Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, 160 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, στην πεδιάδα της δυτικής Μεσαορίας ή, όπως είναι περισσότερο γνωστή, στην πεδιάδα Μόρφου. Βρίσκεται 8 περίπου χμ. στα ΝΑ. της Μόρφου και 8,5 περίπου χμ. δυτικά του χωριού Ακάκι.

 

Γεωλογία

Από γεωλογικής απόψεως κυριαρχούν οι άργιλοι, οι άμμοι και τα χαλίκια της Πλειστόκαινης γεωλογικής περιόδου με λίγες αποθέσεις της Ολόκαινης περιόδου στα βορειοδυτικά. Οι αποθέσεις στην περιοχή αυτή σχηματίστηκαν κυρίως από τους ποταμούς που κυλούσαν από τα Ν. προς τα Β. του νησιού. Οι κροκάλες (μικρές και μεγάλες) που εμφανίζονται πληθωρικές στο τοπίο του Αοτρομερίτη, με το μέγεθος και τη διάταξή τους μαρτυρούν την προέλευσή τους από τις πυριγενείς βουνοκορφές του Τροόδους. Ιδιαίτερα στον Αστρομερίτη οι αποθέσεις ήσαν πλούσιες, γιατί οι ποταμοί εισέρχονταν στην πεδιάδα και η μεταφορική τους ικανότητα επηρεαζόταν. Το μέγεθος των κροκαλών στα νότια και στα νοτιοανατολικά του Αστρομερίτη είναι πιο μεγάλο παρά στα δυτικά και στα βόρεια του χωριού.

 

Πάνω στις πρόσφατες γεωλογικές αποθέσεις του Αστρομερίτη αναπτύχθηκαν τα αλλουβιακά εδάφη στα ΒΔ. και οι ερυθρογαίες στο υπόλοιπο τμήμα του χωριού. Τα κοκκινοχώματα, που δεν έχουν καμιά σχέση με τις τέρρα ρόζα, δημιουργήθηκαν από την αποσάθρωση των πυριγενών κροκαλών. Στις ερυθρογαίες το άνω μέρος του εδάφους είναι αργιλώδες ή αργιλοπηλώδες, ο εδαφικός ορίζοντας πιο κάτω έχει αργιλώδη υφή και περιέχει λίγες ασβεστούχες ουσίες, ενώ πιο κάτω επικρατεί μια μάζα από αποσαθρωμένες πυριγενείς κροκάλες. Ο ταξιδιώτης μεταξύ Λευκωσίας -Τροόδους σε μερικές τομές του δρόμου στα ΝΔ. του Αστρομερίτη μπορεί να διακρίνει τους πολύ ενδιαφέροντες εδαφικούς ορίζοντες των κοκκινοχωμάτων της περιοχής.

 

Γενικά το ανάγλυφο του χωριού είναι πεδινό με μια ανεπαίσθητη κλίση από τα Ν. στα Β. και από τα Α. στα Δ. Το υψόμετρο πέφτει από τα 250 μ. κοντά στο Ποτάμι στα 150 βόρεια του Αστρομερίτη και από τα 210 στα ανατολικά, κοντά στην Περιστερώνα, στα 120 δυτικά του Αστρομερίτη. Η καμπίσια έκταση του χωριού κάπως διαμελίζεται από τις αβαθείς κοιλάδες των ρυακιών που έχουν ΒΔ. κατεύθυνση, όπως είναι εκείνη του Κομήτη που διασχίζει τον σημερινό οικισμό του Αστρομερίτη.

