Αυδήμου
Αυδήμου-Avdimou. Χωριό της επαρχίας Λεμεσού, 13 περίπου χμ. δυτικά της Επισκοπής. Το χωριό, σημαντικό διοικητικό κέντρο της περιοχής του κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, αποτέλεσε διοικητικό κέντρο ομώνυμου κατηλλικιού (διαμερίσματος) κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η εγκατάσταση στο χωριό Οθωμανών διοικητικών υπαλλήλων και άλλων, οδήγησε στον εκτοπισμό των Ελλήνων κατοίκων του και, τελικά, στον εκτουρκισμό του. Οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του χωριού το εγκατέλειψαν μετά το 1974 κι εγκαταστάθηκαν στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, οπότε στην Αυδήμου κατοίκησαν Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες.
Στο νότιο τμήμα κυριαρχούν οι αποθέσεις (ιδιαίτερα οι μάργες) της Πλειόκαινης, ενώ στο υπόλοιπο βρίσκονται κρητίδες, μάργες και μαργαϊκές κρητίδες της Μέσης Μειόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στο μητρικό πέτρωμα αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη, τέρρα ρόζα και ξερορεντζίνες που δέχονται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 450 χιλιοστόμετρα.
Το κύριο μορφολογικό χαρακτηριστικό του χωριού είναι οι ήπιες διακυμάνσεις που παρουσιάζουν οι κρητίδες ύστερα από σχετική διάβρωση. Δεν απουσιάζουν οι κουέστας, μια και το χωριό βρίσκεται στην περιοχή όπου το γεωμορφολογικό αυτό φαινόμενο κυριαρχεί. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του ποταμού της Αυδήμου. Κοντά στο χωριό ο ποταμός έχει εκβαθύνει την κοίτη του, δείχνει δε σημάδια ενός ανανεωμένου κύκλου διάβρωσης.
Ολόκληρη η διοικητική έκταση του χωριού παρουσιάζει μια κλίση από τα βόρεια προς τα νότια. Το υψόμετρο από 300 μ. μεταξύ Αυδήμου - Πραστειού, πέφτει στα 100 μ. κοντά στον οικισμό και στα 20 μ. μεταξύ του κύριου δρόμου Λεμεσού - Πάφου και της θάλασσας.
Πάνω στο κιμωλιούχο και μαργαϊκό τοπίο της Αυδήμου με τις ήπιες εξάρσεις του εδάφους καλλιεργούνται αμπέλια (κυρίως επιτραπέζιων ποικιλιών), σιτηρά, νομευτικά φυτά, όσπρια, λαχανικά, λίγα εσπεριδοειδή και χαρουπιές.
Κτηνοτροφία
Σχετικά ανεπτυγμένη είναι και η κτηνοτροφία.
Αν και οι Ελληνοκύπριοι που εγκαταστάθηκαν στο χωριό μετά την εισβολή είναι περίπου οι μισοί εκείνων που κατοικούσαν στο χωριό το 1973, ωστόσο στον τομέα της κτηνοτροφίας εισήγαγαν για πρώτη φορά την αγελαδοτροφία και τη χοιροτροφία, αύξησαν στο διπλάσιο την αιγοτροφία, εισήγαγαν στο χωριό κουνέλια και περιστέρια και αύξησαν κατά πολύ τα κοτόπουλα. Πολύ λίγο υστερούν στον αριθμό των προβάτων.
Αγροτικό κέντρο
Η Αυδήμου πριν από την εισβολή ήταν ένα μεγάλο αγροτικό κέντρο. Ο πληθυσμός του χωριού αυξήθηκε σταθερά από το 1881 μέχρι το 1973. Η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού μεταξύ 1960 και 1973 πρέπει να αποδοθεί κυρίως σε πολιτικούς παράγοντες. Η Αυδήμου μαζί με την Επισκοπή κατέστησαν τα δυο κέντρα της παράνομης «προσωρινής τουρκοκυπριακής διοίκησης» ολόκληρης της δυτικής Λεμεσού. Σ' αυτό συνέβαλε η γειτνίαση πέντε τουρκοκυπριακών χωριών (Αυδήμου, Παραμάλι, Αλέκτορα, Πλατανίσκια και Άγιος Θωμάς). Επίσης οι Τουρκοκύπριοι μεικτών γειτονικών χωριών, κατέφυγαν στην Αυδήμου μετά το 1963 αφού εγκατέλειψαν τα χωριά τους με εντολές της εξτρεμιστικής ηγεσίας τους.
Βλέπε λήμμα: Διακοινοτικές ταραχές
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 373 |
| 1891 | 398 |
| 1901 | 427 |
| 1911 | 525 |
| 1921 | 575 (550 Τουρκοκύπριοι και 25 Ελληνοκύπριοι) |
| 1931 | 582 (523 Τουρκοκύπριοι και 59 Ελληνοκύπριοι) |
| 1946 | 715 (712 Τουρκοκύπριοι και 3 Ελληνοκύπριοι) |
| 1960 | 912 (906 Τουρκοκύπριοι, 5 Ελληνοκύπριοι και 1 άλλης εθνικότητας) |
| 1973 | 1.267 (όλοι Τουρκοκύπριοι) |
| 1976 | 486 (Ελληνοκύπριοι) |
| 1982 | 700 |
| 1992 | 637 |
| 2001 | 614 |
| 2011 | 535 |
| 2021 | 563 |
Στην Αυδήμου δημιουργήθηκε προσφυγικός συνοικισμός.
Η Αυδήμου εξυπηρετείται με ένα ευχερές συγκοινωνιακό δίκτυο. Στα νότια του οικισμού βρίσκεται ο κύριος δρόμος Λεμεσού - Πάφου καθώς και ο δρόμος προς τον όρμο της Αυδήμου. Στα ΒΔ. το χωριό συνδέεται με την Ανώγυρα και τον Άγιο Θωμά, ενώ στα Β. συνδέεται με το Πραστειό και την Πάχνα.
Μέρος της Αυδήμου, στο νότιο τμήμα των διοικητικών της ορίων, περιλαμβάνεται στο έδαφος των βρεττανικών βάσεων.
Βλέπε λήμμα: Βάσεις βρετανικές
Ιστορικά στοιχεία
Η Αυδήμου περιλαμβάνεται στον κατάλογο των λουζινιανο-βενετικών φέουδων του ντε Μας Λατρί και σε βενετικούς χάρτες εμφανίζεται ως Avdimo. Με το ίδιο όνομα κατά τη Βενετοκρατία υπήρχε και διαμέρισμα που περιλάμβανε αρκετά χωριά γύρω από τη σημερινή Αυδήμου. Ο ντε Μας Λατρί την αναφέρει ως Avdimou και Avdimo.
Ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει πως άλλος ένας άγιος Κασιανός βρισκόταν στην Αυδήμου και γιορταζόταν την τελευταία μέρα του Φεβρουαρίου καθώς και στις 4 Δεκαμβρίου, και το μνήμα του βρισκόταν εκεί επίσης. Ο Μαχαιράς αναφέρει και την άφιξη Σαρακηνών στον όρμο της Αυδήμου, λέγοντας ότι τον Ιούνιο του 1426 μετά Χριστόν, έστειλε ο σουλτάνος τον Τανγκριβέρ Μωχάμεντ με 150 καράβια και γαλέρες και εμπορικά, με 500 Μαμελούκους και 2.000 Τούρκους και 600 Άραβες, που έφθασαν στην Κύπρο την 1η Ιουλίου και αποβιβάστηκαν στα Λινίδια, στην περιοχή της Αυδήμου. Και μόλις αποβιβάστηκαν, σύμφωνα με τον Μαχαιρά, επιτέθηκαν στο Κάστρο της Λεμεσού το οποίο είχε κτίσει ο βασιλιάς Ιανός... Για το ίδιο γεγονός γράφει και ο ντε Μας Λατρί που αναφέρεται στην περιοχή Λειβάδια, στην μικρή πεδιάδα στα νότια της Αυδήμου.
