Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εξέταση της κατανομής της γης, μας οδηγεί να μιλήσουμε και για την εκμετάλλευσή της. Από ποιους θα καλλιεργείτο, ποιες ήταν οι τυχόν υποχρεώσεις τους απέναντι στην εξουσία, κλπ.

Η μεγαλύτερη δυσκολία, είναι γεγονός, σχετίζεται με τις βασιλικές γαίες, που άλλωστε αποτελούσαν, όπως είπαμε, και τη μεγαλύτερη έκταση των βασιλείων. Είναι λογικό, λοιπόν, να υποθέσουμε ότι ο βασιλιάς θα οργάνωσε ένα σύστημα εκμετάλλευσης που δυστυχώς μας διαφεύγει εξαιτίας της έλλειψης πηγών. Θα έπρεπε, ας πούμε, να υποθέσουμε ότι οι χωρικοί θα δούλευαν για λογαριασμό του σύμφωνα με το παράδειγμα των λαών και των δούλων στη Μ. Ασία την εποχή των Σελευκιδών; Ή, ακόμη, να θεωρήσουμε ότι οι αινιγματικοί «πανοίκιοι γεωργοί», τους οποίους αναφέρει μια πτολεμαϊκή επιγραφή που βρέθηκε στην Καρπασία, πρόκειται για επιβίωση ενός θεσμού που υπήρχε την περίοδο των βασιλείων; Να ισχυριστούμε δηλαδή ότι οι γεωργοί εργάζονταν για λογαριασμό του βασιλιά όπως συνέβαινε με τους Σελευκίδες; Ή, τέλος, ότι οι βασιλικές γαίες παραχωρούνταν σε ιδιώτες που ήταν στενά προσκείμενοι στο βασιλιά και τις καλλιεργούσαν με ένα εργατικό δυναμικό που πλήρωναν αυτοί και στη συνέχεια έδιναν στο βασιλιά ένα μέρος από την παραγωγή ως ενοίκιο; Αυτά είναι μερικά από τα προβλήματα που αναφύονται για να μη επεκταθούμε στη συζήτηση του ομοιογενούς ή όχι χαρακτήρα του συστήματος εκμετάλλευσης σ' όλα τα βασίλεια.

Οι αβεβαιότητές μας είναι οι ίδιες και σε ό,τι αφορά τις ιδιωτικές γαίες. Με μόνη τη διαφορά ότι εδώ δεν μας επιτρέπονται οι προηγούμενες υποθέσεις, εξαιτίας της φύσης τους. Μια ιδιωτική γη μπορούσε να καλλιεργηθεί Είτε από τον ιδιοκτήτη της είτε να ενοικιαστεί σε κάποιον άλλο με επιμίσθιο. Άλλωστε το τελευταίο τούτο είναι σύμφωνο με μια επιγραφή δικαστικού περιεχομένου που βρέθηκε στα περίχωρα της Πύλας. Κάποιος Αριστόμαχος νοίκιασε ένα αγρόκτημα (χωράφι με σπίτι) και δεν εκπλήρωσε τις υποχρεώσεις του:

«Ἀριστόμαχος

ἐχρᾶτο τῷ χώρῳ τῷνε

αὐτό(ς)...

ἰδέ κά(ς) οἶκο(ν) νάων

τῶ χώρω, ὃνε οὐχί τελέσ(σ)α-

το ἀργύριο(ν) δοένα

ι τῷ θαλάμῳ τῷνε˙ ἰδέ

κοἲκισιν(ν) πείση τῷ νόμῳ.»

Δηλαδή: Ο Αριστόμαχος χρησιμοποιούσε (εκμεταλλευόταν) το κτήμα αυτό μόνος του. Και κατοικώντας το σπίτι που ανήκε στο κτήμα, αυτός δεν πλήρωσε τα χρήματα γι' αυτό το κτήμα. Επομένως ας πληρώσει το δικαίωμα εγκατάστασής του σύμφωνα με το νόμο.

Το περιεχόμενο της επιγραφής είναι πολύ ενδιαφέρον. Εκτός από το γεγονός ότι μας πληροφορεί για την ύπαρξη μιας νομοθεσίας σχετικής με τα θέματα διακανονισμού της γης, μας κάνει γνωστή, επίσης, την εκμετάλλευσή της με ενοίκιο.

 Αν οι γνώσεις μας για την εκμετάλλευση της γης είναι μηδαμινές, αντίθετα είμαστε σίγουροι πως για την καλλιέργειά της πληρωνόταν φορολογία. Φαίνεται μάλιστα πως η διαδικασία αυτή ήταν κανόνας, όπως μας δείχνουν τα παραδείγματα που αναφέραμε πριν: Η μαρτυρία του Ερατοσθένη («ἒχει ἰδιόκτητον καί ἀτελῆ τήν διακαθαρθεῖσαν γῆν») καθώς και οι όροι της συμφωνίας του γιατρού Ονάσιλου και των αδερφών του με το βασιλιά και την Πόλη του Ιδαλίου, σε αντίθεση μ' ό,τι συνέβαινε στις ελληνικές πόλεις-κράτη, όπου κατά κανόνα η γη ήταν απαλλαγμένη τακτικού φόρου, ήταν κανόνας στις αυτοκρατορίες που εισέπρατταν τα κυριότερά τους έσοδα από τη γη σε ενοίκια και φόρους. Πρόσθετη απόδειξη ότι η Κύπρος επηρεάστηκε από τις αυτοκρατορίες της Ανατολής.

Βλέπε λήμμα: Ονάσιλος Ονασικύπρου

Δεν ήταν μονάχα η ιδιωτική γη που ήταν φορολογήσιμη, αλλ' ακόμη και τα προϊόντα που παρήγε. Πράγματι όπως φαίνεται από την πινακίδα του Ιδαλίου, η γη, τα δέντρα και τα προϊόντα για πώληση θα ήταν, σύμφωνα με τους όρους του εγγράφου, απαλλαγμένα φόρου, πράγμα που σήμαινε πως σ' όλες τις άλλες περιπτώσεις που δεν υπήρχε ειδική εξαίρεση ο φόρος ήταν υποχρεωτικός. Χωρίς αμφιβολία αυτή θ' αποτελούσε ένα από τους κύριους παράγοντες εσόδων του βασιλείου.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια