερο "οικολογικά" από ό,τι οι άλλοι Στωικοί, δέχεται ότι τα ζώα έχουν την αίσθηση της συνεργασίας όπως και οι άνθρωποι, η οποία δεν υπάρχει στα φυτά.301 Γενικώς τα ζώα και τα φυτά, έχουν δημιουργηθεί για τον άνθρωπο, ενώ τα ανώτερα όντα που διαθέτουν λόγο δημιουργήθηκαν το ένα για χάρη του άλλου: «κατεσκεύασται δὲ τὰ μὲν λοιπὰ τῶν λογικῶν ἕνεκεν, ὥσπερ καὶ ἐπὶ παντὸς ἄλλου τὰ χείρω τῶν κρειττόνων ἕνεκεν, τὰ δὲ λογικὰ ἀλλήλων ἕνεκεν».  Σε αντίθεση με τα προικισμένα όντα με λογική ψυχή, οι καρποί των φυτών και των ζώων προορίζονται για τον άνθρωπο. «Τὰ ἴδια τῆς λογικῆς ψυχῆς: ἑαυτὴν ὁρᾷ, ἑαυτὴν διαρθροῖ, ἑαυτὴν ὁποίαν ἂν βούληται ποιεῖ, τὸν καρπὸν ὃν φέρει αὐτὴ καρποῦται ῾τοὺς γὰρ τῶν φυτῶν καρποὺς καὶ τὸ ἀνάλογον ἐπὶ τῶν ζῴων ἄλλοι καρποῦνταἰ».

Τα ζώα όμως δεν είναι «res» για το Μάρκο Αυρήλιο, ούτε είναι μηχανές, όπως υποστήριξε ο Descartes. Ο Descartes θεωρεί ότι τα ζώα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μηχανές της φύσης, τα χαρακτηρίζει «αυτόματα». Αποκλείει από τα ζώα τη  δυνατότητα να πράξουν εσκεμμένα. Αντιδιαστέλλει τα ζώα από τους ανθρώπους και τα εξισώνει με τις μηχανές, υποστηρίζοντας ότι η γλώσσα ανήκει μόνο στον άνθρωπο. Υποστηρίζει ακόμη ότι τα ζώα δεν έχουν σκέψεις καθώς δε διαθέτουν τα κατάλληλα όργανα.

 Ο Μάρκος Αυρήλιος υιοθετώντας το δόγμα της scala naturae αναφέρει: «Οἷα ἂν πολλάκις φαντασθῇς, τοιαύτη σοι ἔσται ἡ διάνοια: βάπτεται γὰρ ὑπὸ τῶν φαντασιῶν ἡ ψυχή. βάπτε οὐν αὐτὴν τῇ συνεχείᾳ τῶν τοιούτων φαντασιῶν: οἷον, ὅτι ὅπου ζῆν ἐστιν, ἐκεῖ καὶ εὖ ζῆν: ἐν αὐλῇ δὲ ζῆν ἐστιν: ἔστιν ἄρα καὶ εὖ ζῆν ἐν αὐλῇ. καὶ πάλιν, ὅτι οὗπερ ἕνεκεν ἕκαστον κατεσκεύασται, πρὸς τοῦτο φέρεται: πρὸς ὃ φέρεται δέ, ἐν τούτῳ τὸ τέλος αὐτοῦ: ὅπου δὲ τὸ τέλος, ἐκεῖ καὶ τὸ συμφέρον καὶ τὸ ἀγαθὸν ἑκάστου: τὸ ἄρα ἀγαθὸν τοῦ λογικοῦ ζῴου κοινωνία. ὅτι γὰρ πρὸς κοινωνίαν γεγόναμεν, πάλαι δέδεικται: ἢ οὐκ ἦν ἐναργὲς ὅτι τὰ χείρω τῶν κρειττόνων ἕνεκεν, τὰ δὲ κρείττω ἀλλήλων; κρείττω δὲ τῶν μὲν ἀψύχων τὰ ἔμψυχα, τῶν δὲ ἐμψύχων τὰ λογικά».

O David Sedley αναφορικά με το συλλογισμό αυτό του Μάρκου Αυρηλίου, παρατηρεί ότι όλα τα όντα και όχι μόνο οι άνθρωποι ωφελούνται από την εξυπηρέτηση του σκοπού για τον οποίο δημιουργήθηκαν.

Έτσι δεν εξηγείται μόνο αλλά ίσως και να δικαιολογείται η άποψη του Μάρκου Αυρηλίου, και γενικά των Στωικών, ότι οι κοινές σχέσεις είναι αμοιβαίες, ο σκοπός της δημιουργίας των ζώων είναι η συμβιωτική σχέση με τον άνθρωπο.

Πηγή: Η φιλοσοφία των Στωικών και η στάση τους απέναντι στα ζώα