Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αργάκι Αγιάς: Ρυάκι στα νότια της χερσονήσου της Καρπασίας μεταξύ των δασών Σκαλιφούρτα, Αγίας Σολωμονής, Βερσάρι και Περτίκι. Βρίσκεται ανατολικά της Κώμας του Γιαλού και νότια του Λεονάρισσου.

 

Το αργάκι της Αγιάς, με μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 425 χιλιοστόμετρα, κυλά πάνω στους ασβεστολιθικούς ψαμμίτες της Πλειστόκαινης περιόδου, στο φλύσχη του σχηματισμού της Κυθρέας της Μειόκαινης περιόδου, και τις κρητίδες, τις μάργες, τις μαργαϊκές κρητίδες και τους γύψους της Μειόκαινης. Κοντά στις εκβολές του, νότια και ανατολικά του ξωκκλησιού της Αγίας Άννας, σχηματίστηκαν θίνες.

 

Η βλάστηση κατά μήκος της διαδρομής του αργακιού αποτελείται από σιτηρά, χαρουπιές και χαμηλή άγρια φυσική βλάστηση.

 

Το αργάκι της Αγιάς έχει δυο βραχίονες. Ο δυτικός πηγάζει από τα ανατολικά του δάσους Περτίκι, από ένα υψόμετρο γύρω στα 80 μ. ενώ ο ανατολικός πηγάζει από τα νότια του δάσους Βερσάρι από ένα υψόμετρο γύρω στα 74 μ. Οι δυο βραχίονες ενώνονται στο μέσο της διαδρομής τους και χύνονται νότια του ξωκκλησιού της Αγίας Άννας, ακολουθώντας ΝΑ. διεύθυνση.

 

Όμως και οι δυο βραχίονες του αργακιού της Αγιάς έχουν τις προεκτάσεις τους που εμφανίζονται ως «περιοδικά» ρυάκια. Είναι αποτυπωμένη στο έδαφος η αρχική τους πορεία και το σκάψιμο των κοιλάδων τους. Ο δυτικός βραχίονας που ξεκινούσε ΝΔ. του Λεονάρισσου έσκαψε την κοιλάδα του και διεχώρισε τα δάση Βερσάρι και Άνυδρα. Επίσης νοτιότερα έσκαψε την πορεία του μεταξύ του δάσος Περτίκι και του απέναντι λόφου. Αυτή την αρχική διαδρομή του βραχίονα ακολουθεί σήμερα ο κύριος δρόμος Κώμας του Γιαλού - Λεονάρισσου. Ο ανατολικός βραχίονας έχει την προέκτασή του μέχρι τα βόρεια του δάσους Μαζέρι και νότια του χωριού Βασίλι.

 

Αργάκι Αγίου Ιωάννη: βλέπε λήμμα:  Αγίου Ιωάννη (Πάφου) ποταμός

 

Αργάκι Αγίου Ονουφρίου: Παραπόταμος του Πηδιά, που προφανώς πήρε το όνομά του από το εκκλησάκι του Αγίου Ονουφρίου, κοντά στο μοναστήρι του Μαχαιρά. Έχει τις πηγές του στο δάσος Μαχαιρά, στα βόρεια των Κιονιών, καταλήγει δε στον Πηδιά, κάπου στα δυτικά των Καμπιών. Ο κύριος δρόμος Λευκωσίας - μοναστηριού Μαχαιρά, από τα Καμπιά και τους Καπέδες μέχρι το μοναστήρι, περνά δίπλα από το αργάκι του Αγίου Ονουφρίου.

 

Το αργάκι αυτό δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση πάνω από 800 χιλιοστόμετρα κοντά στις πηγές του, που μειώνεται όμως στα 425 περίπου χιλιοστόμετρα στο σημείο της σύνδεσής του με τον Πηδιά. Διασχίζει τους διαβάσες κοντά στις πηγές του και τις λάβες στα βόρεια. Ταυτόχρονα διασχίζει το πευκόφυτο δάσος του Μαχαιρά, την πλούσια χαμηλή φυσική βλάστηση κοντά στους Καπέδες, ενώ κοντά στα Καμπιά διασχίζει αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις. Στα ΝΔ. των Κάμπιων διασχίζει μικρή έκταση που καλλιεργείται με σιτηρά.

 

Στο άνω τμήμα του το ρυάκι έχει δυο βραχίονες. Ο ανατολικός βραχίονας ονομάζεται αργάκι της Μάντρας του Καμπιού, μια ονομασία που προφανώς οφείλεται στην ομώνυμη γνωστή περιοχή με τον δημοφιλή εκδρομικό της χώρο.

 

Η κοιλάδα του αργακιού του Αγίου Ονουφρίου έχει όλα τα χαρακτηριστικά της «νεαρής», «ανώριμης» κοιλάδας. Πρόκειται για στενή, βαθειά κοιλάδα με πολύ απότομες πλαγιές, συχνά ορθοπλαγιές, σε σχήμα V. Στην πραγματικότητα πρόκειται για στενό φαράγγι, όπου συχνά οι ογκόλιθοι και τα άλλα ανθεκτικά πετρώματα που παρεμβάλλονται στην πολύ στενή κοίτη, δημιουργούν μικρούς καταρράκτες. Σ' αυτό το τμήμα του ποταμού οι έστω και μικρές αλλουβιακές αποθέσεις είναι άγνωστες, γιατί κατά τους χειμερινούς μήνες η απότομη και συνεχής ροή του ποταμού τις μετακινεί βορειότερα στα πιο χαμηλά μέρη της διαδρομής του. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της κοιλάδας είναι οι προεξοχές του εδάφους, δεξιά και αριστερά της κοίτης, που παρεμποδίζουν τη θέα στα ανώτερα τμήματα.

 

Το ποτάμιο σύστημα ή το σύστημα αποστράγγισης, όπως συχνά αποκαλείται, στο άνω τμήμα είναι δενδροειδούς τύπου. Αυτό πιθανόν να οφείλεται στην ομοιόμορφη δομή των πετρωμάτων.

 

Αργάκι Βρυσιών: Ρυάκι που πηγάζει στα νότια του Τρίπυλου, από ένα υψόμετρο κάπου 1.410 μ., στα ΒΔ. της Κοιλάδας των Κέδρων, και ακολουθεί στην αρχή ΝΔ. και αργότερα ΝΑ. κατεύθυνση, για να ενωθεί στο τέλος με τον Ξεροπόταμο. Το σχετικά μεγάλο ποτάμι του Ξεροπόταμου, χύνεται στα δυτικά της Πάφου, ΝΑ. του χωριού Μανδριά. Προτού ενωθεί με τον Ξεροπόταμο και σε απόσταση 3 περίπου χμ., κοντά στο υψόμετρο των 605 μ., το αργάκι των Βρυσιών συνεχίζει τη διαδρομή του με το όνομα αργάκι των Γεφυρκών.

 

Η διαδρομή του αργακιού των Βρυσιών, που βρίσκεται στο δάσος Πάφου, είναι μέσα στα διοικητικά όρια των επαρχιών Λευκωσίας και Πάφου. Οι πιο κοντινοί οικισμοί είναι εκείνοι της Τσακκίστρας, του Μηλικουριού και της Παναγιάς.

 

Τοποθετημένο πάνω στους θρυμματισμένους διαβάσες, το αργάκι των Βρυσιών δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται μεταξύ 800 και 1.000 χιλιοστομέτρων.

 

Η κοιλάδα είναι στενή, βαθειά, με απότομες πλαγιές. Σε απόσταση κάπου 8 χμ. το υψόμετρο πέφτει από τα 1.410 μ. στα 600 μ. Η κοιλάδα που άνοιξε το αργάκι βοήθησε στην κατασκευή ενός χωματένιου, όμως αρκετά στερεού, δασικού δρόμου.

 

Διασχίζοντας ο επισκέπτης τη στενή κοιλάδα έχει δεξιά και αριστερά του τις απότομες, σχεδόν ορθόκοφτες, βουνοπλαγιές που σε απόσταση 500 περίπου μέτρων από την κοιλάδα παρουσιάζουν υψομετρική διαφορά 300 και 400 μέτρων.

 

Στο άνω μέρος της κοιλάδας του αργακιού των Βρυσιών, εκτός από τα πεύκα, συναντώνται και κέδρα, ενώ στο υπόλοιπο μέρος της διαδρομής του κυριαρχεί το πεύκο.

 

Αργάκι Καμπούρας: Ρυάκι, παραπόταμος του ποταμού της Χρυσοχούς, στην επαρχία Πάφου. Η λεκάνη απορροής του εκτείνεται από τα νότια της Γιόλου μέχρι τα βόρεια του Στρουμπιού, του Πολεμιού και του Ψαθιού, μέχρι τα δυτικά του Αγίου Δημητριανού, της Μηλιούς και της Λάσας. Πηγάζει από τα βορειοδυτικά του Αγίου Δημητριανού, από ένα υψόμετρο κάπου 554 μ. και ενώνεται με την κύρια κοιλάδα της Χρυσοχούς, στα βόρεια της Γιόλου. Στην αρχή ακολουθεί δυτική διεύθυνση κι αργότερα νοτιοδυτική. Πάνω στα πυριτιούχα (Μαμώνια), τις ξερορεντζίνες και τα ασβεστούχα εδάφη της διαδρομής του και κάτω από μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 625 χιλιοστόμετρα, φυτρώνουν σιτηρά, αμυγδαλιές και αμπέλια. Διασχίζει μια μεγάλη ποικιλία εδαφών του σχηματισμού Μαμωνιών, ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, μάργες και κρητίδες. Οι κυριότεροι οικισμοί που βρίσκονται κοντά στη διαδρομή του είναι ο Άγιος Δημητριανός, το Ψάθι, το Πολέμι, η Δρυνιά, η Λάσα, το Στρουμπί και η Γιόλου.

 

Αργάκι Καραβιών: Ρυάκι της επαρχίας Κερύνειας, 2,5 περίπου χμ. δυτικά του Αγίου Αμβροσίου. Πηγάζει από την κορυφή του Πενταδάκτυλου, βόρεια του Γιαηλά, ακολουθεί βόρεια διεύθυνση και χύνεται κοντά στο ξωκλήσι του Αγίου Δημητριανού, ακριβώς απέναντι από το νησάκι Χοτή.

 

Το αργάκι των Καραβιών, μήκους 6,5 χμ. περίπου, ξεκινά από ένα υψόμετρο 700 μέτρων και διασχίζει διαδοχικά τους δολομιτικούς ασβεστόλιθους της Κρητιδικής γεωλογικής περιόδου, το φλύσχη της Κυθρέας της Μειόκαινης περιόδου, τους ασβεστολιθικούς ψαμμίτες της Πλειστόκαινης, και τις πρόσφατες αλλουβιακές προσχώσεις.

 

Στην ουσία το ρυάκι διασχίζει τρεις γεωγραφικές περιφέρειες: τον Πενταδάκτυλο, τους βόρειους πρόποδες του Πενταδάκτυλου και την παράκτια πεδιάδα της Κερύνειας. Πάνω στα εδάφη της τέρρα ρόζα και των ξερορεντζίνων, που βρίσκονται στη διαδρομή του και δέχονται μια μέση ετήσια βροχόπτωση 500-550 χιλιοστομέτρων, φυτρώνουν δάση, θαμνώδης φυσική βλάστηση, σιτηρά, ελιές, και χαρουπιές.

 

Ο κυριότερος παραπλήσιος οικισμός στη διαδρομή του είναι η Χάρτζια.

 

Όπως σ' όλη τη βόρεια πλαγιά του Πενταδάκτυλου, έτσι και κατά μήκος της κοιλάδας του αργακιού των Καραβιών, συναντώνται οι θαλάσσιες αναβαθμίδες που καταμαρτυρούν παλαιές επιφάνειες της θάλασσας. Οι θαλάσσιες αυτές αναβαθμίδες είναι το προϊόν της ανύψωσης της στεριάς. Δημιουργήθηκαν στα τελευταία 1-2 εκατομμύρια χρόνια. Όμως ακόμη και σήμερα στις ακτές της κερυνειώτικης πεδιάδας, δημιουργείται μια καινούργια θαλάσσια αναβαθμίδα, που πιθανόν να είναι έτοιμη μετά από αρκετές δεκάδες χιλιάδες χρόνια (W. Dreghorn, Rocks and Scenery in the Kyrenia Region, Nicosia, 1971).

 

Αργάκι Κάστρου: Ρυάκι της επαρχίας Αμμοχώστου, στο νότιο τμήμα της χερσονήσου της Καρπασίας. Πηγάζει από ένα υψόμετρο 350 περίπου μέτρων, στα νότια του δάσους της Καντάρας, ακολουθεί στην αρχή ΝΑ. διεύθυνση, αργότερα όμως και ιδιαίτερα στα δυτικά των Γαστριών και του δάσους της Βάλιας, ΝΔ. διεύθυνση.

 

Στα νότια του δάσους της Καντάρας το αργάκι του Κάστρου είναι ορμητικό με σχετικά βαθειά κοιλάδα, νοτιότερα όμως το ρυάκι κυλά πάνω σε πολύ ήπιο ανάγλυφο. Αν και ρέει σε περιοχή με σκληρά και μαλακά πετρώματα, το ρυάκι προσαρμόστηκε στη δομή των πετρωμάτων. Διέσπασε την μικρή λοφοσειρά δυτικά των Γαστριών, και προτού εκβάλει στη θάλασσα, αναγκάστηκε από το σχετικά ψηλό δάσος της Βάλιας να ακολουθήσει ΝΔ. διεύθυνση.

 

Η διαδρομή του ρυακιού είναι κυρίως πάνω σε πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου, πάνω σε ψαμμίτες και μάργες του σχηματισμού Κυθρέας της Μειόκαινης περιόδου, καθώς και πάνω σε ψαμμίτες και ασβεστολιθικούς ψαμμίτες της Πλειστόκαινης περιόδου.

 

Με μια μέση ετήσια βροχόπτωση μεταξύ 375 και 550 χιλιοστομέτρων το αργάκι του Κάστρου διασχίζει εδάφη τέρρα ρόζα που σχηματίστηκαν πάνω σε καφκάλλες καθώς και ξερορεντζίνες που δημιουργήθηκαν πάνω στο σχηματισμό της Κυθρέας.

 

Κατά μήκος της διαδρομής του απαντάται θαμνώδης φυσική βλάστηση, καθώς και σιτηρά, ελιές και χαρουπιές, ενώ υπάρχουν και μερικές εγκαταλειμμένες εκτάσεις.

 

Το αργάκι του Κάστρου διασχίζεται από το δρόμο Οβγόρου - Κριδιών, Αυγολίδας - Κριδιών και Μπογαζιού-Αγίου Θεοδώρου.

 

Αργάκι Καστρουλιού: Αργάκι του δάσους Πάφου, μέσα όμως στα διοικητικά όρια της επαρχίας Λευκωσίας. Πηγάζει από το Σελλάδιν του Στακτού, στα ΒΔ. του μοναστηριού του Κύκκου και ενώνεται με τον Ξεροπόταμο. (Ο Ξεροπόταμος χύνεται στα δυτικά της Πάφου, ΝΑ. των Μανδριών). Το αργάκι του Καστρουλιού που κυλά πάνω σε πετρώματα του διαβάση, κάτω από μια μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται μεταξύ 800 και 1.025 χιλιοστομέτρων, στα βόρεια ενώνεται με το αργάκι του Φονιά και το αργάκι του Καπνισμένου, ενώ νοτιότερα συνδέεται με το αργάκι του Παραδίση και το αργάκι της Μερσινιάς. Στο νότιο του τμήμα συνεχίζεται με το όνομα αργάκι του Σκούλουντρου. Τα κυριότερα μικρά παραποτάμια του αργακιού, είτε ενώνονται κάθετα με το αργάκι, είτε σχηματίζουν οξεία γωνία στη συμβολή τους.

 

Λαμβάνοντας υπόψη το υψόμετρο, τα πετρώματα πάνω στα οποία κυλά, τη βροχόπτωση που δέχεται και την όλη διαδρομή του αργακιού του Καστρουλιού (καθώς και των άλλων αργακιών), δεν εκπλήσσεται ένας για τη σχετικά πλατειά κοιλάδα του Ξεροπόταμου νότια της γέφυρας Ρουδιάς. Συναντώνται όλα τα χαρακτηριστικά μιας σχετικά ώριμης κοιλάδας με μαιάνδρους, νησίδες, προσχωσιγενείς μικρές πεδιάδες, κλπ.

 

Πρόκειται για ένα απομονωμένο αργάκι που δεν συνοδεύεται από οποιοδήποτε συγκοινωνιακό δίκτυο. Οι πιο κοντινοί οικισμοί είναι εκείνοι του μοναστηριού του Κύκκου, της Τσακκίστρας και του Μηλικουριού.

 

Η κοιλάδα του αργακιού του Καστρουλιού είναι στενή, βαθειά και με πολύ απότομες, σχεδόν κάθετες, πλαγιές. Στην ουσία πρόκειται για ένα στενό φαράγγι με όλα τα χαρακτηριστικά της «νεαρής», «ανώριμης», ποτάμιας κοιλάδας. Στις πλαγιές, σε απόσταση 500 μέτρων, το υψόμετρο πέφτει κατά 300 και 400 μ.

 

Τα κυριότερα δασικά δέντρα που βρίσκονται στη διαδρομή του αργακιού είναι ο πεύκος, η λατζ' ιά και η κουμαριά.

 

Αργάκι Λατσιών: Ρυάκι στη νότια πλευρά της χερσονήσου της Καρπασίας. Πηγάζει από τη βάση της απότομης πλευράς μιας εντυπωσιακής κουέστας, από ένα υψόμετρο γύρω στα 140 μ. και χύνεται στη θάλασσα ανατολικά του δάσους Νεκτοβίκλας. (Η κουέστα δημιουργήθηκε νότια του Αγίου Θύρσου. Μέχρι την περιοχή Αρχάγγελος αναπτύχθηκε η ήπια πλευρά του μορφώματος. Από εκεί και μέχρι την τοποθεσία Σπίτια τους Ρωμιούς βρίσκεται η απότομη πλευρά περί τα 4 χμ. νότια του Αγίου Θύρσου). Το αργάκι έχει μερικούς παραπόταμους, ο κυριότερος από τους οποίους ονομάζεται αργάκι της Φλέβας, στα ανατολικά.

 

Το αργάκι των Λατσιών, που δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 500 χιλιοστόμετρα, κυλά: (α) πάνω σε μάργες, ψαμμίτες και ασβεστόλιθους του σχηματισμού Κυθρέας, της Μειόκαινης γεωλογικής περιόδου, (β) πάνω σε κρητίδες, μάργες και μαργαϊκές κρητίδες του σχηματισμού Πάχνας, της Μειόκαινης περιόδου και (γ) πάνω σε μικρές εκτάσεις ασβεστολιθικού ψαμμίτη της Πλειστόκαινης γεωλογικής περιόδου.

 

Πάνω στις ξερορεντζίνες, δεξιά και αριστερά του ρυακιού, φυτρώνουν τα σιτηρά και μια θαμνώδης άγρια βλάστηση.

 

Τα κυριότερα δάση που βρίσκονται στη διαδρομή του αργακιού Λατσιών είναι το δάσος Σκουτέλλι, το δάσος Μέσανος, το δάσος Παλαιοβίκλα και το δάσος Νεκτοβίκλα.

 

Από τις πηγές μέχρι την εκβολή του στη θάλασσα, το αργάκι διασχίζει διαδοχικά δυο μικρές σειρές λόφων. Η μια βρίσκεται ανατολικά και δυτικά του οικισμού Κορόβια. Η άλλη βρίσκεται νοτιότερα μεταξύ του δάσους Μέσανος και Παλαιοβίκλα.

Το όλο μήκος του ρυακιού είναι γύρω στα 6,5 χμ.

 

Αργάκι Μοναστηριού: Ρυάκι του ποταμού της Γερμασόγειας στην επαρχία Λεμεσού. Πηγάζει από ένα υψόμετρο κάπου 1.010 μ. (2 περίπου χμ. στα νότια του Λουβαρά), διασχίζει το δάσος Λεμεσού και εκβάλλει στο φράγμα της Γερμασόγειας σ' ένα υψόμετρο 100 περίπου μέτρων. Μπορεί ένας να διακρίνει το στάδιο της νεότητας μέχρι το μοναστήρι της Αμιρούς με στενές βαθειές κοιλάδες, απότομες πλαγιές και ορμητικά νερά. Από το μοναστήρι μέχρι το φράγμα της Γερμασόγειας ξεχωρίζει το στάδιο της ωριμότητας. Το ανάγλυφο γίνεται ομαλό αν και η διάβρωση συνεχίζεται. Το αργάκι του Μοναστηριού που κυλά πάνω σε μια ποικιλία πετρωμάτων (γάββρους, σερπεντίνες, λάβες, διαβάσες, κρητίδες, μάργες), έχει μια σχετικά μεγάλη λεκάνη απορροής, τροφοδοτείται δε από πολλά μικρότερα ρυάκια, που όλα μαζί διαμέλισαν σε μεγάλο βαθμό το τοπίο.

 

Διασχίζει επίσης μια ποικιλία εδαφών (πυριτιούχα, φαιοχώματα και ασβεστούχα) που κάτω από μια μέση ετήσια βροχόπτωση μεταξύ 475 και 575 χιλιοστομέτρων, συντηρούν εκτός από τα δάση του πεύκου, αρκετές αγριοελιές, χαρουπιές, πλούσια θαμνώδη φυσική βλάστηση και σιτηρά.

 

Πάνω στο ρυάκι, ένα περίπου χμ. ΒΔ. της Ακρούντας, κατασκευάστηκε ένα μικρό φράγμα χωρητικότητας 23.000μ² Προφανώς το όνομά του το αργάκι του Μοναστηριού το πήρε από το μοναστήρι (Αμιρούς) που βρίσκεται κοντά στο μέσο της διαδρομής του.

 

Αργάκι Παλαιόκαστρου: Ρυάκι στην επαρχία Κερύνειας, που πηγάζει δυτικά του δάσους Μάνδρες, ακολουθεί στην αρχή νοτιοδυτική και αργότερα δυτική διεύθυνση, για να χυθεί στον κόλπο Μόρφου δυτικά της Αγίας Ειρήνης. Εκβάλλει στα βόρεια του Παλαιόκαστρου, από το οποίο προφανώς πήρε και το όνομα.

 

Το αργάκι Παλαιόκαστρου κυλά πάνω στα πετρώματα του σχηματισμού της Κυθρέας, τις αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης καθώς και τις αποθέσεις της Πλειστόκαινης γεωλογικής περιόδου. Δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται μεταξύ 380 και 475 χιλιοστομέτρων, τα εδάφη δε που διασχίζει είναι κυρίως ξερορεντζίνες και τέρρα ρόζα με περιορισμένες αιολικές αποθέσεις κοντά στις ακτές. Σ' αυτή την περιοχή που εκβάλλει, ιδιαίτερα στα νότια, υπάρχουν εκτεταμένοι αμμόλοφοι. Οι επικρατούντες άνεμοι στην περιοχή αυτή είναι οι δυτικοί που παρασύρουν την άμμο εναποθέτοντάς την στους χαμηλούς «παράκτιους γκρεμούς», που έχουν ύψος μεταξύ 20 και 30 μέτρων. Πέρα από τους αμμόλοφους αυτούς, στο εσωτερικό διακρίνονται άλλοι αμμόλοφοι χαμηλότερου ανάγλυφου που σταδιακά εξαφανίζονται. Οι άμμοι αυτοί είναι κυρίως κίτρινοι και σχετικά λεπτόκοκκοι (Τ. Μ. Moore, The Geology and Mineral Resources of the Astromeritis - Kormakiti Area, 1960).

 

Οι πλησιέστεροι οικισμοί κατά μήκος της διαδρομής του αργακιού είναι η Αγία Ειρήνη στα νότια και ο Κορμακίτης στα βόρεια. Η κυριότερη βλάστηση κατά μήκος της διαδρομής του είναι οι χαρουπιές, οι ελιές, τα πεύκα, λίγα σιτηρά και θαμνώδης φυσική βλάστηση. Τα γειτονικότερα δάση από το άνω τμήμα της κοιλάδας μέχρι τις εκβολές είναι: δάσος Μάνδρες, δάσος Διορίου, δάσος Αγίας Ειρήνης και δάσος Κορμακίτη (νοτιότερο τμήμα).

 

Το αργάκι του Παλαιόκαστρου που πηγάζει από ένα υψόμετρο γύρω στα 200 μ., έχει σκάψει μια σχετικά βαθειά κοιλάδα με όλα τα χαρακτηριστικά της ανανέωσης. Η ανοδική κίνηση της στεριάς σε σχέση με τη θάλασσα συνέβαλε στην εκβάθυνση της κοίτης του Παλαιόκαστρου, μια και άρχισε ένας καινούργιος κύκλος ποτάμιας διάβρωσης. Ο διαμελισμός του οροπεδίου (Κρυφτές στα νότια, Αρκάππαρος στα βόρεια) από τη στενή σχετικά βαθιά κοιλάδα είναι εμφανής, 4 περίπου χμ. βορειοανατολικά της Αγίας Ειρήνης. Τόσο το αργάκι Παλαιόκαστρου όσο και οι άλλοι ποταμοί και τα ρυάκια που ρέουν παράλληλα (Κόλια, Παπαβασίλης, Αλουπός) και ακολουθούν τη γενική κλίση προς τα δυτικά, είναι του πρωτεύοντος ποτάμιου συστήματος.

 

Αργάκι Παπούτσας: Ρυάκι στην Πιτσιλιά, της επαρχίας Λεμεσού, που πηγάζει από το βουνό της Παπούτσας, από το οποίο πήρε και το όνομα. Πηγάζει από ένα υψόμετρο κάπου 1.396 μ. από τον υδροκρίτη Παπούτσας -Σταυρόπευκου,  μεταξύ Αγίου Θεοδώρου και Συκόπετρας, και φθάνει μέχρι 2 περίπου χμ. νότια της Συκόπετρας.

 

Το αργάκι της Παπούτσας, που είναι παραπόταμος του ποταμού της Γερμασόγειας, βρίσκεται στο στάδιο της νεότητας. Χαρακτηρίζεται από βαθειές στενές κοιλάδες, απότομες, σχεδόν κάθετες, πλαγιές και ορμητικά νερά, μια και βρίσκεται στο πρώτο στάδιο στον κύκλο της διάβρωσης.

 

Δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται μεταξύ 675 και 825 χιλιοστομέτρων, κυλά δε κυρίως πάνω στους διαβάσες. Εξαιτίας της σχετικά ομοιόμορφης πετρολογικής σύστασης της περιοχής όπου αναπτύχθηκε το ποτάμιο δίκτυο, δημιουργήθηκε ένα δενδροειδές ποτάμιο σύστημα.

 

Πάνω στα πυριτιούχα εδάφη και τα λίγα φαιοχώματα, που διασχίζει το αργάκι της Παπούτσας, φυτρώνει μια πλούσια θαμνώδης φυσική βλάστηση. Δεν διασχίζεται από καμιά οδική αρτηρία. Οι γειτονικότεροι αγροτικοί οικισμοί είναι ο Άγιος Θεόδωρος, η Συκόπετρα και ο Άγιος Κωνσταντίνος.

 

Αργάκι Περιστεριών: Ρυάκι στην επαρχία Αμμοχώστου, που πηγάζει από ένα υψόμετρο 400 περίπου μ. μεταξύ Αγίου Χαρίτωνα και Τρυπημένης, στις νότιες υπώρειες του Πενταδάκτυλου. Στο άνω τμήμα του είναι γνωστό ως αργάκι της Αετοφουλιάς, αργότερα όμως και προτού πλησιάσει τα Κνώδαρα, παίρνει την ονομασία αργάκι των Περιστεριών. Στην αρχή ακολουθεί ΝΑ. διεύθυνση κι αργότερα νότια, μέχρις ότου ενωθεί με τον Κόπρη, που είναι παραπόταμος του Πηδιά.

 

Πρόκειται για αβαθές ρυάκι που δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση μεταξύ 350 και 500 περίπου χιλιοστομέτρων. Η σχετικά αβαθής κοιλάδα του διασχίζει τα πετρώματα του σχηματισμού Κυθρέας της Μειόκαινης γεωλογικής περιόδου, καθώς και τις πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης περιόδου.

 

Ένα τμήμα του ρυακιού κυλά στην γεωγραφική περιφέρεια των νότιων υπωρειών του Πενταδάκτυλου, ενώ το μεγαλύτερό του τμήμα κυλά στην περιφέρεια της Μεσαορίας. Περνά πάνω από ακαλλιέργητες εκτάσεις, άλλες εκτάσεις με θαμνώδη φυσική βλάστηση και περιοχές όπου καλλιεργούνται τα σιτηρά.