 

Καλλιέργειες 

Η μέση ετήσια βροχόπτωση του Αστρομερίτη είναι 297 χιλιοστόμετρα, πολύ πιο κάτω από τη μέση ετήσια όμβρηση της Κύπρου που είναι 489 χιλιοστόμετρα. H δυτική Μεσαορία, ιδιαίτερα, ή πεδιάδα Μόρφου, δέχεται την πιο χαμηλή βροχόπτωση (318 χιλιοστόμετρα) από όλες τις γεωγραφικές περιοχές της Κύπρου. Όμως ο Αστρομερίτης βρίσκεται πολύ κοντά στο μεγαλύτερο και σημαντικότερο υδροφόρο στρώμα της Κύπρου, εκείνο της δυτικής Μεσαορίας ή Μόρφου. Ένα τμήμα του χωριού αρδεύεται είτε με διατρήσεις είτε με αρδεύσεις από το ποτάμιο δίκτυο του Σερράχη. Ο Αστρομερίτης μαζί με την Κατωκοπιά και το Αργάκι βρίσκονται στην εσωτερική γωνιά που σχηματίζει ο ποταμός της Περιστερώνας καθώς ενώνεται με τον Σερράχη. Έτσι στις ξηρικές, τις μόνιμα αρδευόμενες και τις εποχιακά αρδευόμενες εκτάσεις του Αστρομερίτη καλλιεργούνται σιτηρά, όσπρια, εσπεριδοειδή, πατάτες, λίγα λαχανικά, νομευτικά φυτά, πεπονοειδή, ελιές, αμυγδαλιές, πολύ λίγη αρτυσιά και γλυκάνισος. Τα καρότα δεν καλλιεργούνται όπως στο παρελθόν, η δε ανθοκομία στα θερμοκήπια προωθείται σε μικρή κλίμακα. Το σχετικά θερμό κλίμα της περιοχής, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες, αντικατοπτρίζεται στα ποικίλα ημιτροπικά φυτά, όπως είναι ο φίκος, η βουκαμβίλια, η αροκάρια, το γιασεμί, τα εσπεριδοειδή, οι μουσμουλιές, οι κάκτοι, οι φραγκοσυκιές και οι χουρμαδιές.

 Ανεπτυγμένη, εκτός από τη γεωργία, είναι και η κτηνοτροφία.

 

Βιομηχανία 

Η βιομηχανία του χωριού περιορίζεται σε μικρές δραστηριότητες που αφορούν τη ραφή ανδρικών και γυναικείων ενδυμάτων, καθώς και την ξυλουργική. Όμως στο χωριό λειτουργεί συσκευαστήριο της Συνεργατικής Εταιρείας κυρίως για τις πατάτες. Επίσης στον Αστρομερίτη βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της ΣΕΔΙΓΕΠ και ΣΕΒΕΓΕΠ του Συνεργατισμού.

 

Ιστορία 

Ο αρχικός οικισμός του Αστρομερίτη είναι συμπαγής συγκεντρωτικού τύπου με πλινθόκτιστες οικοδομές και λιθόστρωτους δρόμους. Οι βάσεις των παραδοσιακών σπιτιών είναι με κροκάλες συνήθως από πυριγενή πετρώματα, ενώ το υπόλοιπο μέρος είναι με πλινθάρι που κατασκευαζόταν στο ίδιο το χωριό. Δεν απουσιάζουν μερικά γλυπτά πλαίσια από πελεκημένη ασβεστόπετρα γύρω από την είσοδο των σπιτιών. Διατηρούνται ακόμη μερικά πολύ ενδιαφέροντα σπίτια μ' όλα τα χαρακτηριστικά της κλειστής οικονομίας (δίχωρο υπνοδωμάτιο, μαγειρείο, ηλιακός, πλακόστρωτη αυλή, στάβλος, αχυρώνας, πηγάδι, μάντρα, αποθήκη, φούρνος, όλα περιτριγυρισμένα με ψηλό περιτοίχισμα. Η εσωτερική αυλή μπροστά στα δωμάτια και συνήθως και στην είσοδο είναι στεγασμένη ως συνέχεια της στέγης). Στα παραδοσιακά αυτά σπίτια κυριαρχούν το πλινθάρι, το χώμα, το ξύλο, το καλάμι, το μάρμαρο (γύψινες πλάκες) και ποικίλα δημιουργήματα της κυπριακής αγγειοπλαστικής τέχνης.

