Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τούρκος στρατιωτικός και πολιτικός, που υπήρξε η σημαντικότερη προσωπικότητα της νεότερης ιστορίας της Τουρκίας. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 12 Μαρτίου 1881 και πέθανε στις 10 Νοεμβρίου 1938 στην Κωνσταντινούπολη. Υπήρξε ο αναμορφωτής και ο θεμελιωτής της Τουρκικής Δημοκρατίας, γι' αυτό κι ονομάστηκε Ατατούρκ, που σημαίνει Πατέρας των Τούρκων. Ο τίτλος του εδόθη από την Εθνοσυνέλευση της χώρας του το 1933.

 

Ο Μουσταφά Κεμάλ μπήκε στη Στρατιωτική Ακαδημία της Κωνσταντινούπολης το 1899, επί των ημερών του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β'. Αποφοίτησε το 1902 και υπηρέτησε σε σύνταγμα ιππικού. Μαζί με άλλους ίδρυσε τότε τη μυστική οργάνωση «Πατρίδα και Ελευθερία», ενώ αργότερα μπήκε στην επίσης παράνομη «Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο», η οποία τροφοδότησε τον στρατό με επαναστατικές ιδέες και προκάλεσε το λεγόμενο Κίνημα των Νεοτούρκων (1908). Κατά τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο ο Κεμάλ υπηρέτησε ως διοικητής της 19ης μεραρχίας στο Τσανάκ Καλέ, δυο φορές νίκησε τους Άγγλους στην Καλλίπολη και κέρδισε τον τίτλο του «Σωτήρα της Ισταμπούλ». Το 1916, στο ανατολικό μέτωπο, ανέκοψε την ρωσική προέλαση. Το 1918 υπηρέτησε στην Παλαιστίνη ως διοικητής της 7ης στρατιάς. Από τις τάξεις του στρατού οργάνωσε την επανάστασή του, που σκόπευε στην εγκαθίδρυση ενός πραγματικού ανεξάρτητου τουρκικού έθνους. Εξελέγη πρόεδρος της πρώτης Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας στις 29 Οκτωβρίου 1923 και συγκέντρωσε στα χέρια του τις εξουσίες του αρχηγού του κράτους και του πρωθυπουργού.

 

Ο Μουσταφά Κεμάλ διεξήγαγε επιτυχή απελευθερωτικό αγώνα εναντίον της Αντάντ (συμμαχίας Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας), ενώ αντιμετώπισε με επιτυχία τη μεγάλη επίθεση του ελληνικού στρατού που ονομάστηκε Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922). Μετά την υποχώρηση του ελληνικού στρατού και τη Μικρασιατική καταστροφή, ακολούθησε η διάσκεψη της Λωζάνης που κατέληξε στην υπογραφή της ομώνυμης συνθήκης. Κατά τη διάσκεψη εκείνη, και παρά τις συμβουλές των επιτελών του, ο Κεμάλ διά του αντιπροσώπου του Ισμέτ Ινονού επέδειξε πολιτικό ρεαλισμό και μετριοπάθεια. Αργότερα απεδέχθη την πολιτική συμφιλίωσης Ελλήνων και Τούρκων που είχε εισηγηθεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος, και προσυπέγραψε σύμφωνο φιλίας μεταξύ των δυο χωρών. Η φιλία αυτή, παρά τις δυσκολίες, διατηρήθηκε μέχρι και το 1955, οπότε η ανάφλεξη στην Κύπρο επέφερε τη ρήξη και την εχθρότητα, που ακόμη συνεχίζεται.

 

Η πιο σημαντική σχέση του Κεμάλ Ατατούρκ προς την Κύπρο ήταν η υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης στις 24 Ιουλίου 1923, βάσει της οποίας η Τουρκία παραιτήθηκε από όλα τα επί της Κύπρου δικαιώματά της.

 

Η πολιτική του Κεμάλ Ατατούρκ είχε ευρεία απήχηση και στις τάξεις των Τούρκων της Κύπρου, που κι αυτοί χωρίστηκαν σε Νεοτούρκους και σε Παλαιοτούρκους. Οι πρώτοι, οπαδοί του Ατατούρκ, προσπαθούσαν να ευθυγραμμιστούν προς τα κεμαλικά πρότυπα, εργαζόμενοι και συνεργαζόμενοι με τους Έλληνες της Κύπρου μέσα στα πλαίσια της διακηρυγμένης ελληνοτουρκικής φιλίας. Απώτερος στόχος του Κεμάλ στην Κύπρο ήταν να δημιουργήσει και στους εδώ Τούρκους τουρκική εθνική συνείδηση αντί μουσουλμανική. Ωστόσο δεν φαίνεται να μη έχει άμεση προσωπική σχέση με τον Ατατούρκ η προσπάθεια του Ασάφ μπέη, προξένου της Τουρκίας στην Κύπρο το 1925 κ.ε., να πείσει τους Τούρκους του νησιού να μεταναστεύσουν, εγκαταλείποντάς το (βλέπε λήμμα Ασάφ μπέης).

 

Ο Κεμάλ Ατατούρκ τιμάται λαμπρά και από τους Τούρκους της Κύπρου, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, έχουν στήσει προτομές του σε όλα σχεδόν τα κατεχόμενα από το 1974 μέρη της Κύπρου.

 

Από μερικούς νεότερους Τούρκους ιστορικούς και δημοσιογράφους προβάλλεται,  χωρίς τεκμηρίωση  όμως,  η πληροφορία ότι κάποτε ο Κεμάλ είπε σε έμπιστούς του ότι η Κύπρος θα αποτελούσε σπουδαίο στρατηγικό σταθμό για την Τουρκία και ότι κάποτε μετά την Αλεξανδρέττα θα έφθανε και η σειρά της.

 

Στην ποίηση των Τουρκοκυπρίων η μορφή του Κεμάλ εμφανίζεται συχνά να εμπνέει τον εθνικισμό και τον τουρκισμό τους. Αναφέρουμε ενδεικτικά το βιβλίο του Τουρκοκυπρίου ποιητή Özker Yaşin από την Περιστερώνα Μόρφου, Mehmetçik Kihrista (= Τα Μεχμετζίκ στην Κύπρο), Κωνσταντινούπολη, Αύγουστος, 1960: στα πιο πολλά ποιήματα και στις ξυλογραφίες που τα κοσμούν, βασικό θέμα είναι ο Ατατούρκ, ιδίως στις σσ. 19-44 με τον γενικό τίτλο Kibris'ta Atatürk (=Ο Ατατούρκ στην Κύπρο). Στα 1953 ο ίδιος είχε εκδώσει το ποιητικό βιβλίο Κιbris'tan Atatürk'e (=Από την Κύπρο προς τον Ατατούρκ).

Σε άλλες ανθολογίες κυπριακής τουρκικής ποίησης, που γράφονται ειδικά για τα τουρκικά σχολεία της Κύπρου υπογραμμίζεται ο ρόλος του Ατατούρκ στην απόκτηση της Αλεξανδρέττας ως πρότυπο για την απόκτηση της Κύπρου από την Τουρκία. Π.χ. Baki Süha Ediboglu και Faruk Cağlayan, Atatürk için bütun Şiirler (=Πλήρη Ποιήματα για τον Ατατούρκ), Κωνσταντινούπολη, 1962, βιβλίο πολύ διαδεδομένο μεταξύ των Τουρκοκυπρίων και ειδικά της νεολαίας τους από το 1962 κ.ε. Επίσης, στο βιβλίο του Meliha Avni Sözen, Mehmetçign Anasi (=Εγχειρίδιο των Μεχμετζίκ), Κωνσταντινούπολη, 1943, σσ. 76 - 79, υπάρχει ολόκληρο κεφάλαιο για τον ρόλο του Ατατούρκ στην απόκτηση της Αλεξανδρέττας.

 

Τον θάνατο του Ατατούρκ θρήνησαν και Έλληνες Κύπριοι ποιητάρηδες, όπως ο Χαράλαμπος Άζινος που δημοσίευσε το 1938 την 8σέλιδη ποιητική φυλλάδα Κεμάλ Ατατούρκ, o αναμορφωτής της Νέας Τουρκίας και, με λατινικούς χαρακτήρες: Ο Vios ge o sanatos tu Kemal Ataturk, bigma ibo Haralambos M. Azinos eh Filusis Bafu (Ο Βίος και ο θάνατος του Κεμάλ Ατατούρκ, ποίημα υπό Χαράλαμπος Μ. Άζινος εκ Φιλούσης Πάφου). Ο Άζινος κατέφυγε σε τίτλο γραμμένο με λατινικούς χαρακτήρες σε μια προσπάθεια ...επικοινωνίας με τους Τούρκους της Κύπρου, όσους δεν ...διάβαζαν ελληνικά.

 

Ποιημα στον Ατατουρκ 

Ο Χαράλαμπος Μ. Άζινος (1905-1979), από την Φιλούσα Πάφου, το Νοέμβριο του 1938 έγραψε ένα ποίημα για τον τον ηγέτη των Τούρκων, με στόχο να το διαθέσει κυρίως σε Τουρκοκύπριους. Η φυλλάδα είχε τυπωθεί σε 4000 αντίτυπα, 2000 χιλιάδες στα Ελληνικά και 2000 σε λατινικούς χαρακτήρες, κάτι σαν τα δικά μας “greeklish”. Ο λόγος που τυπώθηκαν σ’ αυτήν την μορφή ήταν για τους Τούρκους που μιλούσαν την Ελληνική γλώσσα αλλά δεν ήξεραν να την διαβάσουν.

 

Στην φυλλάδα που δημοσιεύθηκε, περιέγραφε τον βίο και το έργο του Ατατούρκ παραλείποντας τα γεγονότα της Μικρασιατικής Εκστρατείας  αλλά και την καταστροφή της Σμύρνης. Παρακάτω παρατίθενται οι  8 πρώτοι στίχοι του ποιήματος:

 

Λυπητερά, λυπητερά πάλιν εν να φωνάξω

όλους μεγάλους και μικρούς κοντά μου να συνάξω

Όσοι παρών ευρίσκεστε να σας παρακαλήσω

να δώσετε μιαν προσοχήν σ’ αυτά πον να μιλήσω

Τον βίον του Κεμάλ Ατατούρκ εν να σας ιστορίσω 

τζαι δεν θα μείνη μια καρκιά να μεν την συγκινήσω

Ο θάνατός του συννεφκιά το γένος του σιεπάζει

κι ούλλη Ευρώπη γενικώς κλαίει κι αναστενάζει

Κλείνοντας να παραθέσω τον τρόπο που μεταφράστηκε ο τίτλος της ελληνικής έκδοσης σε λατινικούς χαρακτήρες.

Ελληνική έκδοση

*Ο βίος και ο θάνατος του Κεμάλ Ατατούρκ

*Ξύπνα μεγάλε αρχηγέ τους έθνους σου πατέρα

που σ’ έχουν για καμάριν τους που σ’ έχουν για μανιέρα

Λατινικοί χαρακτήρες

*O vios ge o sanatos tu Kemal Ataturk

*Iksibna megali arhige tu esnosu badera

Bu sehun ya kamarintus by sehun ya manyera

 

Πηγές 

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. https://perithorio.com