Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η πιο μεγάλη τραγωδία για την πόλη υπήρξε η κατάληψή της από τους Τούρκους εισβολείς στις 16 και 17  Αυγούστου 1974, αν και ήταν ευρύτατα γνωστό ότι δεν προβλεπόταν από το σχέδιο Αττίλας Β'. Η εγκατάλειψή της από τις αρχές και τον πληθυσμό δημιούργησε κενό, που τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής εκμεταλλεύθηκαν απροσδόκητα και για τα ίδια. Όταν οι Τούρκοι εισβολείς έφθασαν στην περιοχή του νοσοκομείου και του Τουρκικού Λυκείου είδαν προς το ξενοδοχείο «Σαβόυ» κάποιον να περιφέρεται ˙ ήταν Άγγλος ιερέας που έθαβε Έλληνες νεκρούς και βοηθούσε τραυματίες. Τον φώναξαν και τον ρώτησαν αν εστάλη να ρυθμίσει μαζί τους τα σύνορα παλαιάς Αμμοχώστου και Βαρωσίων, Όταν τους απάντησε αρνητικά, οι Τούρκοι κατάλαβαν ότι καμιά αρχή δεν λειτουργούσε ούτε υπήρχε πια στην έρημη πόλη, και προχώρησαν στην κατάληψή της στις επόμενες λίγες μέρες. Το θλιβερό είναι ότι αυτά έγιναν ενώ από την αρχή της εισβολής (20 Ιουλίου 1974) το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης (που ήταν πια χωριστό από εκείνο της παλαιάς, μετά την διχοτόμηση των δήμων στα 1958) είχε διακηρύξει την αποφασιστικότητα της πόλης να κρατήσει πάση θυσία τον έλεγχο του λιμανιού, το οποίο για πρώτη φορά τώρα οι Τούρκοι ένοπλοι των τειχών χτυπούσαν αμείλικτα, προκαλώντας σκληρές μάχες με τους Έλληνες υπερασπιστές του. Ωσότου φθάσουν τα τουρκικά στρατεύματα στην πόλη, η αντίσταση είχε καταρρεύσει, με πρώτους φυγάδες τις αρχές, πολιτικές, στρατιωτικές και αστυνομικές, που γνώριζαν ότι η πόλη εκτός των τειχών δεν επρόκειτο να καταληφθεί.

Πόλη φάντασμα από τον Αύγουστο του 1974: Από τον Αύγουστο του 1974, η εκτός των τειχών πόλη της Αμμοχώστου μένει κλειστή και ακατοίκητη, της εδόθη δε ο χαρακτηρισμός της «πόλης- φαντάσματος». Οι Τούρκοι αντιμετώπισαν διεθνείς αντιδράσεις σε κάθε προσπάθειά τους να εποικίσουν την Αμμόχωστο, ενώ καμιά διεθνής αντίδραση δεν σημειώθηκε για τον εποικισμό της Κερύνειας, της Μόρφου και όλων των άλλων κατεχομένων από το 1974 περιοχών. Τούτο οδηγεί στο συμπέρασμα πως ειδικά στην περίπτωση της Αμμοχώστου τα όποια σχέδια που τυχόν υπάρχουν, ή έστω οι όποιες σκέψεις ξένων που ασχολούνται με την επίλυση του Κυπριακού, θεωρούν την εκτός των τειχών πόλη ως το μοναδικό τμήμα των κατεχομένων εδαφών της Κύπρου που ήταν δυνατό να επιστραφεί στους Έλληνες Κυπρίους. Τούτο φαίνεται πως σε κάποιο στάδιο είχε παραδεχθεί και ο ηγέτης των Τουρκοκυπρίων Ραούφ Ντενκτάς ο οποίος, όμως, δεν προέβη σε καμιά προσφορά που να μη προϋποθέτει οδυνηρά εκ μέρους των Ελλήνων Κυπρίων ανταλλάγματα. Είναι φανερό πως οι τουρκικές δυνάμεις κατοχής και, κατ' επέκταση, η Άγκυρα, εξακολουθούν να κατέχουν την άδεια Αμμόχωστο για διαπραγματευτικούς σκοπούς, ενώ όποτε κρίνουν καλό, προχωρούν και σε είδος εκβιασμού αφήνοντας να διαρρεύσουν «πληροφορίες» για εποικισμό της ή και επιτρέποντας πολύ περιορισμένο «πειραματικό» εποικισμό στα κράσπεδα της πόλης (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ).