 

Βλέπε λήμμα: Λαϊκή αρχιτεκτονική

 

Όμως το χωριό άρχισε, πρόσφατα, να ξαπλώνεται κατά μήκος της κύριας οδικής αρτηρίας Λευκωσίας - Τροόδους. Είναι εδώ που απαντώνται και οι σύγχρονες οικοδομές του χωριού. Επίσης κατά μήκος του δρόμου αυτού δημιουργήθηκαν μόνιμες και πρόχειρες οικοδομές με σκοπό την εξυπηρέτηση των διερχομένων. Στα δυτικά του οικισμού δημιουργήθηκαν δυο προσφυγικοί συνοικισμοί που στεγάζουν αρκετούς εκτοπισμένους, ιδιαίτερα από τα γειτονικά χωριά της περιοχής Μόρφου.

 

Ο Αστρομερίτης βρίσκεται κοντά στη γραμμή Αττίλα, αποτελεί δε την είσοδο προς την κατεχόμενη περιοχή της Μόρφου.

 

Η εκκλησία του Αγίου Αυξιβίου δεσπόζει στο ύψωμα του οικισμού. Πρόκειται για οικοδομή του 1876, όπως σημειώνει ο Γκάννις, στη θέση παλαιότερης εκκλησίας, που ένας τοίχος της ενσωματώθηκε στη σύγχρονη οικοδομή. Ο άγιος Αυξίβιος, στον οποίο είναι αφιερωμένη η εκκλησία, ταυτίζεται με τον ομώνυμο επίσκοπο Σόλων.

 

Πληθυσμός 

Ο πληθυσμός του χωριού σημείωσε μια σταθερή αύξηση από το 1881 μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	437
1891	507
1901	593
1911	617
1921	675
1931	789
1946	794
1960	1005
1973	1130
1976	1419
1982	2062
1992	2325
2001 2011 2021	2361 2307 2193

 

Βλέπε λήμμα: Πρόσφυγες

 

Οι εντυπωσιακές αυξήσεις των τελευταίων απογραφών οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην εγκατάσταση προσφύγων στο χωριό. Μια και το χωριό οδεύει, έστω και με αργό ρυθμό, προς την αστικοποίηση, είναι δε σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος, αναπόφευκτα δέχεται αστικές επιδράσεις, χωρίς να αποβάλλει τον αγροτικό του χαρακτήρα. Στον Αστρομερίτη έχουν εγκατασταθεί εμπορικές τράπεζες και έχουν δημιουργηθεί γήπεδο αθλοπαιδιών, κρατικό νηπιαγωγείο, κοινοτική βιβλιοθήκη και ποικίλα κέντρα διασκέδασης. Ακόμη στο χωριό εδρεύουν ιδιώτες ιατροί.

 

Όσον αφορά τη συγκοινωνία, ο Αστρομερίτης κατέχει μια σημαίνουσα θέση. Είναι κόμβος μεταξύ Λευκωσίας ή ανατολικής Κύπρου από τη μια και Μόρφου, Τηλλυρίας, Σολιάς, Μαραθάσας και Τροόδους από την άλλη. Επί τοπικού επιπέδου το χωριό συνδέεται με ασφαλτόστρωτους δρόμους με τη Μόρφου στα βορειοδυτικά, την Κατωκοπιά στα βόρεια, την Περιστερώνα στα ανατολικά και τη Σολιά στα νοτιοδυτικά. Το αγροτικό οδικό δίκτυο δεν είναι αρκετά ανεπτυγμένο. Όμως αρκετοί αγροτικοί δρόμοι, ιδιαίτερα στην αρδευόμενη περιοχή του χωριού, πλαισιώνονται με ανεμοθραύστες από κυπαρίσσια, καλαμιώνες και δωδώνιες που προστατεύουν τις καλλιέργειες εσπεριδοειδών.