Βλέπε λήμμα: Μαμελούκοι και Κύπρος
Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός γράφει πως ο «Αὐδήμων ἐκ Τύρου... ἐδίωξεν τόν γνήσιον Βασιλέα Σαλαμίνης καί ἒγινεν αὐτῆς Τύραννος, ὑπετάχθη εἰς τόν τῆς Περσίας Ἀρταξέρξην, ἀλλ' ὑπό τοῦ Εὐαγόρου Ἀθηναίου καταπολεμῆται καί ἀπεδιώκεται τῆς Σαλαμίνης, ὂντος συμπεραίνεται νά ἐκατοίκησε καί τήν Κωμόπολιν Αὐδήμουν.» Κατά τον Σίμο Μενάρδο «ὂντως ὁ Αύδήμων ἠδύνατο νά μετατυπωθῇ Αὐδῆμον, ἀλλ’ Αὐδήμου πιθανόν νά ελέχθη καί ἀντί Εὐδήμου ἐξ ὀνομαστικῆς Εὔδημος.»
Η Αυδήμου κατά τον Μεσαίωνα και μετά
Ο Γκάννις αναφέρεται στην σπουδαιότητα του χωριού κατά τα μεσαιωνικά χρόνια. Ο Α. Σακελλάριος αναφέρεται στην Αυδήμου με κατοίκους χριστιανούς και μωαμεθανούς. Αναφέρει ακόμη πως «ἐν τῇ παραλίᾳ τῆς Αὐδήμου ἠγέρθησαν ἀποθῆκαι πρός ἐναπόθεσιν τῶν ἐντεῦθεν ἐξαγομένων προϊόντων.» Ακόμη και σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να δει τις δυο-τρεις πλινθόκτιστες, ερειπωμένες πια αποθήκες των χαρουπιών στον όρμο της Αυδήμου.
Σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό η Κύπρος «μετά τόν Μέγαν Κωνσταντῖνον διηρέθη εἰς Δεκατέσσαρας Ἐπαρχίας ἢ περιοχάς», μια από τις οποίες ήταν και η Αυδήμου. Η διαίρεση αυτή συνεχίστηκε και κατά την περίοδο των Λουζινιανών, όμως αργότερα οι επαρχίες περιορίστηκαν σε δώδεκα, περιλαμβανομένης πάλι της Αυδήμου.
Βλέπε λήμμα: Αυδήμου κατηλλίκι
Αναφέρεται ακόμη πως στην περιοχή της Αυδήμου περιλαμβάνονταν 22 χωριά. Όσον αφορά τη διοίκηση των επαρχιών ο Κυπριανός αναφέρει πως στην «Αὐδήμουν, Μαζωτόν, Πεντάγυιαν καί Χρυσοχοῦν, ἐκλέγοντο ἀπό τήν Ἂνω Αὐλήν Εὐγενεῖς Κύπριοι, οἳτινες ὠνομάζοντο φραντζέζικα Τζιβιτάνοι.»
Κατά τον Μεσαίωνα το χωριό ήταν κέντρο βαρωνίας κι ανήκε στον ευγενή Ιωάννη ντ' Ιμπελέν, κόμητα της Γιάφφας.
Το τζαμί του χωριού κτίστηκε στον χώρο παλαιάς εκκλησίας.
Τίποτε δεν έχει σωθεί από το μεσαιωνικό χωριό, ένα χιλιόμετρο νοτιότερα, το οποίο αναφέρει ο Λεόντιος Μαχαιράς, εκτός από τους τοίχους της εκκλησίας της Παναγίας.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, αλλά και κατά την Αγγλοκρατία, η Αυδήμου ήταν το κέντρο ενός των τριών διαμερισμάτων της επαρχίας Λεμεσού (διαμερίσματα Λεμεσού, Κοιλανίου και Αυδήμου).
Τοπων: Αυδήμου, ονομασία για την προέλευση της οποίας υπάρχει η εκδοχή ότι εκεί είχε καταφύγει ο Αβδήμων, Φοίνικας ηγεμόνας και τύραννος της Σαλαμίνας, μετά την εκδίωξή του από τον Ευαγόρα Α' το 411 π.Χ., που έδωσε και το όνομά του στον οικισμό. Ωστόσο πιθανότερη θεωρείται η εκδοχή ότι το χωριό είχε πάρει το όνομά του από τον πρώτο του οικιστή που ονομαζόταν Εύδημος, συνεπώς αρχικά (του) Ευδήμου και Αυδήμου.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
