Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο έγινε επιτακτική η ανάγκη εκτέλεσης μεγάλων υδατικών έργων για την αξιοποίηση των επιφανειακών κυρίως νερών του ελεύθερου τμήματος της Κύπρου, δεδομένου ότι τα υδροφόρα στρώματα που αποτελούσαν την κύρια πηγή νερού τόσο για άρδευση όσο και για ύδρευση, άρχισαν να υπεραντλούνται και να προκαλείται διείσδυση θαλάσσιου νερού σε μερικά από αυτά. Το υπουργείο Γεωργίας και Φυσικών Πόρων έχοντας υπόψιν τις σχετικές μελέτες του Προγράμματος Αναπτύξεως των Ηνωμένων Εθνών, προχώρησε στον σχεδιασμό των ακόλουθων πέντε μεγάλων αρδευτικών σχεδίων, των οποίων η εφαρμογή συνέβαλε στην κατακόρυφη αύξηση των υδατικών αποθεμάτων της Κύπρου και την επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων:

1. Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς: Πρόκειται για ένα πολύπλευρο αναπτυξιακό σχέδιο που εκτός από την υδατική ανάπτυξη, περιλαμβάνει βελτιώσεις στους τομείς της υγείας, της παιδείας και του οδικού δικτύου. Στον τομέα της υδατικής ανάπτυξης εκτελέστηκαν τα ακόλουθα έργα: Φράγμα στον Ξυλιάτο χωρητικότητας 1.250.000 μ3, τοξωτό φράγμα στους Αγίους Βαβατσινιάς χωρητικότητας 53.000 μ3,19 χωμάτινες εξωποτάμιες δεξαμενές συνολικής χωρητικότητας 1.885.000 μ3 για την άρδευση έκτασης γης 493 εκταρίων (3.689 σκαλών), 20 σχέδια γεωτρήσεων (με 24 γεωτρήσεις) για την άρδευση έκτασης γης 478 εκταρίων (3.573 σκαλών) και έργα υδατοπρομήθειας χωριών. Το σχέδιο, που άρχισε το 1978 και συμπληρώθηκε το 1984, καλύπτει 49 χωριά των επαρχιών Λευκωσίας, Λεμεσού και Λάρνακας. Σ' αυτά περιλαμβάνονται όλα σχεδόν τα χωριά της περιοχής Πιτσιλιάς καθώς και μερικά άλλα στις παρυφές της.

2. Αρδευτικό έργο της Πάφου: Είναι το μεγαλύτερο αρδευτικό έργο που έχει αναληφθεί στην επαρχία Πάφου. Κύριος σκοπός του είναι η αξιοποίηση των υδατίνων πόρων της επαρχίας Πάφου για άρδευση της παραλιακής πεδιάδας από το Χαποτάμι μέχρι τον Άγιο Γεώργιο της Πέγειας, ολικής έκτασης 5.084 εκταρίων (38.000 σκαλών). Το έργο, που λειτούργησε το 1983, περιλάμβανε την κατασκευή του φράγματος του Ασπρόκρεμμου χωρητικότητας 52.000.000 μ3 πάνω στον Ξεροπόταμο, 24 γεωτρήσεις μέσα στην κοίτη των ποταμών Διαρίζου, Έζουσας και Ξεροπόταμου, ένα κύριο κανάλι μήκους 12 χιλιομέτρων από το φράγμα του Ασπρόκρεμμου μέχρι το χωριό Γεροσκήπου, ένα κεντρικό σωληναγωγό μήκους 21 χιλιομέτρων από το τέλος του καναλιού μέχρι τον Άγιο Γεώργιο της Πέγειας και 14 αντλιοστάσια κατά μήκος του καναλιού και του κεντρικού σωληναγωγού. Από το έργο αρδεύονται συνολικά 16 οικισμοί της παραλιακής πεδιάδας της Πάφου.

3. Σχέδιο Βασιλικού-Πεντάσχοινου: Βασικός στόχος του είναι η ανάπτυξη των επιφανειακών υδατίνων πόρων της περιοχής τόσο για τοπική γεωργική ανάπτυξη όσο και για βελτίωση της υδατοπρομήθειας της Λευκωσίας, της Λάρνακας και της Αμμοχώστου. Το σχέδιο, που συμπληρώθηκε το 1986, περιλαμβάνει την κατασκευή του φράγματος Καλαβασού, χωρητικότητας 17.000.000 μ3, πάνω στον ποταμό Βασιλικό και του φράγματος Διποτάμου, χωρητικότητας 15.000.000 μ3, πάνω στον ποταμό Πεντάσχοινο. Επίσης περιλαμβάνει σύστημα εκτροπής των πλεονασμάτων του ποταμού Μαρωνιού προς το φράγμα του Διποτάμου, διυλιστήρια στον Κόρνο όπου διοχετεύεται νερό από τα φράγματα των Λευκάρων και του Διποτάμου, σωληναγωγό μεταξύ Καλαβασού-Χοιροκοιτίας για την υδατοπρομήθεια περιοχών, της Λάρνακας και της Αμμοχώστου, και τρία αρδευτικά δίκτυα τα οποία αρδεύουν έκταση 1.445 εκταρίων (10.800 σκαλών). Τα τρία αρδευτικά δίκτυα είναι εκείνα του Βασιλικού που καλύπτει έκταση 839 εκταρίων, του Πεντάσχοινου που καλύπτει έκταση 376 εκταρίων και του Μαρωνιού που αρδεύει έκταση 230 εκταρίων. Οι αρδευόμενες περιοχές ανήκουν στα χωριά Καλαβασός, Ζύγι, Μαρί, Τόχνη, Ψεματισμένος, Μαρώνι, Σκαρίνου και Άγιος Θεόδωρος.

4. Αρδευτικό Έργο Χρυσοχούς:  Κύριος σκοπός του έργου είναι η αξιοποίηση της ροής των ποταμών που πηγάζουν από τη βορειοδυτική πλευρά της οροσειράς του Τροόδους και την άρδευση 3.100 εκταρίων της κοιλάδας Χρυσοχούς και της γειτονικής παραλιακής πεδιάδας.  

Λόγω της φύσης, της έκτασης και της σύνθεσής του το έργο χωρίστηκε σε δύο φάσεις.

Η πρώτη φάση συμπληρώθηκε κατά την περίοδο 1984-1988 και περιλάμβανε την κατασκευή του φράγματος Ευρέτου, χωρητικότητας 25.000.000 μ3, πάνω στον ποταμό της Χρυσοχούς, χωμάτινων δεξαμενών, αγωγών μεταφοράς και διανομής, αρδευτικών δικτύων, καθώς και ανορύξεις γεωτρήσεων για μεγαλύτερη εκμετάλλευση των υπόγειων νερών της κοιλάδας Χρυσοχούς. Από την πρώτη φάση του σχεδίου αρδεύονται 2.000 εκτάρια, με βελτιωμένα συστήματα άρδευσης, κατά μήκος της κοιλάδας Χρυσοχούς.

Η δεύτερη φάση ολοκληρώθηκε, με τη συμπλήρωση του εκτροπικού αγωγού Γιαλιάς. H επέκταση του κεντρικού αγωγού μέχρι το φράγμα Πωμού για ενίσχυση του αρδευτικού δικτύου, καθώς επίσης και η επέκταση της αρδευόμενης περιοχής κατά 1.100 εκτάρια κατά μήκος της παραλίας, από την Αργάκα μέχρι τον Πωμό έχουν επίσης ολοκληρωθεί.

5. Σχέδιο Νότιου Αγωγού: Είναι το μεγαλύτερο έργο υδατικής ανάπτυξης που αναλήφθηκε ποτέ στην Κύπρο. Βασικός σκοπός του είναι η συλλογή και αποθήκευση πλεονασμάτων νερού που προηγουμένως έρρεαν προς τη θάλασσα και η μεταφορά τους, μέσω διαπεριφερειακού αγωγού, στις περιοχές όπου υπάρχει μεγάλη ανάγκη νερού.

Το Σχέδιο καλύπτει σχεδόν όλο το μήκος των νότιων περιοχών της Κύπρου, από τον ποταμό Διαρίζο της Πάφου, στα δυτικά, μέχρι και τα Κοκκινοχώρια, στα ανατολικά. Λόγω του μεγέθους του Σχεδίου και των ψηλών ετήσιων δαπανών, το έργο   εκτελέστηκε σε δύο φάσεις.

Η πρώτη φάση άρχισε το 1984 και περιλάμβανε την κατασκευή του φράγματος του Κούρη, στον ποταμό Κούρη, χωρητικότητας 115.000.000 μ3, του κεντρικού αγωγού μήκους 110 χιλιομέτρων, του φράγματος της 'Αχνας, χωρητικότητας 6,800.000 μ3, των αρδευτικών δικτύων στα Κοκκινοχώρια, στην Αθηένου, στους Τρούλλους και στο Αβδελλερό, που καλύπτουν συνολική έκταση 9.767 εκταρίων και του συστήματος τηλεμετρίας. Η πρώτη φάση συμπληρώθηκε το 1994.

Η δεύτερη φάση περιλαμβάνει τα έργα εκτροπής του ποταμού Διαρίζου με σήραγγα μήκους 14,5 χιλιομέτρων, τα έργα εκτροπής του ποταμού Χαποτάμι, τα Διυλιστήρια νερού στη Λεμεσό και Τερσεφάνου, τον αγωγό Τερσεφάνου-Λευκωσίας, μήκους 36,5 χιλιομέτρων, το περιφερειακό σχέδιο υδροδότησης 9 κοινοτήτων δυτικά της Λεμεσού, καθώς και τα αρδευτικά δίκτυα στις περιοχές Ακρωτηρίου, Παρεκκλησιάς, Μαζωτού, Κιτίου και Αραδίππου που καλύπτουν συνολική έκταση 4 .159 εκταρίων.

Με τα φράγματα των μεγάλων υδατικών έργων υπολογίζεται ότι αρδεύονται 25.000 εκτάρια γης (187.000 περίπου σκάλες). Στις εκτάσεις αυτές περιλαμβάνονται περιοχές που αρδεύονταν στο παρελθόν κυρίως με άντληση από υδροφόρα στρώματα που εξαντλήθηκαν λόγω υπεράντλησης. Εξάλλου με τη συμπλήρωση των φραγμάτων των υδατικών έργων, η συνολική αποθηκευτική δυναμικότητα των φραγμάτων της Κύπρου βρίσκεται σήμερα στα 331.000.000 μ3.

Μονάδες Αφαλάτωσης: Η παρατεταμένη ανομβρία που παρατηρήθηκε στην Κύπρο κατά την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα, και είχε ως αποτέλεσμα την μη ικανοποιητική αποθήκευση νερού στα φράγματα που είχαν ήδη κατασκευαστεί, επέβαλε τη δημιουργία Μονάδων Αφαλάτωσης Θαλασσίου Νερού, με σκοπό την απεξάρτηση από τη βροχόπτωση της παροχής πόσιμου νερού στα μεγάλα αστικά και τουριστικά κέντρα.

Αρχικά κατασκευάστηκε η Μονάδα Αφαλάτωσης Δεκέλειας η οποία λειτούργησε τον Απρίλιο του 1997 και είχε δυναμικότητα 40.000 μ3 νερού την ημέρα. Η Μονάδα αυτή εξυπηρετεί τις υδρευτικές ανάγκες της ελεύθερης περιοχής Αμμοχώστου και μέρος των αναγκών της Λάρνακας και της Λευκωσίας. Η Μονάδα από τον Ιούλιο του 2008 επεκτάθηκε κατά 10.000 μ3/ημέρα και από τον Απρίλιο 2009 κατά ακόμα 10.000 μ3/ημέρα, ούτως ώστε η συνολική παραγωγή να είναι σήμερα 60.000 μ3/ημέρα.

Η Μονάδα Αφαλάτωσης Λάρνακας λειτούργησε τον Μάιο του 2001 και είχε δυναμικότητα 52.000 μ3 νερού την ημέρα. Και αυτή η Μονάδα αναβαθμίστηκε, ώστε από τον Ιανουάριο 2009 παράγει επιπλέον 10.000 μ3/ημέρα. Η Μονάδα Αφαλάτωσης Λάρνακας μαζί με τη Μονάδα Αφαλάτωσης της Δεκέλειας εξυπηρετούν τις ανάγκες των επαρχιών Λευκωσίας, Λάρνακας και Αμμοχώστου.

Έχει επίσης ολοκληρωθεί η κατασκευή της Κινητής Μονάδας Αφαλάτωσης Μονής (2008) η οποία παράγει 20.000 μ3/ημέρα. Η Μονάδα αυτή θα εξυπηρετεί τις ανάγκες της Λεμεσού μέχρι να κατασκευαστεί η 3η Μονάδα Αφαλάτωσης Λεμεσού στην περιοχή Ακρωτηρίου-Επισκοπής που θα είναι δυναμικότητας 40.000 μ3/ημέρα με δυνατότητα επέκτασης στα 60.000 μ3/ημέρα. Επίσης έχει ξεκινήσει (Ιανουάριος 2009) τη λειτουργία της η Μονάδα Επεξεργασίας νερού του Υδροφορέα του ποταμού Γαρύλλη δυναμικότητας 10.000 μ3/ημέρα για τις υδρευτικές ανάγκες τις Λεμεσού.

Παράλληλα, έχει λειτουργήσει (από τον Νοέμβριο του 2010) Κινητή Μονάδα Αφαλάτωσης στην Πάφο δυναμικότητας 30.000 μ3/ημέρα για τις άμεσες ανάγκες της επαρχίας, ενώ προγραμματίζεται και μόνιμη Μονάδα Αφαλάτωσης,   δυναμικότητας 40.000 μ3/ημέρα.