 

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό εμφανίζεται στους βενετικούς χάρτες περισσότερο ως Astromoriti. Δεν εμφανίζεται στον κατάλογο λουζινιανο-βενετικών φέουδων και βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί, όμως από το Χρονικό του Φλ. Βουστρώνιου συνάγεται πως ο Αστρομερίτης ήταν φέουδό κατά τη φράγκικη περίοδο.

 

Στην περιοχή του Αστρομερίτη υπήρχε αρχαίος συνοικισμός γιατί βρίσκονται θεμέλια στην τοποθεσία Πετρεδή και υπάρχουν λαξευτοί τάφοι της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής στην τοποθεσία Τρίμματοι, στο χώρο της εκκλησίας και στην τοποθεσία Σπήλιοι του Σωζόμενου.

 

Ο Σίμος Μενάρδος αναφέρει πως «ὁ Ἀστρομερίτης ἀνῆκεν ἲσως εἰς Πελοποννήσιον καταγόμενον ἐξ Ἂστρους καί κοινῶς λεγόμενον Ἀστρομερίτην. Ὁ Μαχαιρᾶς μεταξύ τῶν ἂλλων, ὃσους ἒσφαξαν ἐν Κύπρῳ κατά τό 1426 οἱ Μαμελοῦκοι, αναφέρει καί πολλούς Μοραΐταις, τό δ’ ἐθνικόν τῆς κώμης ἀπομένει Ἀστρομερίτης.» Εξάλλου, ο Ν. Κληρίδης γράφει πως το χωριό πήρε το όνομα αυτό «ἀπό τό ὂνομα τοῦ πρώτου οἰκιστῆ ὁ ὁποῖος ἦρθε ἀπό τό Ἂστρος τῆς Πελοποννήσου καί ὀνομαζόταν Ἀστρομερίτης.»

 

Εκπαίδευση 

Ενδιαφέροντα στοιχεία για την εκπαίδευση στον Αστρομερίτη παρέχονται από τον Ι.Κ. Περιστιάνη: «Κατά τό 1870 ἐλειτούργει ἰδιωτικόν σχολεῖον ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ ἱερέως τοῦ χωρίου...  Ὁσάκις ὁ διδάσκαλος ἐξήρχετο εἰς τούς ἀγρούς του εἴτε προς καλλιέργειαν αὐτῶν ἢ πρός θερισμόν τῶν γεννημάτων, οἱ μαθηταί συνώδευον τόν διδάσκαλον, ὃστις ἐκεῖ ἐδίδασκεν αὐτούς ἀνάγνωσιν, γραφήν καί ἀριθμητικήν... Τιμωρίαι εἰς τοὐς ἀτάκτους μαθητάς ἦσαν σχοινί ἢ ὃ,τι ἂλλο πρόχειρον ὂργανον εὕρισκεν ὁ διδάσκαλος διά νά κτυπήσῃ. Τό σύστημα τοῦτο ἐξηκολούθησε μέχρι τοῦ 1876 ὃτε ἐλειτούργησεν Ἀλληλοδιδακτικόν ἐν Κάτω Zώδιᾳ καί τά παιδία τοῦ Ἀστρομερίτου ἐφοίτων ἐν τῷ σχολείῳ ἐκείνῳ» (Ι.Κ. Περιστιάνη, Ἱστορία τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων ἐν Κύπρῳ, Λευκωσία, 1931, σ. 155).

Το πρώτο Σχολείο της Κοινότητας Αστρομερίτη, λειτούργησε  στο προαύλιο της σημερινής εκκλησίας Αγίου Αυξιβίου. Λειτούργησε σαν μικτό σχολείο, μέχρι το 1901. Το 1901 κτίστηκε νέα αίθουσα, στο χώρο που βρίσκεται σήμερα το Πολιτιστικό Κέντρο Αστρομερίτη. Από το 1901 μέχρι το 1930 η αίθουσα στην εκκλησία του Αγίου Αυξιβίου λειτουργούσε σαν Παρθεναγωγείο, ενώ η αίθουσα στο Πολιτιστικό Κέντρο λειτουργούσε σαν Αρρεναγωγείο.

Από το 1930 – 1941 τα δυο κτίρια λειτουργούσαν σαν μικτά δημοτικά σχολεία, με την πέμπτη και έκτη τάξη, να φοιτά στην αίθουσα του σημερινού Πολιτιστικού Κέντρου μ’ ένα δάσκαλο και οι υπόλοιπες τάξεις ήταν στην αίθουσα της εκκλησίας, με μια δασκάλα.

Το 1939 άρχισε η ανέγερση του νέου σχολείου (παλαιά σημερινή πτέρυγα) και ολοκληρώθηκε το 1941. Τα πρώτα παιδιά φοίτησαν την περίοδο 1941-42. Το νέο κτίριο, δηλαδή, το γραφείο του διευθυντή και οι 4 συνεχόμενες αίθουσες, ανεγέρθηκαν το 1964-65. Οι υπόλοιπες αίθουσες ανεγείροντο σταδιακά, από το 1982 μέχρι και το 1994, οπότε κτίστηκαν οι δύο αίθουσες της νέας πτέρυγας στον όροφο.

Σήμερα το Δημοτικό Σχολείο αποτελείται από 13 αίθουσες διδασκαλίας, 1 αίθουσα τεχνολογίας, αίθουσα οικοκυρικών, αίθουσα τέχνης, γραφείο δασκάλων, γραφείο διευθυντή, μικρό ιατρείο, καντίνα, τουαλέτες αγοριών και κοριτσιών, αποθήκη γυμναστικής και αποθήκη σχολικού κήπου. Στην αυλή του Σχολείου, υπάρχει γήπεδο μπάσκετ και μικρό γήπεδο ποδοσφαίρου.

Στο χώρο του Δημοτικού Σχολείου, λειτουργούν σε ανεξάρτητους χώρους, 2 τάξεις προδημοτικής εκπαίδευσης με 55 σήμερα παιδιά, 3 νηπιαγωγούς και 1 σχολική βοηθό, με δική τους ξεχωριστή αυλή.

Η Κοινότητα το 1991, εντοπίζοντας το πρόβλημα που είχαν οι εργαζόμενες οικογένειες της κοινότητάς μας, με την φροντίδα των παιδιών τους στις εργάσιμες ώρες, λειτούργησε σε ενοικιαζόμενους χώρους, Βροφοπαιδοκομικό Σταθμό για παιδιά από 3 μηνών μέχρι 4 χρονών.
Επίσης δημιούργησε σε χώρους του Δημοτικού Σχολείου, το Απογευματινό Σχολείο για τα παιδιά του δημοτικού.
Τα πιο πάνω προγράμματα το 2004 στεγάστηκαν σε ιδιόκτητα κτήρια. Σήμερα ο Βρεφοπαιδοκομικός Σταθμός, έχει σύνολο 70 παιδιά και 9 άτομα προσωπικό.

 

Η Αθηνά Ταρσούλη που επισκέφθηκε το χωριό περιγράφει, μεταξύ άλλων, την καλλιέργεια και επεξεργασία του λιναριού, που τώρα έχει εγκαταλειφθεί, καθώς και την κατασκευή λινών υφασμάτων από τις ίδιες τις γυναίκες του χωριού.

 

Στον Αστρομερίτη, στις 19 Οκτωβρίου 1958, έπεσε ο ήρωας του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, Γεώργιος Κάρυος. Προς τιμήν του οι κάτοικοι του Αστρομερίτη έχουν ανεγείρει προτομή στην έξοδο του χωριού προς τη Ζώδια, λίγα μόνο μέτρα από το μέρος όπου σκοτώθηκε.

 

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

2. Ιστοσελίδα Αστρομερίτη