Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τοποθεσία στον Πενταδάκτυλο, βόρεια της Ονίσιας και ανατολικά του περάσματος της Αγίρτας. Πρόκειται για ένα τμήμα της κορυφογραμμής του Πενταδάκτυλου μεταξύ Ονίσιας, Πέλλα Παΐς και του κύριου δρόμου Λευκωσίας - Κερύνειας ανατολικά της Αγίρτας. Η Άσπρη Μούττη δεσπόζει του δρόμου μεταξύ Πέλλα Παΐς και Μπογαζιού (2-5 περίπου χμ. ΒΑ. της Αγίρτας). Η κορυφογραμμή που φθάνει τα 780 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας έχει Δ.-Α. διεύθυνση. Από μορφολογικής απόψεως η θέση της Άσπρης Μούττης είναι επιβλητική γιατί στα δυτικά βρίσκεται το πέρασμα της Αγίρτας που δημιουργήθηκε από ρήγμα, στα βόρεια δε και τα νότια το ανάγλυφο πέφτει απότομα. Το υψόμετρο πέφτει κάπου 400 μέτρα κοντά στην Ονίσια καθώς και στο διάσελό της, ενώ κοντά στο Μπογάζι πέφτει κάπου 550 μ.

Η Άσπρη Μούττη είναι τοποθετημένη πάνω στους ασβεστόλιθους και τους δολομίτες μιας γεωλογικής περιόδου μεταξύ της Περμολιθανθρακοφόρου και της Κρητιδικής. Πιθανόν το όνομα να το πήρε από τους άσπρους ασβεστόλιθους που σε πολλά σημεία έχουν μαρμαροποιηθεί. Με μια σχετικά ψηλή βροχόπτωση, που κυμαίνεται γύρω στα 550 χιλιοστόμετρα, στην κορυφογραμμή φυτρώνει μια πλούσια δενδρώδης και θαμνώδης φυσική βλάστηση.

Στην εξαιρετική, από στρατηγικής απόψεως, βουνοκορφή της Άσπρης Μούττης συνήφθησαν σφοδρές μάχες κατά τις πρώτες μέρες της τουρκικής εισβολής του 1974. Εξάλλου, η περιοχή της Άσπρης Μούττης περιλαμβανόταν στον τομέα που κατέλαβαν οι Τούρκοι μέχρι τις 20.7.1974. Η περιοχή μεταξύ Κερύνειας και βόρειας Λευκωσίας κατά μήκος του κύριου δρόμου και του περάσματος της Αγίρτας, με τα επιβλητικά υψώματα του Αγίου Ιλαρίωνα και της Άσπρης Μούττης, υπήρξε ο στόχος των τουρκικών στρατευμάτων από την πρώτη στιγμή της αποβίβασής τους στο νησί.

Δέκα χρόνια νωρίτερα οι Τουρκοκύπριοι, μετά την ανταρσία τους, εκτός από την κορφή του Αγίου Ιλαρίωνα κατέλαβαν και την Άσπρη Μούττη, ενισχυμένοι από την ΤΟΥΡΔΥΚ. Διεξήχθησαν και τότε σφοδρές μάχες και η κορφή αυτή ανακατελήφθη από τους Ελληνοκυπρίους με καταδρομική επιχείρηση στις 23 Απριλίου 1964. Η επιχείρηση εκείνη είχε επίσης ως στόχο την ανακατάληψη και του Αγίου Ιλαρίωνα, που όμως δεν πέτυχε γιατί ενώ επέκειτο η κατάληψη της βουνοκορφής από τους Ελληνοκυπρίους, διετάχθη κατάπαυση των εχθροπραξιών. Την όλη επιχείρηση είχε σχεδιάσει ο ταγματάρχης Δημήτριος Πούλιος* ο οποίος ηγήθηκε αυτής.