 

Οι πλησιέστεροι οικισμοί στη διαδρομή του είναι η Τρυπημένη, ο Άγιος Χαρίτων, τα Κνώδαρα, η Βιτσάδα, ο Ψυλλάτος και τα Γέναγρα.

 

Αργάκι Πετράτη: Ρυάκι της επαρχίας Λευκωσίας, που πηγάζει στα νότια του χωριού Καμπιά, από ένα υψόμετρο κάπου 420 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Στην αρχή ακολουθεί ΒΑ. διεύθυνση και αργότερα ανατολική μέχρι τη συμβολή του με τον Αλυκό. Ανατολικά του χωριού Πέρα τροφοδοτείται από άλλα ρυάκια, 2 δε χμ. νοτιοανατολικά του χωριού Τσέρι κυλά με το όνομα Αλμυρός. Η αλλαγή της ονομασίας αρνάκι του Πετράτη σε Αλμυρό αρχίζει περίπου στο υψόμετρο των 230 μ.

 

Η κοιλάδα του ρυακιού στο άνω τμήμα είναι σχετικά βαθειά με μικρή καλλιεργήσιμη γη γύρω από την κοίτη. Όμως οι πλευρές της κοιλάδας είναι σχεδόν κάθετες. Είναι σ' αυτό το μέρος της κοιλάδας του Πετράτη που υπάρχει λίγη βλάστηση, ακόμη και μια μικρή πηγή. Αργότερα η κοιλάδα γίνεται ήπια και χωρίς ιδιαίτερες εξάρσεις στις πλευρές. Οι λόφοι κατά μήκος της κοιλάδας του ρυακιού μαρτυρούν τη διαφορετική αντίδραση των σκληρών και μαλακών πετρωμάτων στη διάβρωση.

 

Αν και το άνω τμήμα της κοιλάδας του Πετράτη βρίσκεται πάνω στις λάβες, το μεγαλύτερο μέρος κυλά πάνω στις μάργες, τις κρητίδες και τις μαργαϊκές κρητίδες. Κατά μήκος της διαδρομής του αργακιού του Πετράτη καλλιεργούνται, κάτω από μια βροχόπτωση που κυμαίνεται μεταξύ 350 - 500 χιλιοστομέτρων, κυρίως τα σιτηρά. Υπάρχει όμως σημαντική ακαλλιέργητη έκταση. Στα παλιά χρόνια πάνω στις μάργες και τις μαργαϊκές κρητίδες εκαλλιεργούντο τ' αμπέλια και το βαμβάκι. Ταξιδεύοντας σήμερα κατά μήκος της κοιλάδας του ρυακιού εκτός από πολύ λίγους άγριους θάμνους, με δυσκολία συναντάς έστω και λίγα δέντρα.

 

Οι πλησιέστεροι οικισμοί είναι τα Πέρα, τα Καμπιά, η Ψημολόφου και το Τσέρι.

 

Αργάκι Πλακωτής: Παραπόταμος της Έζουσας που πηγάζει από τους λόφους στ' ανατολικά του Στατού ή στα δυτικά του Αμπελίτη, από ένα υψόμετρο κάπου 950 μ. και ενώνεται με τον ποταμό της Έζουσας, στα βόρεια της Χούλους, στο υψόμετρο των 275 μ. περίπου.

 

Το αργάκι της Πλακωτής, που δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση 625-700 χιλιοστομέτρων, έχει χαράξει την πορεία του πάνω στις κρητίδες, τις μάργες, τις μαργαϊκές κρητίδες και τα πετρώματα του σχηματισμού των Μαμωνιών.

 

Η διεύθυνση του ρυακιού μέχρι το υψόμετρο των 500 μ. είναι νοτιοδυτική, αργότερα όμως μέχρι τη συμβολή του με τον ποταμό της Έζουσας παίρνει δυτική διεύθυνση. Η κυριότερη βλάστηση της περιοχής είναι τ' αμπέλια, οι ελιές, οι αμυγδαλιές, τα σιτηρά και το θυμάρι. Τα κυριότερα εδάφη στην απόσταση της διαδρομής του αργακιού είναι τα ασβεστούχα, στο βόρειο και το νότιο τμήμα, ενώ στο μέσο κυριαρχούν τα πυριτιούχα που δημιουργήθηκαν πάνω στα πετρώματα του σχηματισμού των Μαμωνιών.

 

Οι κυριότεροι οικισμοί που βρίσκονται σχετικά κοντά στη διαδρομή είναι η Χούλου και ο Αμπελίτης (Στατός -Άγιος Φώτιος), όπως επίσης οι παλαιοί οικισμοί του Αγίου Φωτίου και του Στατού.

 

Η αβαθής κοιλάδα του αργακιού κοντά στις πηγές του, γίνεται βαθειά δυτικά του υψομέτρου των 500 μ., καθώς δε πλησιάζει την Έζουσα έχει δημιουργήσει μια στενή ποτάμια πεδιάδα. Αυτήν την κοιλάδα του αργακιού, ίσως λόγω έλλειψης οικισμών, δεν ακολουθεί καμιά οδική αρτηρία. Η συγκοινωνιακή αρτηρία που ενώνει την Χούλου με τον Άγιο Φώτιο είναι 1 περίπου χμ. στα νότια.