Ειδικά το θέμα της Αμμοχώστου απασχόλησε επανειλημμένα και το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Οι προτάσεις που η ελληνική κυπριακή πλευρά υπέβαλε στις 10 Φεβρουαρίου του 1975, αποτελούμενες από 9 σημεία, δεν έκαναν ιδιαίτερη αναφορά στην Αμμόχωστο, όμως άφηναν σαφώς να υπονοηθεί ότι η πόλη θα περιλαμβανόταν μεταξύ των περιοχών που θα βρίσκονταν υπό ελληνοκυπριακό έλεγχο (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ).

Τον Απρίλιο του 1978 υπεβλήθησαν προτάσεις για το Κυπριακό εκ μέρους των Τουρκοκυπρίων, που περιλάμβαναν και εισήγηση σχετικά με την Αμμόχωστο. Γινόταν σαφές στις προτάσεις αυτές ότι η πόλη της Αμμοχώστου θα παρέμενε κάτω από τον έλεγχο των Τούρκων αλλά θα επιτρεπόταν σε ένα αριθμό Ελληνοκυπρίων ξενοδόχων και επιχειρηματιών, που δεν θα ξεπερνούσε τις 5.000, να εγκατασταθεί στην πόλη για την επαναλειτουργία των εκεί επιχειρήσεων, κυρίως των τουριστικών. Οι προτάσεις αυτές απερρίφθησαν από την ελληνική κυπριακή πλευρά.

Το λεγόμενο αμερικανικό σχέδιο που υποβλήθηκε το Νοέμβριο του 1978 περιελάμβανε και ένα «παράρτημα» για τα Βαρώσια, που σε πιστή μετάφραση έλεγε: «Τα μέρη των διακοινοτικών συνομιλιών θα πρέπει να συνεργασθούν με τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών και με τους αντιπροσώπους του για τη ρύθμιση των όρων μιας σύντομης επανεγκατάστασης στην περιοχή των Βαρωσίων. Οι ακόλουθες γενικές γραμμές θα πρέπει να κυριαρχήσουν:

α) Η περιοχή για επανεγκατάσταση θα πρέπει να περιλάβει τις εκτάσεις που βρίσκονται ανατολικά του χωριού Άγιος Νικόλαος και προς τα νότια της παλιάς οδού Λευκωσίας -Αμμοχώστου. Στον καθορισμό της ακριβούς περιοχής για την επανεγκατάσταση θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ανησυχίες της τουρκοκυπριακής πλευράς για την ασφάλεια της παλιάς Αμμοχώστου και του λιμανιού της Αμμοχώστου.

β) Η περιοχή της επανεγκατάστασης θα πρέπει να διοικείται υπό την εποπτεία των Ηνωμένων Εθνών και θα πρέπει να θεωρείται ως προέκταση της σημερινής νεκρής ζώνης των Ηνωμένων Εθνών. Θα πρέπει να υπάρχει ένας Ελληνοκύπριος και ένας Τουρκοκύπριος σύνδεσμος με τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών για το σκοπό αυτό. Οι κυπριακοί νόμοι και κανονισμοί θα ισχύουν στην περιοχή της επανεγκατάστασης.

γ) Προϋποτίθεται ότι πολλοί κάτοικοι της περιοχής της επανεγκατάστασης θα δικαιούνται να επιστρέψουν κατά βούληση. Δεν θα υπάρχει προκαθορισμένος αριθμητικός περιορισμός.

δ) Εκείνοι που θα επιστρέψουν στην περιοχή της επανεγκατάστασης δεν θα υπόκεινται σε περαιτέρω χωρίς τη θέλησή τους μετακινήσεις».

Το αμερικανικό σχέδιο απορρίφθηκε από την ελληνική κυπριακή πλευρά.

Στις 18 και 19 Μαΐου του 1978 πραγματοποιήθηκε η λεγόμενη «συνάντηση κορυφής» του τότε προέδρου Κυπριανού με τον τότε ηγέτη των Τουρκοκυπρίων Ραούφ Ντενκτάς, στην παρουσία του τότε γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Κούρτ Βάλντχαϊμ, που προήδρευσε. Η «συμφωνία κορυφής» που επιτεύχθηκε, αποτελείτο από 10 σημεία, εκ των οποίων το υπ' αριθμόν 5 προνοούσε όπως δοθεί προτεραιότητα στη συζήτηση του θέματος των Βαρωσίων για επανεγκατάσταση των κατοίκων στην πόλη, υπό την προστασία των Ηνωμένων Εθνών, και σε συνδυασμό προς την έναρξη συνομιλιών για τις δυο πτυχές του Κυπριακού, τη συνταγματική και την εδαφική. Στη συμφωνία αυτή δεν υπήρξε συνέχεια.

Στις 9 Αυγούστου του 1980 υπεβλήθη η λεγόμενη εναρκτήρια δήλωση (opening statement) του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Κούρτ Βάλντχαϊμ, όπου γινόταν ξανά αναφορά σε επανεγκατάσταση στα Βαρώσια σύμφωνα προς το σημείο 5 της συμφωνίας της 19ης Μαΐου του 1978.

Στις 5 Αυγούστου του 1981 η τουρκοκυπριακή πλευρά υπέβαλε προτάσεις για τα Βαρώσια, που συνοδεύονταν και από χάρτη της περιοχής της πόλης που δυνατό να απελευθερωνόταν. Η περιοχή αυτή κάλυπτε μόνο το 15% περίπου της έκτασης του ελληνικού τομέα της πόλης. Επανάληψη των ιδίων περίπου προτάσεών τους σχετικά με τα Βαρώσια υπέβαλαν οι Τούρκοι και τον Ιούνιο του 1984. Οι προτάσεις αυτές, αποτελούμενες από 10 σημεία, εισηγούνταν στα σημεία 1 και 2 έναρξη συνομιλιών για τα Βαρώσια με βάση τον χάρτη που υπεβλήθη στις 5 Αυγούστου 1981 και τις άλλες σχετικές τουρκοκυπριακές προτάσεις της 17 Νοεμβρίου 1983, της 2ας Ιανουαρίου 1984 και της 18ης Απριλίου 1984. Επίσης αναφερόταν ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά αναλάμβανε να μην αλλάξει μονομερώς το «στάτους κβο» των Βαρωσίων. Στις προτάσεις τους οι Τούρκοι συνδύαζαν το θέμα της Αμμοχώστου προς άλλα θέματα, που κρίθηκαν ως απαράδεκτα για την άλλη πλευρά.

Το απόρρητο «πλαίσιο για συνολική λύση του Κυπριακού προβλήματος» που υπέβαλε στις 11 Ιανουαρίου 1984 ο πρόεδρος Κυπριανού ανέφερε και την προϋπόθεση ότι οι περιοχές όπως η Αμμόχωστος και η Μόρφου, που ήταν πυκνοκατοικημένες από Ελληνοκυπρίους (...) θα βρίσκονται υπό τη διοίκηση των Ελλήνων Κυπρίων.

Προτάσεις για το θέμα της Αμμοχώστου, υπέβαλε στις 6 Αυγούστου 1984 ο τότε γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Πέρεζ ντε Κουεγιάρ (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ). Οι προτάσεις του μιλούν και για απελευθέρωση μικρού τμήματος της Αμμοχώστου (Βαρώσια), θέμα που το θέτει προς συζήτηση. Επίσης, την επιστροφή κατοίκων της Αμμοχώστου στην πόλη τους, στο πλαίσιο της γενικότερης λύσης, προνοούσε και το σχέδιο Ανάν που απορρίφθηκε από τους Ελληνοκυπρίους όταν τέθηκε σε δημοψήφισμα στις 24/04/2004. Κατά καιρούς υποβλήθηκαν και άλλες ιδέες και εισηγήσεις σχετικά με την πόλη, την περιοχή και το λιμάνι της. Μετά την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση η κυπριακή κυβέρνηση εξήγγειλε σειρά μέτρων με σκοπό την προώθηση της επανένωσης του νησιού, που περιελάμβαναν και εισήγηση για απαγκίστρωση και αποχώρηση στρατευμάτων από την περιοχή Αμμοχώστου- Δερύνειας. Επίσης, το θέμα της Αμμοχώστου περιλαμβανόταν στη συμφωνία για περαιτέρω προώθηση κατά προτεραιότητα, μεταξύ του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Κόφι Ανάν και του προέδρου Τάσσου Παπαδόπουλου, που έγινε στο Παρίσι στις 28 Φεβρουαρίου 2006.

Ανοιγμα 

Στις 8 Οκτωβρίου 2020 ένα μέρος της περίκλειστης πόλης του Βαρωσίου άνοιξε για επισκέψεις.

Βλέπε Βίντεο

Κυπριακού Πρακτορείου

Κατά τη διάρκεια των επόμενων εβδομάδων και μηνών άνοιξαν συνολικά 5 παραλίες της πόλης, και επισκευάστηκαν κάποιοι κεντρικοί δρόμοι. Στην παρουσία του Τούρκου Προέδρου Ταγίπ Ερτογάν και του Τ/κ ηγέτη Ερσίν Τατάρ ανακοινώθηκε ότι πρόθεση των Τουρκικών Αρχών είναι να επιτρέψουν στους κατοίκους της περίκλειστης πόλης να επιστρέψουν στα σπίτια τους αλλά υπό Τ/κ διοίκηση και όχι όπως προνοεί το ψήφισμα του ΣΑ 550, δηλαδή να επιστρέψουν υπό τη διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών.