Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο κυβερνήτης Χάρτιγκ είχε κάνει επανειλημμένα δηλώσεις, υποστηρίζοντας ότι θα συνέτριβε την επαναστατική οργάνωση των Ελλήνων Κυπρίων, κι ότι οι ημέρες της ΕΟΚΑ ήσαν μετρημένες. Ωστόσο απέτυχε να διαλύσει την ΕΟΚΑ και να καταπνίξει την κυπριακή επανάσταση, παρά τις θυελλώδεις και μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές του επιχειρήσεις και παρά το ότι αύξησε κατακόρυφα τον αριθμό των Βρετανών στρατιωτών στην Κύπρο, ενισχυμένων μάλιστα με σύγχρονα μέσα (τεθωρακισμένα, ελικόπτερα, αεροπλάνα κλπ.). Αντίθετα τα μέλη της ΕΟΚΑ μπορούσαν ν' αντεπιτίθενται, να στήνουν ενέδρες, να καταφέρουν σοβαρά πλήγματα κατά στρατιωτικών και κυβερνητικών στόχων· μάλιστα έφθασαν μέχρι του σημείου να εισχωρήσουν μέσα στο ίδιο το κυβερνείο και να τοποθετήσουν βόμβα κάτω από το κρεβάτι του κυβερνήτη, ο οποίος σώθηκε από καθαρή τύχη (21 Μαρτίου 1956).

» Βίντεο: Επίσκεψη Χαρτιγκ στο ΡΙΚ

Ουσιαστικά, όπως έγραφε ο τύπος τότε, η κατάσταση στην Κύπρο μετά το ναυάγιο των διαπραγματεύσεων και την εξορία του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, είχε εξελιχθεί σε μια θανάσιμη «μονομαχία» μεταξύ του στρατάρχη Χάρτιγκ και του συνταγματάρχη Γρίβα, αρχηγού του στρατιωτικού αγώνα των Ελλήνων Κυπρίων. Ο αρχηγός της ΕΟΚΑ επανειλημμένα βρέθηκε σε θανάσιμο κίνδυνο, ο ίδιος προσωπικά, λόγω των εκτεταμένων στρατιωτικών επιχειρήσεων του Χάρτιγκ κατά της ΕΟΚΑ και του ιδίου ιδίως τον Δεκέμβριο του 1955 (μάχη στα Σπήλια) και τον Μάιο-Ιούλιο του 1956 (μεγάλες επιχειρήσεις του Χάρτιγκ στο Τρόοδος).

Μια σχετική επιτυχία του στρατάρχη Χάρτιγκ ήταν η αποκάλυψη του ημερολογίου του Γρίβα (για την ακρίβεια μέρους του αρχείου του) που ανακαλύφθηκε από τις αγγλικές υπηρεσίες και που, μεταξύ άλλων, απεδείκνυε τις σχέσεις του αρχιεπισκόπου Μακαρίου με την ΕΟΚΑ και τον ίδιο τον Γρίβα.

» Βίντεο: Επιχειρήσεις των Αγγλών κατά της ΕΟΚΑ

Δυο φορές, κατά την περίοδο κυβερνητείας του Χάρτιγκ, είχε γίνει εκεχειρία αλλά για σύντομα διαστήματα.  Έγινε, επίσης, ξανά προσφορά συντάγματος με την αποστολή στην Κύπρο του συνταγματολόγου Ράντκλιφ, αλλά κανένας Έλληνας Κύπριος δεν βρέθηκε να διαπραγματευθεί, κι όλοι παρέπεμπαν στον αρχιεπίσκοπο Μακάριο που εκρατείτο αιχμάλωτος στις Σεϋχέλλες. Ο τελευταίος αρνήθηκε, επίσης, να διαπραγματευθεί, ενώ εκρατείτο στην αιχμαλωσία. Ο Μακάριος τελικά απελευθερώθηκε ύστερα από κράτηση 13 μηνών, αλλά του απαγορεύθηκε η είσοδος στην Κύπρο. Αργότερα ο Χάρτιγκ δήλωσε ότι είχε διαπράξει δυο σφάλματα στην Κύπρο, ότι είχε εξορίσει τον Μακάριο, κι ότι τον είχε απελευθερώσει. Ωστόσο και οι δυο αποφάσεις, για σύλληψη κι εξορία του και για απελευθέρωσή του, δεν ανήκαν στον Χάρτιγκ αλλά στην ίδια την κυβέρνηση του Λονδίνου.

Το ζήτημα της εξορίας του αρχιεπισκόπου Μακαρίου είναι, στην πραγματικότητα, πολύπλοκο. Και στο παρελθόν οι Βρετανοί είχαν εξορίσει αρκετούς από την Κύπρο, αρκούμενοι όμως στο να τους μεταφέρουν μακριά από το νησί όπου και τους άφηναν ελεύθερους. Έτσι, ο επίσκοπος Κιτίου Νικόδημος έζησε μέχρι τον θάνατό του στα Ιεροσόλυμα, ενώ ο επίσκοπος Κυρηνείας Μακάριος (μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Μακάριος Β') και αρκετοί άλλοι έζησαν στην Ελλάδα. Στην περίπτωση όμως του Μακαρίου Γ' οι Βρετανοί δεν αρκέστηκαν στην απέλασή του από την Κύπρο αλλά θεώρησαν καλό να τον κρατήσουν σε αιχμαλωσία και απομόνωση στις πολύ μακρινές Σεϋχέλλες, επωμιζόμενοι και την ευθύνη για την υγεία και τη ζωή του. Το γεγονός αυτό ήταν εντελώς διαφορετικό προς την ως τότε τακτική τους, και φαίνεται ότι σχετιζόταν άμεσα με τα νέα σχέδιά τους για την Κύπρο: έπρεπε ο Μακάριος να απομονωθεί πλήρως ώστε να του είναι εντελώς αδύνατο να ασκεί από την Ελλάδα ή απ' όπου αλλού την επιρροή του και ακόμη έλεγχο στον Γρίβα, στην ΕΟΚΑ και γενικά στον ελληνικό πληθυσμό της Κύπρου, μέχρις ότου στηθεί η παγίδα της σύγκρουσης με τους Τουρκοκυπρίους. Πράγματι, κατά το διάστημα της εξορίας του αρχιεπισκόπου, άρχισε η στρατολόγηση φανατικών Τουρκοκυπρίων από τον Χάρτιγκ ο οποίος τους ενέταξε, ως «επικουρικούς», στις δυνάμεις ασφαλείας και τους έστρεψε κατά των Ελληνοκυπρίων. Ενθαρρύνθηκε επίσης κι εξοπλίστηκε η «Βολκάν», η εξτρεμιστική οργάνωση των Τουρκοκυπρίων. Ο Γρίβας, χωρίς ν' αντιληφθεί την παγίδα, ανταπέδωσε τα χτυπήματα στρεφόμενος κατά των Τουρκοκυπρίων. Ταυτόχρονα η Αγγλία ενεθάρρυνε την Τουρκία να προβάλλει όλο και πιο έντονα αξιώσεις για την Κύπρο και άρχισε να γίνεται πλέον ανοικτά λόγος για μια λύση διχοτόμησης της Κύπρου.  Όταν η νέα πορεία που χάραξαν οι Βρετανοί εκρίθη ότι είχε φθάσει σε σημείο όπου δεν υπήρχε επιστροφή, ο Μακάριος απελευθερώθηκε. Λίγο αργότερα θεωρήθηκε ότι είχε ολοκληρωθεί και η αποστολή την οποία είχε αναλάβει ο Χάρτιγκ στην Κύπρο, κι έτσι αντικαταστάθηκε. Ο δρόμος προς μια άλλη διευθέτηση είχε πλέον ανοίξει. Σύντομα ήλθε στην επιφάνεια, μάλιστα προβλήθηκε από τους Βρετανούς με τρόπο τελεσιγραφικό, το διχοτομικό αγγλικό σχέδιο Μακμίλλαν, που προκειμένου να το αντιμετωπίσει αποτελεσματικά ο Μακάριος, εστράφη προς τη λύση της ανεξαρτησίας.

Μια βόμβα κάτω απο το κρεβάτι του

Στις 20 Μαρτίου 1956 ο θαλαμηπόλος που είχε οριστεί να υπηρετεί τον Βρετανό κυβερνήτη της Κύπρου Τζον Χάρντιγκ, Νεόφυτος Σοφοκλέους (ήταν μέλος της ΕΟΚΑ), μπήκε στο δωμάτιό του ώστε να ελέγξει την καθημερινή εργασία της καθαρίστριας.  Έκρυψε τη βόμβα που είχε φτιάξει σε ένα σωρό με βρώμικα σεντόνια και έφτασε μέχρι το δωμάτιο του κυβερνήτη. Αφού την τοποθέτησε κάτω από το κρεβάτι, ενεργοποίησε τον ωρολογιακό μηχανισμό και άναψε τη θέρμανση του δωματίου ώστε να διατηρηθεί η απαραίτητη για τη λειτουργία της βόμβας, θερμοκρασία. Μετά από λίγη ώρα βγήκε από το κυβερνείο και απομακρύνθηκε περπατώντας. Λίγες εκατοντάδες μέτρα μακρύτερα επιβιβάστηκε σε ένα αυτοκίνητο της οργάνωσης. Για κάθε ενδεχόμενο άλλαξε άλλα δύο αυτοκίνητα και με τη βοήθεια συνδέσμων της ΕΟΚΑ, οδηγήθηκε στην περιοχή του χωριού Μηλικούρι, όπου έδρευε η αντάρτικη ομάδα του Αντώνη Γεωργιάδη.

Το ίδιο βράδυ ο Χάρντιγκ επέστρεψε στο κυβερνείο και έπεσε να κοιμηθεί. Στάθηκε ωστόσο υπερβολικά τυχερός, καθώς η βόμβα δεν εξερράγη. Την επόμενη ημέρα η βόμβα ανακαλύφθηκε. Οι υποψίες έπεσαν αμέσως στον Σοφοκλέους. Διατάχθηκε η άμεση σύλληψη του, ήταν όμως πολύ μακρυά.  Το «Associated Press» μετέδωσε την απόπειρα: «Ωρολογιακή βόμβα ανευρέθη σήμερον εις το υπνοδωμάτιον του σερ Τζον Χάρντιγκ, ο οποίος κατά πάσαν πιθανότητα, εκοιμήθη επ’ αυτής χθες την νύκτα. Διεπιστώθη η εξαφάνισις νεαρού Κυπρίου υπηρέτου, ο οποίος είχε προσληφθεί προ εξαμήνου. Ο νεαρός δεν προσήλθε σήμερον την πρωίαν εις την εργασίαν του και θεωρείται πράκτωρ της ΕΟΚΑ και δράστης της δολοφονικής απόπειρας».