 

Αργάκι Πύργου: Ρυάκι με πολλά παρακλάδια, στην επαρχία Λεμεσού, που πηγάζει από το δάσος Λεμεσού μεταξύ Πραστειού, Κελλακιού, Σανίδας, Βάσας και Ασγάτας, και καταλήγει στη θάλασσα, ανατολικά του τσιμεντοποιείου Μονής. Δυο χιλιόμετρα περίπου νότια της Μονής ενώνεται με το αργάκι της Μονής.

 

Το αργάκι με μια μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται μεταξύ 425 και 525 χιλιοστομέτρων, κυλά πάνω σε ποικίλους γεωλογικούς σχηματισμούς. Στο νότιο τμήμα του βρίσκονται πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις καθώς και αποθέσεις μαργών, κρητίδων και μαργαϊκών κρητίδων, ενώ στο βόρειο τμήμα κυριαρχούν οι λάβες.

 

Από γεωλογικής απόψεως η περιοχή όπου βρίσκονται όλα τα μικρά παρακλάδια του αργακιού του Πύργου, είναι ενδιαφέρουσα. Στην περιοχή Πύργου - Μοναγρουλλιού συναντώνται ρήγματα με βορειοανατολική κατεύθυνση, που όμως δεν φαίνεται να έχουν επηρεάσει την τοπογραφία. Επίσης η περιοχή βρίσκεται στα νότια του μεγάλου ρήγματος Καλού Χωριού - Αρακαπά - Ακαπνούς. Σύμφωνα με τον Vaumas η μετακίνηση εξαιτίας του ρήγματος έγινε προς τα νότια. Επίσης στο νότιο τμήμα της περιοχής η ύπαρξη σκληρών και μαλακών πετρωμάτων, κάτω από τη διάβρωση των αιώνων, δημιούργησε κουέστας.

 

Το αργάκι που πηγάζει από το υψόμετρο των 790 περίπου μέτρων στο άνω τμήμα του, έχει αναπτύξει ένα δενδροειδές ποτάμιο σύστημα. Στο άνω τμήμα του διασχίζει εκτάσεις με θαμνώδη φυσική βλάστηση, ενώ νοτιότερα περνά δίπλα από καλλιέργειες χαρουπιών, ελιών και σιτηρών.

 

Το αργάκι Πύργου, στο νότιο τμήμα του διασχίζεται από τον υπεραστικό δρόμο Λευκωσίας-Λεμεσού ενώ βορειότερα διασχίζεται από άλλο δρόμο μεταξύ Παρεκκλησιάς και Μονής. Το βόρειο τμήμα του ακολουθείται από το δρόμο Παρεκκλησιάς - Κελλακιού. Αξίζει να αναφερθεί πως το νότιο τμήμα της διαδρομής του ρυακιού βρίσκεται στην περιοχή που καλύπτεται από πολεοδομικές ζώνες.

 

Αργάκι Tενιών: Ρυάκι στην επαρχία Αμμοχώστου που πηγάζει από ένα υψόμετρο κάπου 600 μ. στα βόρεια του δάσους της Καντάρας, στον Πενταδάκτυλο. Στο άνω τμήμα του έχει δυο βασικούς βραχίονες. Το αργάκι των Τενιών ακολουθεί βόρεια διεύθυνση, ενισχύεται στα πλάγιά του με άλλα μικρά ρυάκια και εκβάλλει στη θάλασσα της Κερύνειας, ανατολικά του ξωκλησιού του Αγίου Χαραλάμπους, κάπου 5 χμ. βορειοανατολικά της Ακανθούς. Είναι δυτικά της εκκλησίας Παναγίας της Κανακαριάς που αρχίζει η ήπια ροή του αργακιού μέχρι τις εκβολές του.

 

Διασχίζει μια μεγάλη ποικιλία πετρωμάτων, όπως είναι οι ασβεστόλιθοι και οι δολομιτικοί ασβεστόλιθοι, ο φλύσχης της Κυθρέας, οι μάργες, οι άμμοι, τα χαλίκια, οι ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και οι αλλουβιακές αποθέσεις. Κοντά στις εκβολές του δημιουργήθηκε μικρή προσχωσιγενής πεδιάδα.

 

Δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 525 χιλιοστόμετρα. Κατά τη διαδρομή του αυλακώνει εδάφη τέρρα ρόζα, ρεντζίνες και ξερορεντζίνες, πάνω στα οποία φυτρώνουν δασικά δέντρα, άλλη πλούσια θαμνώδης φυσική βλάστηση και σιτηρά, που συνήθως συγκαλλιεργούνται με ελιές και χαρουπιές.

 

Ο παράκτιος δρόμος Κερύνειας - Δαυλού διασταυρώνει το αργάκι των Τενιών κοντά στις εκβολές του.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια